Муданна дикIувча ва уссушиву…

trt_1

ХIакьину, шоу-бизнес тIутIайх дичлай, тамашачитурангу хIакьсса искусствалияр цIу бакъамур нахIу лачIлачIисса заманнай, театрдануву спектакльданул премьера аншлаграй лагаву ваца хьун къабюхъайсса иш кунма чIалай бур. Ихтилат так Лакрал театрданияту бакъар, щалва билаятрайра дур му тагьар. Иш халкьуннал ахIвал кIюлашиврувугу бакъар, гьунарданул кьимат кIулми ялу-ялун чан хъанахъавривур.

Азарда-кIиазарда къуруш дуллуну тамашачи гъирарай най ур каниччул хьусса, мяъна-мурадрал бачIвасса балайрдах вичIидишин. Спектакльданийнсса яла ххирамур билетрал багьа тIурча 200 къурушри. Тамашачитурал вичIангу, дакIурдингу так «гьурра-гьайта», «зажигать» баймур бур гьарца кIанттайва кьамулнугу, тIааьннугу.

[tube]https://www.youtube.com/watch?v=4E4j_kteXaw&feature=youtu.be[/tube]Мунияту, театрданул юбилейрал сезон Апанни Къапиевлул цIа­нийсса Лакрал драмалул ва му­зыкалул театрданул коллективран хъинну захIматсса экзаменну хьухьунссар, му ЦIигьил Камаловлул «Интикьам» пьесалиясса «Хан-Муртазяли» спектакльданийну тIитIлай бухьувкун, хIатта мунил премьера 4 шинал хьхьичI Надир-шагьнал аьралуннаяр ххув хьуну 270 шин хъанахъисса байрандалул хьунийн бивхьуну бухьурчагу. Цанчирча, спектакль цимил биширчагу, миллатрал виричусса тарихрал ва ппухълуннал чумартсса аьпалул хьхьичI му хъуннасса жаваблувшиннар.
ЗахIмат-жапашивурттугу чIарах къаларгссар спектакль лайкьсса даражалий бишиншиврул.
[tube]https://www.youtube.com/watch?v=mKi3Vhu6gv0&feature=youtu.be[/tube]Премьералийн хIадур хъанахъинийва театрданул каялувчи Бадрижат МахIаммадхIажиева буссия хъинну буруккинттарай ссуссукьу­сса Лакрал театрданул бюджетрацIух спектакль щаллу къахьунссар тIий. Спектакльдануву чIявусса арамтал гьурттуну бухьувкун, аьркинну бия цIусса актерталгу батIин.
Ци-бухьурчагу, лявкъуна театрданул каялувчитурал лажин кIялану миллатрал хьхьичIун бу­ккансса чаран. Спектакль бишин Грозныйлия учIан увну уссия АьФ-лул халкьуннал артист, Аьрасатнал Федерациялул ва Чачаннал республикалул паччахIлугърал премияр­ттал лауреат, СССР -данул заманнайва яла цIанихми режиссертуравасса цаннан ккаллисса ва хIакьинугу Аьра­сатнал ацIния ххюва-ряхва шагьрулул театрдал тIалав уллайнасса режиссер Руслан Хакишев. Ванал ттининнингу Лакрал театрдануву бивхьуссар «Скапеннул хIилларду» тIисса спектакль.
trt_3Ишла бувну бия Аьрасатнал халкьуннал артист, АьФ-лул ва ДР-лул премиярттал лауреат Ширвани Чаллаевлул музыка. Бадрижат МахIаммадхIажиевал танийра чIурчIав дуруна миллатрал чувшиврия бусласисса спектакльданун бакьинтIишиву так му чувшиврул цIакь ва кьуват ккаккан буллалисса, миллатрал рухI цаву дусса музыка, ми хасшивуртту тIурча душиву Чаллаевлул щалла творчествалуву. Дяъвилийн нанисса кунмассагу, дяъвилия ххувшаврищал нанисса кунмассагу гьавас багьлай бия чур­ххавун спектакльданувусса балайрду баллалийни.
Художник цува пардавлул тийх личIлай ухьурчагу, спектакль дузал къашай цин лархьхьусса декорация дакъахьурча. Му хIадур дурссар ДР-лул лайкь хьусса художник Аскар Аскаровлул. Яргсса костюмру дурурххуссар театрданул дарзи Анзор МахIаммадовлул.
БавтIун бия ДГУ-рал магьирлугърал факультетрал актертал хIадур байсса отделениялул студентътал, хIатта цайми миллатир­ттал оьрчIанма лакку маз лахьхьин бувну бия му отделениялий дарс дихьлахьисса театрданул режи­ссер, trt_2Дагъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадовлул ва театрданул литературалул отделданул хъунмур Гулизар Султановал хIарачатрайну. Амма чIумул тIалавшиннардах бурувгун, ххуйну оьрму бутан ччисса жагьилтал хIакьину чIивисса харжирацIух актерну зун щалвава гъирарайгу бакъар, так чIивинияцIава му пишалух эшкьи хьума акъасса. Тамансса актертал театрданува лавгун, «Хан-Муртазялигу» репертуарданува букьан багьуна. Щукру бан бур актернал пишалух эшкьи хьусса жагьилтал ттигу ялун буклай бушиврий. Театрданул муданмасса тамашачитуран хIисав къавхьуну къаливчIунни цIусса актерталгу, амма вайннал усттаршиврул экзаменну ттинин хьуссар Апанни Къапиевлул дяъвилиясса чичрурдаясса «Невыплаканные слезы» спектакль. Вайннал даврин лавайсса кьимат бивщунни Пятигорск ва Астрахань шагьрурдал тамашачитуралгу.
Театрданул каялувчитурал цалва хьхьичI бивхьусса мурад щаллу бунни, актертуралгу цайва бумур бунни. ЛичIлай бур ца буруккин – на макьалалул дайдихьулийва кIицI лавгсса куццуй, махъсса шиннардий театрдания ят бувцсса жулва тамашачитал цукун буккавивав ва ххуллух тIисса. КъабивкIуну лявкъуна миннаву ппухълуннал аьпалул хIурмат! Къабагьуна ми пригласительный билетирттайну кIункIу буллан – бавххуну бия цинявппа билетру. Мукунма ва базилухгу. Зал, премьералий кунма, шапI куну бувцIуну бия.
«Ва миллатрал тарихри, хIа­кьину къабучIан ламусрал кьамул къабанссия», — тIий бия театрданувун наними куннахь кув. «Хан-Муртазяли» спектакльданул цIунилгу зана бунни тамашачитал театрданувун. Му барачат гихунмайгу яла къагьанхьуви жулва театрдания.
trt_4trt_5ЦIуну бихьлахьисса спектакльданул режиссершиву дурну дия Дагъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадовлул.
КутIану бусанна спектакльданул мурад. Гъази-Гъумуксса сурат. МурчIисса къужлул ХIусманнул (Дагъусттаннал лайкь хьусса артист ХIажиаьли ХIажиаьлиев) ужагъ. Къумузрахун балай тIисса ванал балай бяличIан бай, ванал душнин Щазан (театрданул жагьилсса актриса Зульфия Архилаева ) ссихьри даххан увкIсса хъярчъчи Мусал (Ямлихан ХIажиев). МурчIинугу, дакIниву гьавас бусса ХIусман кIанттуй дачIу ришлай, мунахун ссихьригу канихьну балайгу тIий, къавтIисса Щазал ва Мусал ялун уххай Къарат (Дагъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадов). Надир-шагь цIунилгу ххявхсса хаварданул дяличIан дай тяхъашиву.
«Мукьал ва цIарал ччурччусса аьрщи. Оьттул ва гьухъал дурччусса аьрщи. Ттигу вил ялун ци бала най бур?…» — тIисса ХIусманнул калималувун лаглай бур миллатрал щалва тарих. Му тарих къакIулманангума бувчIлай бур оьсса кьини trt_6Лакку билаятрайн цимиллагу лиркшиву. Мува мурад бур Сурхай-ханнал тIутIимунилгу:
«45 шин ханшиву дуллай,
Ца гьантта къавхьунни
дяъви бакъасса.
Ниттихъал був оьрчIру
Хъуни хьуннинма
дяъвирдай литIлай.
Циксса бур щахъами,
циксса ятинтал,
Хъунивхьу къарихъул
лухIи къалирксса?
Хъамабитайссарив
мяйра шинал хьхьичI
Та ратIух нанисса
оьттул мугьали!
Увххун ура, арс, бивкIурдаяту.
Гьархха!
Миллат ябан чIунни!»
Амма цикссагу оькьинирду лархъсса ппухълу гьаз хьунни цIунилгу ниятращал, гьавасращал, балайлущал. Бялахъай чIумувусса оьрчIалгу, хъаннилгу тур дугьаву дурус бакъахьурчагу, «ватан цIаравуний, вилттили оьрчIаягу виричу шайссар, душманнал кьяп­раяр лачак лахъ шайссар» тIисса мукъурттил мяъна мяйжан дунни Щазал, цIу дуртун душманнал улахъгу пIякь учин бувну, аьралуннал бакIчигу ххаржан даркьуну ивкIуну.
Ца чувнал турлища бан къабюхъаймур, кIилийну хъаннил макрулуща бан шайшиву буслай, цайнгу вихшала дишара тIий бур Итаргу (Дагъусттаннал халкьуннал артистка Луиза Шагьдилова). ХIатта авдалсса Мусал ссихьрира дурккунни виртталну. Цал ттигу исват хьунни «уссийн уссунияр вихну, мукIруну» бувкшиву дагъусттаннал цинявппа миллатру ва «Шагьнал тах бутайшиву шама ца хьурча». Къаратлул мукъурттийну учин: «Яла хъинмур ярагъгу хIакьсса чувшивур».
Ххит бунни, «Вил миллат ттун цир? Ца цIинцI. Ттун аьркинсса Ухссаври!» — тIий, щалла дуниял цая зурзу тIийри дусса тIий, дакI дарцIусса Надир-шагьнал (Аьбдул Давыдов) янна-ярагъуннил балгусса аьрал.
Спектакльданун кьимат пишакартурал бищунссар, нарив бусанна му тамашачитурал цу­кун кьамул бувссарив. СахIналий чIалачIимур цалва яруннил хьхьичI хъанахъисса кунма бушиву бувчIлай бия залдануву хъинну нажагьрагу къадикIайсса паракьатшиврийну ва ттулва чIарав, махъ щябивкIми лях-карах макь лихьлай бушиврийну. СахIналий хъанахъимур тамашачитуран асар хъанай, бюхлай бухьурча – дузрайн бувкссар режиссерналгу, актерналгу захIмат. Мукунсса лахIзардурив спектакльдануву чIявуя. Масалдаран, Надир-шагьнал аьрал Хъусрахьхьун бувххун, кIикку ливксса сситара цумацанналгу оьтту-ттурчIавух, дакI-ттиликIравух букканну, гьарзад цалва итталух лавгсса кунма ккаккан бунни чапарнал роль дургьусса театрданул жагьилсса актриса Рукьижат Аминовал, ванил дахьва интту къуртал бувссар ДГУ-рал культуралул факультетрал актертал хIадур байсса отделение. Цалчинсса роль ванил дургьуссар «Невыплаканные слезы» спектакльдануву, Апанни Къапиевлух эшкьи хьусса дуклаки душнил Мадинал роль.
Яргсса бия душманнащал ххар­жантрай буклакисса лахIзагу, ххаржантрава личлачисса цIарал тала­таву муксса буниялану чIалачIи дуллай дия.
Яла-яла хъуннасса жаваблувшинна цайра душиву кIулну бухьунссия Сурхай-ханнал роль дургьусса Дагъусттаннал лайкь хьусса артист Шамсуттин Къаплановлун ва Хан-Муртазялил роль дургьусса жагьилсса актер Адам ХIайдаевлун (ххариссара театрданул тамашачитурахь Адам цIунилгу театрданувунай зана хьушиву бусан), цанчирча ми кIинналлагу цIардал хьхьичI бацIан буллай буну тIий та азгъун­сса талатавриву ххувшаву ласаврил тарих.
ЦачIанна гъаннарагу дакъасса хасиятру: ханшиву, на акъа цура тIутIаву ккаккан дунни Аьбдул Мурадовлул, ватан хьхьичIунсса уссийнгу сси уцIлай, хан хьун ччисса МахIаммад-ханнал роль дугьлагьийни.
Ххуй бивзунни тамашачитуран Кьурваннул роль дургьусса жагьилсса актер Ислам МахIаммадов, Сухраб Шуаьев.
Яла-ялагу ттулла дакI тирх увкуна тамашачитураву чIявусса жагьилтал ххал шайхту. Ва спектакльданул бусантIиссар миннахь жулла ватандалул дурхIусса яла оьми кьинирдая, ми кьинирду духIан бювхъусса ппухълуннал чувшиврия, яхIирая. Му чувшивугу, яхIгу миллатрал магьирлугърал тарихраву бишинсса даврихлу Лакрал театрданийн лажинну кIура баянхьуви тIисса умудгу дакIниву ххи хъанай бур.
ХIакьшиву Сурхай-ханнал ва ХIусманнул мукъурттил хIакьинугу. Мукьра шинал хьхьичI спектакльданул премьералий ттунма асар хъанай бивкIхьурча бюххансса музыка, миллатрал цIанихсса тарих хьхьичI бацIан буллалисса актертурал усттарсса тIуркIу, хIакьинурив хьхьичI бацIлай бур зур бусса паччахIлугъирттал цалвами мурадру чулийн буккан баншиврул цIараву ливчIсса Гъанмур Баргъбуккавал билаятру, мина-кIану дакъа кьатIув ливчIсса 10 млн. лихъачалтрал. Къабувххуссарив, ахир, хъуни паччахIлугъирттал паччахIтал заэвми бас буллалаврия? Цаллами паччахIлугъругу дакъарив ми дяъвирдайну бас хъанай, агьалинал ахIвал кIюла буклай? Тайннан къаччиссарив миллат ябан?
Сайки шанна ттуршукулул хьхьичI Лаккуй хьусса ишру хIакьи­ну дунияллул гъунттулу хъанахъимуния гъалгъа тIий бур.
Спектакль къуртал хъанай бур Муртазялил чIунийну.
Цала азгъуншиву, бияла кIулну
Пахъ багьсса зунттаха
лавхьхьунни халкьгу.
Сситала левщунни пахъдагьрулущал.
Оьрмуй, абад дува инсаниятгу,
Дагъусттан улклуйсса
миллатиртталгу
Муданна дикIувча ва уссушиву,
Ватандалух ччаву,
хIакьсса чувшиву!
Янна-ярагъуннил балгусса, неххамачI чарттаяр чIявусса Надир-шагьнал аьралуннаяр Дагъусттаннал миллатру ххув хьуссар халкьуннал цашиврийну. Ва цашиву ппив дансса гужру тIайла буллай, махъ-зуманив жулва миллатирттал дянив ссивцIу багьлай бур, диндалийнусса бувчIа-къабувчIавуртту сававну, хIатта уссу уссийнгума къарши уклай ур. Мунияту «Хан-Муртазяли» спектакль хьун аьркинссар Да­гъусттаннал миллатирттал дянивсса цашиврул ва уссушиврул лишанну. Ва спектакльданун бивкIу ба­къассар. Бихьлангу аьркинссар му Дагъусттаннал гьарцагу театрданул сахIналий, му экстремизмалийн ва терроризмалийн къарши бацIансса акция хIисаврай. «Ккуркки столлалнияргу», конференцияртталнияргу, дискуссиярдалнияргу ва спектакльданул бияла хъунмасса бусса кунма бизлай бур ттун ттунма.
Бюхттулсса даражалий кьамул бунни спектакль тамашачитуралгу. Цукссагу хIаллай хъатру ришлай итакъабакьлай бия миннал актертал. Махъсса 10 шинал мутталий ттун ваксса бюхттулсса даражалий актертал хьунабавкьуну къа­ккавкссар, хIатта тамашачитурал хIурматран лайкьсса давуртту жулва театрданул коллективрал чансса къадарчагу.

Зулайхат Тахакьаева