Рязийну бия хъамал

36_3Август зурул 7-8-нний Бархъаллал шяраву хьусса тIахIунтту дувултрал фестивальдания бусарду жу кказитрал махъсса кIива-шанма номерданий. Му фестивальданийгу гьуртту хьуну, бувкIцири хъамаллуращалгу хьунабавкьуну, фестивальданиясса асарду жулва буккултрачIангу биян бан хIарачат буллай буру.
Муксса ларайсса даражалул, хъуннасса лагрулул фестиваль дия ва, циксса чичларчагу яла-ялагу чан хъанай бакъар учинмур ва бусанмур. Мукунма цаву-цавува бумур аьч буллай, куннащал кув кIибачIлай бия фестивальданиясса ххарисса асардал вибувцIусса хъамалгу.

ПатIимат ХIаммадова, Аьрасатнал халкьуннал мастер, искусствовед, «Балхар» фольклорный ансамбльданул куратор:
— Ва фестиваль дансса пикри хIасул хьуссар 2010 шинал Москавлий Бархъаллал кьинирду кIицI лаглагисса гьантрай. Та выставкалул гьавас бувтуна Расул Кьаландаровлувун искусствалул, магьирлугърал чIарав ацIансса. Мунан ччан бивкIуна Бархъаллал сянатру машгьур даву ирсирай дачин даву мурадрайсса фестиваль дуван. Ттул оьрмулул яла ххарими, яла чаннами шинну Бархъалаври ларгсса. Къахьунссар ттуща дакIнийн бутан буттал шяраваллицIун бавхIусса тIааьн бакъасса цавагу асар. ХIакьинусса кьинигу иминсса, хIалимсса шяраваллил жяматраяр ххирасса цичIар дакъассар. Мудангу ччан бикIай ми ххари банмур, миннал дакIру тирх учин данмур буллан. Ччан бикIай канила дукъаккайсса даву дакъасса, захIмат ххирасса Бархъаллал жямат дуллу-дунияллийх машгьур буллан. Бархъаллал жяматрахсса дазу-зума дакъасса ччаврил бувтуна ттувун Москавлив Бархъаллал тIахIунттал выставка дансса пикри. Бархъаллан хъунмасса талихI хьунни шяраваллил жяматрал буруккинттарайсса шяравучу ушиву. Расул Кьаландаровлул харжлугърайну утти бювхъунни Бархъалав Дагъусттаннал халкьуннал сянатирттал фестиваль дуван. Къабигьассар укун хъуннасса лагрулул даву дуван. Амма, цуксса захIматсса дунугу, дакIнийхтуну дуллалисса даву бигьану лядуккай­ссар. Фестивальданийн хIадур хъанахъисса чIумалгу цукун хьувивав тIисса, цамур чIумал кунмасса ццах бакъая. ДакI дарцIуну бивкIра ва даву жунна ччикун, лавайсса даражалий гьантIишиврий. Укунсса лаг­рулул мероприятиярдаву чIявусса затру ми хIадур дуллалиминнаягу хъар шайссар.
Укунсса давуртталли жулва ус­ттартуравун гъирарай зунсса, цалла сянат ядувансса гьавас бутайсса. Жул сянат хъинну мугъаятну ядуллан аьркинсса сянатри. Усттарнан цалла дуллалимунил кьимат бушиву асар хьурча, мунавун хъиннува гьавас багьайссар. На дакIнийхтуну барчаллагь тIий бура Расуллухь буттал шяраваллихсса ччаврихлу, Бархъаллал сянатру ядувансса, цIудуккан дувансса шавкьирахлу.

Александр Ткаченко, Новосибирскалийсса «Калибр» ЗАО ПКК-лул мюхчаншиврул къуллугърал хъунама:
— Дагъусттаннайн на цалчинна увкIсса. МахIаттал-хIайран унна шиккусса тIабиаьтрал, ляличIисса архитектуралул, хъамаллурал хIурмат бусса инсантурал. Ттун кIулссаксса, 2012 шиналгу хьуссар Бархъаллал шяраву фестиваль. Ва цIанамур фестивальданул куна, мунилма спонсоргу ва сакиншинначигу хьуссия Расул Якьубович. Ттун Расул Якьубович кIулну чIярусса шинну хьуссар, мунащал архIал зийгу 10 шин хьунни. Ванащал архIал зузисса шиннардий ттун исват хьунни ва хъинну дакI аьчухсса, ка тIиртIусса, ляличIину буттал шяравалу ххирасса хIакьсса патриот ушиву. Буттал шяраваллия архну, Новосибирск шагьрулий мина дирхьуну ухьурчангу, Расул мудан шяраваллил жяматрай дакI цIий, миннан ци кумаг бан хъинавав тIий икIай. Ччя-ччяни Бархъалав иянгу ванахун я архсса манзил, я мажал бакъашиву дахкъачай. Ванал кумаг бувссар шяравунсса ххуллурду буллалини, щин диял къахъанай щинаххуллу гьарта буллалисса давурттан, шяраваллил школалун, социал структурардан. Гьарица шяраву дуллалисса давурттугу, щилчIав учиннин къаавцIуну, цува хьхьичIну дуллан икIай. Ва хъинну сахаватлувсса, уздансса адамина ур. Новосибирскалийгу гьарца кьини ваначIан кумаг аьркинсса, цалва-цалва буруккинттащалсса инсантал най буссар. Расуллул цуя ца инсан цащава шаймур къабувну гьан къаитайссар. Расул Якьубовичлул къатта-къуш тийхсса Дагъусттаннал диаспора батIай кIанур. Новосибирскалийгу Расуллул фирмалийн кьамул бувну буссар чIявусса да­гъусттанлувтал. Каши дусса унугу, Расул тачIав хьхьичIун къаливчуну, пахру-ххара бакъа ялапар хъана­хъисса инсан ур. Цалла оьрчIшиву, жагьилшиву ларгсса буттал шяравалу Расуллун дазу-зума дакъа ххирар. Шяраваллил цIа гьаз дан, дунияллийх цIа дурксса тIахIунтту дайсса бархъаллал усттартурал сянат духлаган къаритан, шяраваллил жяматрал багьу-бизу ххуй бан ци дан хъинавав тIисса пикрирдал увгьусса инсан ур ва. ХIакьинусса кьини цува лявхъусса миналий мукун дакI цIуцIисса инсантал чIявусса бакъар.

Бигьрузи Сулайманов, Аьрасатнал Правовой академиялул Ухссавнил Ккавкказуллал филиалданул кафедралул заведующий, ДР-лул лайкь хьусса юрист:
— Ва байран савав хьуну шяраваллил тарих куртIну кIул бансса гъира багьунни инсантуравун. ДакIнийн бивчунни цIанихсса бархъаллал тIахIунтту дувулт, заргалтал. Райондалулгу, республикалулгу бакI дургьуми ххалбигьлан бивкIунни бархъаллал тIахIунттив дувултрал сянат дакъассагу, да­гъусттаннал миллатирттал цинярдагу сянатру цIудуккан даврил масъала. Сянатру цIудуккан даву – му жула халкьуннал аслийсса культура, аьдатру цIудуккан даврил дайдихьур. Гьашину фестивальданийн бувкIсса чIявусса хъамаллуравух бур Москавуллал высший экономикалул школалул ва МГУ-рал пишакартал. Фестивальданийнсса хIадуршинна цукун най дурив ххалдан цимилгу шяравун увкIунни Ахъушиял райондалул администрациялул бакIчи МахIарамов АхIмад. Фестивальданий гьуртту хьунни Дагъусттаннал элмийсса центрданул, Художествалул сянатирттал комитетрал вакилтал, Дагъусттаннай дуцири сянатирттал центрдаясса усттартал. Шяраваллил жямат дакI дарцIуну бур бархъаллал тIахIунтту дувултрал сянат хъиннура цIудукканшиврий, шяраваллий аргъ дизаншиврий.

Аьвдулжалил Абакаров, Бархъаллал шяраваллил администрациялул хъунама:
— Фестивальданийнсса хIа­дуршиннарду дуллай зий байбивхьуру зурул хьхьичIва. Ва даву лажин кIялану гьаншиврул чIирисса чIумул дянив, ттукI буцаврия байбивхьуну, чятирду бищаврийн бияннинсса, чIярусса давуртту дан багьлай бия. Хъинну буруккин­ттарай ивкIра дунияллул тагьар цукунсса хьунавав, ккаккан дурсса чIумуйннин хIадуршиннарду дурну къуртал дан хьунавав тIий. Цуя ца инсан аякьа къадурну, хъамалу къаувну къаитаншиврул бакIрайва ми кьамул буллан 5-6 кулпатрайн тапшур бувну буссия. ТтучIавагу буссия Бархъаллал тарих, лугъат, багьу-бизу ахттар бан Москавлия бувкIсса пишакартал, 10 инсан.
На рязийну ура циняв хъамаллуралгу хIурмат бувну, лавайсса даражалий ва фестиваль тIайла ду­ккан бюхъаврия. Хъиннува ххарину ура шикку Бархъаллал жяматран хъуннасса агьамшиву дусса, шяраву Бархъаллал культуралул этникалул центр тIитIинсса кьутIи чирчуну тIий. 20 миллиондалунсса кьутIи чирчунни фестивальданул спонсор Расул Кьаландаровлул, Ахъушиял райондалул ва Бархъаллал шяраваллил администрациярдал. Умуд бур увкусса куццуй этникалул центрданул къатри ялунчIилсса шинал дуллай байбишинссар тIисса. Ялагу школалул мюрщими классирттал къатраву оьрчIал багъ ва хъамал кьамул байсса къатри тIитIинсса пикри буссар. Ахъушиял райондалул администрациялул бакIчинал махъ буллунни, ялунчIилсса бюджет ххалбигьлагьийни, ми иширттансса арцу ккаккан дан. Бархъаллал шяравун фестивальданийн бакъассагу, укунмагу букIлакIисса туристал чан къашай. Мунияту хъамал кьамул байсса къатри даврия хъуннасса бигьашиву хьунссия жяматрангу, хъамаллурангу.
Гьай-гьай, вай хъинсса давурттал дайдихьу дурссар жул шяраваллил жяматран хъинну бусравсса Расул Кьаландаровлул. Ванахьгу щалагу Бархъаллал жяматрал цIания барчаллагь тIий ура, цал каши муниярдагу хъун даннав, дуллалимуницIун кабакьиннав!

ХIаммад Кьаландаров, МахIачкъалалийсса ЗАО ПКК «Калибр» фирмалул директорнал хъиривчу:
— Бархъаллал жяматран хъунма­сса талихI хьуссар укун сахаватлув­сса, пахру-ххара бакъасса, уздансса хасиятрал заллу Расул Кьаландаров ва шяраву ляхъаврия.
Шяраваллий аргъ дизан дур­сса, чIявусса хъамал бавтIсса, ва ххаллилсса байран сакингу дурну, жунна бахшиш дурсса Расуллухь дакIнийхтуну барчаллагь тIий ура. Гихуннайгу хъиннура ххуйсса байранну дуллай, хъин-хъинсса давур­тту дуллай жямат ххари буллансса каши-кьудрат ххи даннав!

Мисрихан Исяев, МахIачкъа­лалийсса «Калибр» фирмалул мюхчаншиву дуруччаврил къуллугърал начальник:
Ттул 8 шинни ва фирмалий зий. МахIачкъалаливмур «Калибр» фирмалий давурттал щаллу бувну буссар 200-нния ливчусса дагъус­ттанлувтал, миннавагу чIявуми бур цала буттал шярава Бархъалатусса. Ванал дуллалисса даврия гъалгъа тIий, пахрулий кIицI лаган бю­хъанссар хьхьичIра-хьхьичI лавайсса даражалул низам. Гьармудангу чIал къабувну, цила чIумал булай харжру, даврийн буцлациминная дур кьянкьасса тIалавшинна, ялув авцIуну ур цалва зузалтрая ххаллилсса пишакартал буван. На навагу ва фирма тIиртIуния шихунай ши­кку зий ура. Ттун кIулли ваначIан кумагру бува тIий циксса чIявусса инсантал бучIайссарив. Расуллул, ца жула шяраваллил халкьуннан бакъассагу, райондалияссагу, цайми районнаяссагу инсантуран кумагру бувссар. ТIахIунтту дувултрал касму машгьур даву мурадрай ва фестиваль даву дакъассагу, уттиния тихунмай ванан дакIний бур, цаппара усттартуран харжигу бивхьуну, жагьилминнан тIахIунттив дуван лахьхьин буллан.
Ва фестивальданийгу ванал буниялагу хъунмасса харжи бивхьунни. Майданнив бищунсса чятирдансса конструкциярду, столлу, кIантту тихава Новосибирскалия лавсун увкIунни. Гьантлул хьхьичIра шяравун диян дунни чIярусса дуки-хIачIия. ХIасил, щийн дунугу тапшур дурну къакьадиртун, гьарзатрачIан цува иллай, ялув ацIлай ия.

Татьяна Гамалей, ДР-лул миллатирттал политикалул министр:
— Ва буниялагу караматсса фес­тиваль хьунни. На рязийну бура укунсса байранну жучIара ялу-ялун чIяру хъанай тIий. Зунма чIалай бур байран сававну шиккун циксса инсантал бавтIссарив. Ттун шикку хьунабавкьунни чIярусса шиннардий къаккавксса инсантал. Фестивальданийн бувкIун бур МахIачкъалалия, Дагъусттаннал цайми районная, шагьрурдая бакъассагу, Москавлиясса, Санкт-Петербурглиясса, Ставрополлаясса ва цаймигу Аьрасатнал шагьрурдаясса творчествалул ва элмулул интеллигенция. Циксса чIярусса фестиваллу хъанай дурив, циксса чIявусса хъамал букIлай бурив, мукссара хъуннасса шавкь дикIантIиссар канил сянатру машгьур дуллансса, хьхьичIуннай дуллансса. ПаччахIлугърал, хIукуматрал дуваннин къаялугьлай, цалва сипталий, цалла бюхъу-кашилуцIух укун ххаллилсса давур­тту дуллай зурчанни укун ххаллилсса байранну хъанантIисса. Ттул пикрилий, ванивур бусса Дагъусттаннал бучIантIимургу. Вай давуртталли туризм хьхьичIуннай дантIисса, халкьуннал сянатирттах жяматрал къулагъасгу ххихьунтIиссар. Вайннул бутлай бур жувунма гьавас, хъиннува пахру бутлай бур жулла ляличIишиврия, жучIара думуния. На Бархъаллал шяраву цалчинна хьусса. Караматсса тIабиаьтгу, хъамал ххирасса шяраваллил жяматгу, цила дикIайкунсса унгу-унгусса байрангу хъинну ххуй дирзунни. Ххарину бура ттунма шиккун аьр­ххи багьну тIий.

МахIаммад МахIмудов, ДР-лул Финансирттал министерствалул отделданул хъунама:
— Фестивальданийн бувкIунни хIат-хIисав дакъасса инсантал. Ва батIаврил хъуннасса агьамшиву дур аслийсса бархъаллал тIахIунтту дувултрал касму ядуван, му жагьилминнангу лахьхьин дуван. Цикссагу бур личIи-личIисса сянатру дургьу­сса магьирсса усттартал. Шиккун ва фестивальданийн жулла тIахIунтту дувултрал усттаршиву ккаккан, ва цалла каруннил дурмур ккаккиялун дишин бувкIун бия Оьргърал (Кубачиял), УнцIукIуллал, Гоцатуллал, ХIапшимиял ва цаймигу респуб­ликалул щархъавасса усттартал. Уттинингу Бархъаллал тIахIунттал цимирагу выставка хьуссия, амма укун хъуннасса лагрулул, бюхттулсса даражалул фестиваль жул шяраву цалчинни хъанахъисса. ЦIудурккун дия щар. ЧIявусса бия хъамал. Бархъаллал тIахIунтту дувултрал пиша машгьур баву бакъассагу, ва фестивальданий жул шяраваллил жагьилтал кIул хъанай бур куннащал кув, буллай бур ташурду, хIасул хъанай бур цIу-цIусса кулпатру. Фестивальданийн бувкIун бия чIявусса къуллугъчитал. Умуд бур ва жул шяравучу Расул Кьаландаровлул дуллалисса ххаллилсса даврил чIарав бавцIуну, минналгу цалва чулухасса кумагру булланссар тIисса.

Сяид Нинаналов, чичу, публицист, ДНЦ РАН-далул Геотермиялул масъаларттал институтрал элмийсса секретарь, «МавраевЪ» журналданул редколлегиялул член:
— Ва фестиваль хьуссар Дагъусттаннал халкьуннал сянатру дуруччинсса ххишаласса чаранну. Ци тIурчагу хIакьину Дагъусттанная, шикку мудангу бивкIссар ва буссар гьунар ххисса, итххявхсса творчествалул агьлу, кару мусилсса усттартал.
Бархъал, Оьргъ, УнцIукIул, Гьу­цIалтIи — вай хъанахъиссар Дагъусттаннал бренд. Пишакартурал ахттаршиннардал чIалачIи бувну бур Да­гъусттаннай цайми кIанттурдайнияр хьхьичIунну душиву канил сянатру. Ххуйну хьунссия Бархъаллал шяраву туристурал база тIитIирча, жулла сянатру цайминнангу ккаккан дан, хъиннура машгьур дан. Шикку сянатирттал центр тIитIирча, вайми районнаясса усттартурал дурмургу, шикку выставкарду тIитIлай, машгьур дуллан хьунссия.
И. Саидова
А. Аьбдуллаева