Аьлимчунал бурулданулусса тарих

ilchi35_4Вай гьантрай П. ХIамзатовал цIанийсса изобразительный искусствалул музейраву хьунни «Тарихчи ПатIимат Тахнаевал бурулданулусса Дагъусттан» тIисса суратирттал выставка.

Залму АьбдурахIманова
Музейрал кIилчинмур зивулийсса къатрал чIирттай лархъун дия тарихчи цилла элмулул хъиривлаявуртту дан щархъавун лавгсса аьрххирдаясса суратру. Дия миннувух зунттал щархъал къатрал нузкьунттайсса сси багьсса кьункьуллал, аьвзалзаманнул хIатталлийсса аьжамрал чичрурдайх мяххи даркьусса буркIунттал, зунттал хъачI-бакIурдил, террассардай­сса ду­гьай хъуруннал ва зунттал халкьуннал тяхъасса симаннал суратру. Гьарца суратрал бия цилва-цилва чIивисса тарих, оьрму.
Дарбантуллал Нарын-Къалалий рирщусса суратирттал сериялуву ПатIиматлул итталун дагьну дия къалалул къуплий щябивкIсса марххала кунма кIяласса хьхьирултрал кIапIал. Хъиривра рирщусса суратрай — кIяла хьхьирулт някI ссавнийн гьаз хьусса куц.
Машгьурсса Кырхляр аьвзалзаманнул хIатталлив аьлимчунал бурулданулун багьну бия дунияллул гьарцагу мурцIния зиярат бан бучIайсса, агьулданул мурадиран янналул лиссурду дархIусса мурхь, мурчай хъюлчу тIисса лиссурдал личIи-личIисса рангру.
Суратирттаву дия жулва ппухълуннал заманнай личIи-личIисса щархъаву чарил усттартурал чIиртту байни чару бишаврил личIи-личIисса куцру ккаккан бувсса суратругу. Дия зунттал кIанай бакъа чара бакъасса, лухччинийх дядаланну ккуру бихьлахьисса, кIусса гьивурду ларсун нанисса, ххуллий тIиринну бишлашисса ттукрал суратругу.
Выставка тIитIлай, куратор, искусствоведениялул кандидат, Аьрасатнал художествалул академиялул член-корреспондент ПатIимат ХIамзатовал кIицI лавгунни выставка бухзаманалун ва хIакьинумунин хасну дурсса душиву.
«ПатIиматлул гьарцагу сурат­рал, ванил итталун багьмунил цал ялагу мукIру буллай бура рувхIанийшиврул чулуха цукун авадансса, щаллусса бивкIун бурив жулва халкь, жулла хъунмур никирал халкь. ВайннуйхчIин чIалай бур цукун цилла даву, пиша ххирасса инсан буссарив ПатIимат Тахнаева. Ванил къулагъасрал чIарах цикIуй дур­ккун дакъар. ЦIунилгу тасттикь хъанай бур цукун авадансса тарих бивкIун бурив жулва ва му тарих ттигу мяълумну ахттар бувну бакъашиву», — увкунни П. ХIамзатовал.
Тахнаева тарихчи хIисаврай ххуйну кIулсса РАН ДНЦ-лул аьлимчу, профессор Муртазяли ХIажиевлул бувсунни, цув хъинну махIаттал увшиву творчествалул чулуха итххявхсса инсан хIисаврайгу. КIицI лавгунни, ПатIиматлул гьарцагу суратрал чIявусса кьюлтIсса, хъамабитулул хьусса затру аьч буллай бушиву, лавгмунищалсса дахIаву цIакь дуллалишиву.
ЦIа дурксса художник-фотограф Камил Чутуевлул бувсунни, ПатIимат Тахнаева цанма кIулну бивкIшиву тарихчи, публицист, литератор хIисаврай, утти тIурча гьунар бусса фотограф хIисаврайгу кIул хьушиву.
«Ттинин элмулуха зузисса инсанну кIулну бивкIсса на махIаттал увунна Тахнаевал, ванил сурат рищаврил пагьмулул. Ванил суратирттай бур хIакьину лекьа-пIякьу хьуну нанисса дух щархъал тарих. Махъсса 20-30 шинал дяниву жула зунттал щархъурду цукссагу даххана хьуну, зия хьуну най дур. Ванил суратирттайгу чансса бунугу, микIлачIун бувну, пахъ багьан бувсса хханссар жуятува нанимур тарих», — увкунни К. Чутуевлул.
Шиккун бувкIсса цинявннахь барчаллагь тIий, выставкалул авторнал бувсунни, цуппа дакIний-мазрайвагу къабивкIшиву укун­сса даву бакIуйн дуккан дан. Цилла ахттаршиннардал, аьр­ххирдал суратру салкьи хьуну, ми ПатIимат Расуловнан ххал хьуну махъ, ганил кумаграйну, маслихIатрайну выставка дан рязий хьушиву.
«КьурчIинугу, якьаманугу бикIай ттун хIакьину укунсса ххазинарду жущава ябан къабювхъуну, чарттал бакIурдал вив дагьан ритлатисса жулла щархъавунсса аьрххирдая махъ. Гьарца чару, мяр, магъулусса ттала, дарвазалийсса бурхIулттив каш куну, ххал бан, сурат рирщуну дакIний битан ччан бикIай.
Ттулла давурттава ца яла аьзизмур, ттунна дакI даркьумур суратирттал серия дур Оьргърал шяраваллин, вайннал тарихран хас дурмур серия. Ца-кIира шинал хьхьичI билаятрай цIа дурксса 10 кIану язи бугьлагьисса щалва Аьрасатнал интернет-цIуххаву дуллалийни, на, лавсун ттулва фотоаппаратгу, лавгссияв му машгьурсса шяравун. Рирщуну суратру, ми интернетраву дирхьуссия. Ттуршлихъайсса кIанттурдава Оьргърал шяраваллил тарихрал 18-мур кIану бувгьуну бия. ТIайлассар, яла кIул хьуна му интернет-цIуххавугу укуннасса багьандарансса даву диркIшиву. Амма миккугу цикIуй пашман­сса бакъар, цанчирча муксса сияхIрава 18-мур кIанугу къаоьккир. Халкь шагьрурдайнмай кIункIу тIаврицIун, дакъар вихшала гьунттий жущава жулва оьрчIан жулва тарих ккаккан бан бюхъантIишиврийн», — увкунни ПатIимат Тахнаевал.
Выставка наниссаксса хIа­ллай тамашачитураща мукунма бюхълай бия видеоинсталяциялий шаэр Аьбдулмажид Хачаловлул мукъурттийсса ЧIа­рах шяравасса АхIмад Алискандиевлул щаллу буллалисса балайрдахгу вичIидишин. Вай балайрду аьлимчунал чивчуну бия Шамиллул райондалийсса КIили зунттуйн лахъан нанисса аьрххилул чIумал.