Михаил Шолоховлущалсса хьунаакьавуртту

wkpor_1Уттисса Аьрасатнал кинордаву ттунна ххуй дизайсса чансса дур. Ттун совет кинорду ххуй дизай. Ттул пикрилий, миннуву гьарца зат цилла кIанай дикIай: кIанийн дуртсса режиссура, пагьму буну роллу дугьлагьисса артистал, бувчIлачIисса сюжет, мяърипат лахьхьин даврил ягинсса луртама. Га чIумалсса яла ххуйми кинорду ккаккан дувай личIи-личIисса телеканаллал. На ва иширая рязину икIара.

Михаил Шолохов
Михаил Александрович Шолохов увссар майрал 24-нний 1905-ку шинал Кружилин тIисса Донецкаллал округрайсса хуторданий (хIакьину Ростовский областьрайсса Шолоховский район). Дунияллийх цIа ларгсса хъунасса оьруснал, СССР-данул чичу, 20-мур аьсрулул жяматийсса ишккакку, Сталиннул, Лениннул цIанийсса премиярдал лауреат, СССР-данул Элмурдал академиялул (1939) академик. КIийлла дуллуссар ванан «ЗахIматрал Виричу» хIурматрал цIа (1967, 1980 шиннардий). Дуллуну диркIссар ванан 1943-ку шиналла хIаписарнал полковникнал чин. Ва хъанахъи­ссар чIявусса инсантуран кIулсса «Тихий Дон», «Поднятая целина», «Они сражались за Родину» романнал, «Судьба человека» ва цаймигу хавардал автор.
1965-ку шинал ванан дуллу­ссар, дунияллул литературалуву яла лахъмур бахшишну хъана­хъисса, Нобеллул цIанийсса премия. Шолохов хъанахъиссар увагу усса ца совет чичуну, цангу дуллу­сса Нобеллул цIанийсса премия СССР-данул бакIчитал рязийну. Му премия ялагу дуллуссар Аьрасатнал мукьа чичун: Буниннун, Солженицыннун, Пастернаклун, Бродскийн. Амма вайннан дулаврийн къаршину бивкIссар СССР-данул бакIчитал.
Чичул душ Светланал бусаврийн бувну, 1941-ку шинал ванан дуллусса Сталиннул цIанийсса премия Обороналул фондран, Лениннул цIаниймур цува дук­лай ивкIсса школа бакьин буван дуллуну дур. Нобеллул цIаниймур цанна диртун дур. Михаил Шолохов дунияллия лавгун ур февральданул 21-нний 1984-ку шинал, Вешенский тIисса станицалий Ростовуллал областьрай.
Гьашинусса шинал, Хъуннасса Ххувшаву ларсун 70 шин бартларгукун, телевизорданувух ккаккан дуллай бур дяъвилун хас дурсса чIярусса кинорду. Гьай-гьай, дия миннувух «Инсаннал кьадар» тIисса Михаил Шолоховлул чивчусса хавар гьанулун лавсун ларсъсса кино. Ва кино ххалдуллалиний ттун дакIнийн багьуна ца ттула ХIамзат ХIамидов тIисса гьалмахчу, цува студентну усса чIумал, Михаил Шолохов яхъанахъисса Вешенский тIисса станицалийн лавгун унува, цана Михаил Шолохов ххал хьусса буслай. Мунияту ттун ччан бивкIуна кказит буккултрахь бусан га ишираяту. Ххишалдаран гьашину Литературалул шин дурхха. Ялагу, гьашину Михаил Шолоховлун бартлагантIиссия 110 шин.

Шолоховлущал хьунаакьаву

ХIамзат ХIамидовлун хъуна­сса чичу ххал хьуну ур архнияту. Мукун бунува, ва тIий ур ва иширайн хьунаакьаву. БикIуча мукун. Буслай ур ХIамзат:
— Цалчинмур хьунаакьаву. Институтраву дуклакисса чIумал ттущал общежитиялувусса къатлуву яхъанай икIайссия, механический факультетрай дуклакисса Шолохов яхъанахъисса Вешенский тIисса станицалиятусса, Солдатов Василий тIисса оьрус миллатрал оьрчI.1983-ку шинал майрайсса байраннал кьинирдай на хъамалу лавгссияв муначIан. Василил буттал къатри бия Шолохов яхъанахъисса кIичIираву, мунал къатрачIату арх бакъа.Ттун га чIумал аьсавращал цала хIаятравух заназисса Шолохов архнияту ххал хьуна. Амма ганал къатрачIан гъан хьун жу къабивтунав.
КIилчинмур хьунаакьаву. Февральданул 21-нний 1984-ку шинал Михаил Шолохов ахиратравун лавгун ия. Ва ишираяту ттухь Василил бувсуна февральданул 22-нний кьунниялай. Жу икьрал дурссия хъиривмур кьини, февральданул 23-нний, ганал сукIурайн гьан. Га кьини цурдагу хъинну дяркъусса дия. Улу жун Дон нех бахьтта най лахъан багьуна. МикIирал ганзшиву 4 метра дуссар тIий чивчусса улагума дия ца кIанай. Жу га кьини ахттакьунмай бакъа Василил шаппайн къабивунав. Хъиривмур кьини жу лавгссияв Шолоховлул жаназа дирхьусса Культурал къатлувун. Гикку га чIумал жу бакъа цучIав акъая. Гикку бавцIуну бия Почетный караул. Яла жу махъунмай лавгссияв билетру ласун Новочеркасскалийн. Зана хьуну гиккунма бувкIсса чIумал, инсантурал чIявушиврул ша бизансса кIану бакъая.Ттун ялагу ганах уруган ччай бия. На итаакьлай акъаяв, Москавлия бувкIсса делегация бур кIаначIа тIий. На яла итаакьиншиврул, Узбакисттанная увкIсса жагьилсса чичу ура на, делегациялия махъун агьссача, итаакьара увкуссия. НузардичIа бавцIусса хъамитайпалул, документ ххалкъабувну, итаавкьунав.
КIилчинмур зивулийн гьаз хьусса чIумал ттун кIий ххалхьуна ЦК КПСС-рал секретарь Замятин, (га Шолохов уччаврил комиссиялул председатель ия). Гикку ия СССР-данул Чичултрал союзрал председатель Марков. Нагу авцIуссияв ганачIан нанисса кьюкьлул ахирданий. Кьунниялай, 18:30 минутI хьусса чIумал, на ккаккан увунав «День Дона» тIисса программалувух ва 21:00 Москавлиясса «Время» программалувух.
Укун на кIира кьинисса институтравусса дарсру кьадиртссия. Февральданул 25-нний ттуйн оьвкуна нава дуклакисса факультет­рал деканнал хъиривчу Валерий Янченкал. Ганал кьянкьану буси увкуна ттухь циван кьадиртссарив дарсру. На увкуссия: «Хъунасса чичул Шолоховлул чулинмай ттулва хъунмасса хIурмат бушаврийн бувну, махъва-махъсса ххуллийн га тIайла уккан лавгссияв на. ЦIуххинсса чIунгу ттул къархьуна. Багъишла ити», — куну.
Багъишла ивтхьунссияв на ганал, ххуйну дуклакисса студент ухьувкун. На мукуна институтрал футболданул командалувугу уссияв. Увккун най нузардичIан ивсса чIумал, ганал ялагу:
— Ина щил увчIунав делегациялул сияхIравун? — куна.
На гьарца зат хьусса кьяйдалий бувсъссия.
Тахмираз Имамов
Таржума бувссар
ХIажимурад ХIусайновлул