Жул Макьсуд

ilchi35_31982 шинал август зуруй ЧIарттал шяравунсса жегъил ххуллийх Гъумукун най уна, Нехъсул тIисса кIанттай ттун хьунаавкьуна шяравун нанисса жагьил. Га ия Дагъусттаннал пединститутрал географиялул факультет къуртал бувну, ЧIарттал мяйра шинал школалий дарсру дихьлан увкIсса Убратусса Кьадиев Макьсуд, ттунагу ххуйну кIулсса МухIаммад-Загьидинал, Убурдал колхозрал, советрал председательнал арс.

Цалчинмур шинал ванахьхьун дуллуна географиялул, ингилис мазрал ва физкультуралул дарсру. Макьсуд хьхьичI гьантрайва айивхьуна багьайкун дарсирдайн хIадур хъанан. Ччяни ххира хьуна даврих гъира бусса жагьилсса учитель оьрчIан. Дарсру оьрчIан дуккаврих гъира багьанну дихьлай ия. Макьсудлун xtjгъира бушиву чIалай, школалул директор Исмяилов Оьмарил ванайн тапшур дурна улча лахьхьултрал кружок. Ва давривухгу Макьсуд гъира буну хIала увххуна. Даву дайдирхьуна ЧIарттал шяраваллил лагма-ялттусса минераллу батIлай. Тарихрал учительнащал архIал кружокрал членталгу лагма лаган бувну, датIлан айивхьуна школалий Боевой ва трудовой славалул мурцIу бансса материаллу, хъиривлаявуртту дуллай, лахьлан бивкIуна аьрай ливтIуминная, дяъвилул ххуллурду. Ванал каялувшиву дуллалисса улча лахьхьулт мудан гьуртту шайва райондалий дуллалисса слетирттай. Мудан ЧIарттал улча лахьхьултрал бугьайва 1-2-ми кIанттурду. Таманссалийсса гьуртту хьуна республикалул вив дуллалисса слетирттай, бугьайва хьхьичIунсса кIанттурду. Цувагу лайкь хьуссар Минобразованиялул, турстанциялул, ОНО-рал, райсовет­рал, Райком комсомолданул ва РК КПСС-рал грамотарттан.
Махъсса шиннардийгу ЧIарттал дянивмур даражалул школалул бугьай слетирдай, спартакиадарттай хьхьичIунсса кIанттурду. Ванал хъунмасса ургъил буллай ур спортрах, сакин бунни ххуйну лащу-щаллу бувсса футболданул майдан, бухмур школалувусса хъунмасса класс ремонт бувну, муния бунни спортзал. Школалий зун ивкIния шинай Макьсуд лайкь хьунни кьурахъул грамотардан, Дагъусттан Республикалул лайкь хьусса учительнал цIанин.
Школалул давурттащал ва гьур­тту шай гьарцагу жяматийсса ишир­ттавухгу. Цимилгу жяматрал вихшала дирхьуну, Макьсуд увчIуна Шяраваллил советрал депутатну, Райондалул собраниялул депутатну. Му бакъа­ссагу, ЧIарттал «Аьрасат » колхозрал жямсса собраниялул ва увчIуна колхозрал председательну. ЗахIматсса перестройкалул шиннардий ванаща бювхъуна колхозрал экономика лиян къаритан. Ванал кьамул бувну бия 800 яттил бакI, хIукуматран дагьайсса дикIгу дуллуну, ванал яттил аьдад диян дурна 1500-ннин. Мукунна ядурна гъаттарал фермагу, миннуя ласайсса мюнпатгу лавай хьуна. Ванан хъамакъабитайва дяъвилул ва захIматрал ветерантал. Гьарца Ххувшаврил байрандалий ванал дяъвилул ветерантуран булайва ца-ца ку, захIматрал ветерантурайх, бивххун, гъаттарал дикI дачIайва. Ваная жямат рязийну бикIайва. Председательну уссаксса ванал колхозрал хъус тили-хъили дан къабивтуна.
Цува Убратусса ухьурчагу, ЧIарттал жяматрал ванайн « Жул Макьсуд » учай.
— Макьсуд, вил 30-нния лирчусса шинну хьуну дур ЧIарттал шяраву учительну зий. Цукун агьра ина ЧIаравн?
— Мяйжанссар, ЧIарттал шяраву ттул 30-нния лирчусса шинну хьунни. Дагъусттаннал педагогический институтгу къуртал бувну, на увкIссияв Гъумукун Министерствалул тIайла бувксса чагъарданущал. ОНО-раву ттуйн бакIрайн агьуна ЧIарттал школалул директор Исмяилов Оьмари Исмяилович. Ванал ттухь увкуна: «ЧIаравн ачу! На вихьхьун географиялул ва физкультуралул дарсру дулунна », — увкуну. Муниннин ттун ЧIарттал шяравалу чув дуссариврагу къакIулссия. На рязи хьура. Шавайн Убрав кIураавну, буттахь бувсъссия нава ЧIарав зун най ушиву. Бутта ххари хьуна. «Гиккур вия багьайкунсса учитель хьунтIисса » , — увкуна. Гьунттийва увкIра ЧIаравн, ВицIхъату ЧIаравнсса ххуллийх хьуну. На шяравун учIаннин, Оьмари Исмяиловичлул на ацIансса къатта хIадур бувну бия. Ттухьхьун дуллуна цинярда географиялул ва физкультуралул дарсру. Гьиву хъуннасса духьурчагу, на дарсирдайн ххуйну хIадур шайссияв, чичайссия конспектру, дуккайссия дуккаврил ва методикалул литература, хIадур байссия наглядный пособияртту. ЧIун-чIумуй дарсирдайн учIайва цува Оьмари Исмяиловичгу. Ганан ттул дарсру ххуй дизайва, чIявусса маслихIатругу байва. Школалул коллективралгу, шяраваллил жяматралгу на ххуйну кьамул увнав.
— Ина ЧIарттал жяматран, дук­лаки оьрчIан бусрав хьуну ура. Цукун бювхъур вища шяравугу, райондалийгу ва школалул сий гьаз дан?
— Мяйжанссар, шяравалу хъуннасса духьурчангу, ЧIарттал жямат­рал аьдат дур хъамаличу ххуйну кьамул айсса, ганаха багьайкунсса хIурмат байсса. Нарив ЧIарттал шяраву хъамаличу куна къаивкIра, шяравун учIавривух, жяматравух хIала увхра, миннащал, дарсирдаяр махъ, бигьалагай гьантрай, къурнил давурттайн, ххулув буцин, хъуру лакьин, лагайссияв. Шяраваллил халкьуннащал оьний ва хъинний чIарав ацIайссияв. ОьрчIащал тIурча на, дарсру дишаву дакъа, классрал кьатIувсса давурттавухгу хIала уххай­ссияв, походирттайн, экскурсиярдайн буцайссия, райондалий дуллалисса спортрал бяст-ччаллай, слетирдай гьуртту шайссияв. На гьуртту хьуну ура 20-нния лирчусса туристурал ва краеведтурал слетирттай, миннуй чIявуну цалчинми кIанттурду бувгьуну бур. Школа гьуртту шайссия республикалул слетирттайгу, бугьай­ссия хьхьичIунсса кIанттурду.
Махъ Оьмари Исмяиловичлул на завучну ивтунав. Му даврийгу на ттущава шайсса хIарачат буллай ивкIра. Оьмари Исмяилович пенсиялийн увккун махъ, 1987 шинал школалул директорну ивтуна МахIаммадов Мухтар МахIаммадович. Ваналгу ттуйн завучшиву тапшур дурна. Ца шинава, директорнал хIарачатрайну, шяравусса гьанумур школалия бувна дянивмур даражалул школа. Мунащалгу на 22 шинай завучшиву дав. Директорну зий айивхьуния шихунайгу ттущава шайсса хIарачат буллай ивкIра дуккаврил даража лахъ бан.
ЕГЭ дурккун махъ, цаягу оьрчI ЕГЭ дулун къархьусса къаувккунни, школалул итабавкьусса 90% оьрчIал лавайми даражалул кIулшиву ларсъсса хьунни, ласлайгу бур. Школалул итабавкьусса оьрчIаву аспирантура бувккуну, элмурдал кандидатътал хьуссагу тамансса бур. ЦIана аспирантурардаву дуклакиссагу бур. Райондалий ва республикалий хъана­хъисса олимпиадарттайгу 2012-2014-ку шиннардий хьхьичIунсса кIанттурду бувгьунни. Махъсса шиннардий спортрал чулухуннайсса давугу ххуй хьунни. Ца дукIусса шинал школалул командарттал ларсунни, хьхьичIунсса кIанттурду бувгьуну, 12 грамота ва 5 диплом.
— Барчаллагь, Макьсуд. ТIай­лабацIу баннав вин вания гихунмайгу гьарца дуллалимуниву.
Мухтар МахIаммадов