Укун дайдирхьуна та оьсса кьини

srabatul_4ЧIун дия интния гъинтнийн букIлай, уртту-тIутIал яла ххуймур, цилла аргъру чIалачIи дуллалисса. Жун, солдатнангу, Псков шагьрулий дяъви най шамилчинмур шин дайдихьлай, шаппай гьан ца шин личIлай дур тIисса пикрирду бакIраву щуруй бия. ХьхьичIмур шинал кунма ца зуруйсса лагерьданийнгу гьанссару, шанмагу гъинтнил барзгу учениярттай, Ладожский бярничIа гьан­ссар, шингу ккуру гьанссар тIисса ххаришивугу дия дакIниву.

Бярнил лагмава бигьалагай гьантрай бялахълай, нава кунмасса солдат, лакку оьрчIащал, ШавкIратусса ХIашиннущал ва Ккурк­лиятусса Жалалуттиннущал муния-тания дакIнийн бутлансса муттагу бирияйва.

Ца кьини цачIун хьуру ша­­­ма­гу лакку оьрчI. Ккалай щябивкIру Лаккуясса чагъарду. ТтучIан чагъар къабувкIуна, щил бучIанссия, хъунав хьусса ппу акъа къатлуву цама цучIав акъая, щар хьуну ласкъатлувусса ссу бия, танищагу ча хьунссия, кутIану учин, чичинма акъая. Ча­гъаргу къабучIайхьувкун, бучIанссар тIисса умудгу къабикIайва. Чагъар бучIайва ШавкIрату ХIашиннучIан кулпатрая, махъсса цаламиннаяту, лакку хаварду миннайхчIин баяйва, гьар чагъарданий жуйнгу ссалам бикIайва.
Ккурклияту Жалалуттинну­чIангу бучIайва ччя-ччяни буцай душния, шаммардайну чIюлугу бувну, дакIниймур кIибачIлачIисса, ганах цуппа мякьну ялугьлай бушиву бусласисса чагъарду. ХIакьинугу Ккурклия Жалалуттиннул буцай душния, Разиятлуя, бия хъиннува чIюлу бувсса, бакьин бувсса чагъар. Мива шаммардавух ХIашиннуйн ва ттуйнгу ссалам гьан бувну бия.
— Ялун ва чIумал бачинтIисса бакъарувкьай да, утти цири, 12 барз — шанма бутIул ца бутIа. Вайннулгу 3 гъинтнил барз гьанссар лагерьдай, учениярттай, личIлай бур 9 барз, вайгу чIарах бувккун гьантIиссар, – тIий ура на.
— Агь, уссу Кьурван, вай ча­гъарду букIлай, дакIгу ца аьжаив хъанай, ттун дур ва чIун ялу-ялун лахъи дурккун, гьарагу къагьансса кунна чIалай, — увкунни Жалалуттиннул.
— Улу, туну, ттунгу къагьансса кунна чIалай дурча, – тIий ия ХIашингу.
Жу хавардай буна чIун дия ахттая чул хьуну. Цакуну баян бувна, анаварну зула-зула кIанттайн цачIун шияра, куну. Жугу цаннайн ца хъямалагу багьну, лагерьдайн нанисса ххай, кунная кув личIи хьуру.
Гьарца рота ярагъуннилгу щаллуну, личIи-личIину станциялучIа цачIун хьуна. Га цIана, хъуслил вагоннаву щябивкIун, бувкру ххуллийн. Псков шагьру кьабитарду, най буру Ладожский бярнийн, лагерьдайн. Аммаки муххал ххуллул станциярдугу, эшелон нанисса ххуллугу жунма къакIулсса цамур чулухунмай най чIалай бия. КIюрххил эшелон дарцIуна Петрозаводскалий. Шикку кIул хьуна жува ухссавнил чулухунмай най бушиву. Ва кьинигу жу шиккува бавцIуру, ахттакьунмай, цIан лакьайхту, поездрал эшелон цIунилгу дарчуна кIул бакъасса ххуллурдайх.
КIюрххицIун, чаннал кIя­лахру хIасул хьусса чIумал, ва­гоннаву шанашисса жу, паравозрал щютIлил циняв цакуну чантI учин бувнав. Эшелонгу хIурхIа хьуну дия. КIукъакIулсса бахханасса кIану чIалай бия. Лагмава цанничIан ца гъапI куну, хIала бувхсса, хъинну хъуни бакъасса зунттурду, кIи-шан дарчIусса ратIру, миннул тия-шия – Лакрал хIаллиха лавхьхьусса вацIри.
Эшелондалия ливкру ца хъунмасса станциялучIа, жухь ванил цIа щилчIав къабувсуна. Станциялул урчIамур чулухунмай бачин бувунну, га кIану жун хъинну тамаша бивзуна. Солдат бакъасса, гикку ялапар хъанахъисса агьлу чIалай бакъая. Вокзалданул зуманив дарцIусса эшелонгу кьадиртун, жу урчIамур чулухсса ратIнил чулинмай бачин бувунну.
Дахьра инт дайдихьлахьи­сса, щюллишиву цил багьайкун лухччиний сукку хьун дурасса, мурхьирдай къупру хъятIисса чIун дия.
Ттул гьалмахтал оьрус оьрчI­­­ру бия. Старшина кабардин ия, гагу жухь цIухлай ия га ци кIанур, тIий. Жунгу ча кIулхьунссия, чIалай бия цуппа сибирнал кIану бушиву гьавалул тIабиаьтрах бурувгун. Цукун бухьурчагу, жун багьуна, жунма ккаккан бувсса кIанттай, ратIнил урчIамур чулухух лавай бурхIайн гьаз хьун. Жул хъирив ла-ялавай занай жу кунмасса цаймигу бия. КIира-шанна эшелон ларайгу ларгуна, муххал ххуллий ядурцуну стациялий дарцIуну ликкан буллалисса цайми эшелоннугу дия. РатIру танкардал, машинардал чIурдал ларсун най дия. Гьарца частьгу ликкавривунна, кьабивтун станциягу, цанма ккаккан бувсса кIанттурдайнмай къуч хъанай бия. Жугу жунма ккаккан бувсса кIанай бигьалаган щябивкIру. Ссят кIюрххил 6 хьусса чIун духьурчагу, баргъмур ахттай бия. Компасрайну бакъасса цавагу чул кIул бангу хъанай бакъая. Майдансса къурду, ятту-гъаттара ябансса, инсаннал маэшат бан бюхъайсса кIану шикку цукунчIавсса чIалай бакъая.
Цакуну станциялияту ца аьжа­ивсса леххаврил чIу хьуна. Паровозру леххаву тIий, кьадиртун эшелоннугу, ца-ца чулийнмай ца-ца бакъа хьунни, шагьрулул вивату гудокру вев-шев тIун бивкIунни. Аьрали частьралгу сигналлу буллай байбивхьунни. Цакуну цинявппа чIурду хIала бувххун, дунияллийх кьияма ливксса кунмасса маоь байбивхьуна. Воздушная тревога баян бувна. Жун багьунни вацIлул вив, мурхьирдаву лабикIан. Цакуну баргълагавал чулуха ца ххурххулул чIу бувккуна. Ялун лирчуна цукунчIавсса лишан дакъасса самолет. Жул лагма-ялттусса зунттайх дуклайгу диркIун, махъуннай зана хьуну ларгунни. ЧIалай дия хъинбалдаран дуркIсса самолет дакъашиву. ХьхьичIмур тревогалул отбой дуллуну къуртал хьуннин, кIилчинмургу дуллай байбивхьунни. Ссавруннай гава куццуйсса маоь байбивхьунни. Баргъ бивтсса ссав немецнал самолетирттал лухIи-цIан лаган дурну дия.
КIи-кIира цахьуну тий-ши­ннай хъанай, бичлан бивкIуна хъуни бомбарду. Лухччи-ссав цаннийх ца ришлан диркIуна. Станция ппив буллай, ххуллу ххит буллай, хъачI-бакIру ппив дуллай, ратIавун бичлай, ххур­ххулул, гургулул дара дургьуна.
Бомбарду бивчуну куклу хьуми самолетругу кIура дарну, ратIнил тиха ва шиха вацIлувун пулеметрава ккуллардал чявхъа бивчуна. Цаннил ялун ца дукIлай, цимирагу полет дуруна. Ци сагъну личIанссия Кадалакшалий мяйрахъул самолет цаннил хъирив ца бомбарду бичлан диркIукун. Вагонну ххит бувну, ххуллурду, къатри ппив бувну, бувчIин къашайсса даражалийн багьуна станция. КIул бакъасса бала ялун бивуна. ЖучIа миннуйн битлансса ярагъ бакъая, бумунива битлансса амругу бакъая. Ва куццуй дайдирхьуна жун тачIав хъамакъаритантIисса дяъвилул кьини. Бомбардал ппив дурсса аьрщарал вив кIучI бувми чансса бакъая. Хъунисса зараллу хьуна техникалун ва аьралуннан.
Цуксса чIун чIарах дуккарчагу, хъамабитайссарив бакIрачIан бувкIмур. Шанава ццах тIий, макIрагу хьхьичI дацIлайнна ларгсса тай чIунну. ДакIния бу­ккайссарив чIарав бивкIсса дустал, бомбалул ххюлущал ккурукки увну, аьрщаравун ахьлавгсса цана хIисав шайхту, вев куну ххявххун хIала бувххун, ххяппурттах аьрщи ппив дурну, нава ххассал увсса. Хъамаитай­ссарив Жалалуттин, цала карунних ттул оьрму ххассал бувсса. Аманатру буллалисса на хха­ссал ан хъап-шап тIий, вев-шев тIий, духтуртурацIух лечлай, шай-къашай бувсса ХIашин, Гъазихан. Цукун лялиянссар тай шинну, гьар дакIнийн дагьтари ццах тIий унува. Хъинсса вирттаврайнни кьини ду­ккайсса. Жуйн дурксса кьинигу, ми кьинирдасса цар, жулва буттахъалгу лайкьну дурхIусса.
Командиртурал цалла-цалла ротарду цачIун дувансса амру бувна. Куннайн кув хъямалагу багьну, жугу личIи хьуру, жулла ахир утти цукун шайвав, ххишала къаккаккангу бюхъайссару жува, хъунмасса барчаллагь уссушиврун, бувмур хъамакъабитанну сагъну личIарчан, тIий. Ва личIи шавриву хIикмат хъуннассар, ххарину кка­кканнав жува цаннан ца…
Баян бувуна хархавар бакъа Гитлердул аьрал ххявхшиву, билаятрайн оьсса кьини дуркшиву. Укун байбивхьуна ттул дяъвилул ххуллу.
Северо-Западный фронтрал 14-мур армия, Краснознаменная гвардейская дивизия, 1-ая мотострелковая часть. Командир – подполковник Потапов, комбат – майор Баташев.
3-ая пулеметная рота. Роталул командир хъунама лейтенант Айкалаев Алексей Семенович.
Роталул старшина кабардин оьрчI Сережка.
Зунттурду чIявуя, ратIру гьарзая, бизанттай кунцIуллив гьарзасса бия. БархIру къуртал хьунни, хъачIру дайдихьлай, вацIравух, хъачIавух бачин багьуна душман данди хьуннин. Арду къуртал дуллай, хъачIру дайдихьлай, гъаравух, мурчавух, дякъивух, кьяркьаравух, ккашин кьавкьсса паекру канай, бавчуна гьантри, барзру.
Самолетру дуркний вацIравун лихълай, ккуллардаягу мюхчан хъанай хьуна цаппара гьантри. Цакуну ххурххулул-гургулул дургьуна дара, ялун бичлан бивкIуна чаннаннил чявхъа, лухччинияту хъачI-бакIру цаннийх ца рирщусса хханссия. Шикку жу данди хьунав душманнайн, оь хIала бухханнин талан багьуна. Душманнал аьрал шайссаксса кьувтIуну най бия. Жун оборона дугьан багьлай бия.
Жущал талай бия ранг-ранг­сса аьрал. Миннал командиртал немецнал бия хьхьичIун бакьлай, фингу бия, албангу бия. Дарарду, ратIру дурцIуну дия ливтIуминнал кьаркьалттал ва бивщуминнал чIурдал. КIукъакIул билаят дакIних лахь­лан бивкIуна. Магьраву хьун къабюхъаймур бакIрачIан букIлан бивкIуна.
Алокорти ратIнил кунцIуллул майдан битан багьуна жун, цаппара оьрчIан. Му кьюкьлуву жущал кIул хьуна лакку оьрчIру — Ккуллал Кьади ва Оьмар, Хъусрал ХIажи.
КунцIуллал бувгьуну бия 500-хъул метралул утташиврийсса, 3 километралул лахъишиврийсса майдан. Таваккул бувтун, лахълай бавчуру ша хьхьичIунмай ласуннин, бивзмур кьутIлай, ца-ца кIанттай лялун бияннин кьутIлай, хъунмур манзил битайхту, бомбарду бичлай, ялун дарчуна самолетру. Миннуйн жулла истребителлу данди хьуна. Битлатисса ттупал аьрщи ппив дуллай дия. Ци хIал бикIанссия ва ишираву жуй, сагъну личIанссара тIисса умудвагу бакъая. КунцIа лахъайхту вацIлул разведка ляркъуна жуйн данди хьуну, ялун дарчуна душманнал рота. Максим пулеметрал на рязий увнав, душманнаща хьхьичIунмай хьун къабювхъуна. Командирнал амру бувна миннал бувгьусса кIантту ласун, махъа жула гужгу ялун бивуна. Ми кIантту лавсун, оборона дугьарду.
ЛивтIуми кIучI бувну, бивщуми ва ярагъру батIарду. Кьяркьарал, кьюнуврал ва гьагълил дурцIусса жинсру, щинал дурцIусса янна, бивщуная лавсса оьттул ттангъращал, къумашиврул вирдай дакIру къявхъа тIий, жу жаннай аьтIий бакъассияв. Укунмагу лухIисса финнал билаят, лапва лухIину чIалай бия ттун. Хъамабитайссарив ттун шикку ливтIусса ттулва гьалмахтал.
Баян бувна воздушная тревога. Дурккуна самолетру. Жула ттупчитурал миннува кIира ххит дуруна. Ва ишираву ХIашиннул лахъну оьвкуна Жалалуттиннуйн, щаву дирсса бусан. Укуннагу лухIисса дуниял хъиннура цIан ларгуна. Левчура ХIашиннучIан. На ххал шайхту тагу къума лавгун, ттуйн хъямала агьуна. Оьмардул бувсуна 9 жагьил вацIлувун бияннинма самолетрал кьатI бувшиву. Левчуру гиккун, шама къуртал хьуну, тайми бивщуну бия. Жалалуттиннул Ра­зиятлул цIа зумувну жан дуллуна. Манчигорскаллал ялттучулий Ала куртIиллал бархI байбихьлахьисса хъунбакъасса майданнив ччаллах, каруннах аьрщи дихлай, мукьагу гьалмахчу увччуссия. БуркIунттан кIанттайгу цIарду чирчуну тIантту дацIан дурссия.
Буттал Кьурваннул бувсмур чивчуссар душнил
Валентинал