Дуки-хIачIиялул тIин-тIааьн щиннияргу кIулма

dudic_2ЗахIматсса, ккашилсса Хъун дяъвилул шиннардий бувсса оьрчIая бувккунни хъин-хъинсса инсантал, цалва пишардал хIакьсса усттартал. Миннавасса ца ур Лак­рал райондалийсса Ккурккуллал шяравасса ХIажиев Арип. Ва ур цивппа къачансса бунагу, жунма къачIявуну хьунабакьайсса дегустаторнал пиша язи бувгьуминнавасса ца.

Бадрижамал Аьлиева
dudi_2Увну ур Арип 1943 шинал Гъумук Ккурккуллал шяравасса МахIаммадлул ва Кумсиятлул кулпатраву. ХIажиев МахIаммад кулпатращал Гъумук мина дирхьуну ивкIун ур, личIи-личIисса къуллугъирттай цува кIийх зий уну тIий. Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул шиннардий Ариплул ппу ивкIун ур фронтрансса «Неприкосновенный запас» фондрал ялув. ЛяличIийну МахIаммад Аьбдуллаевич му къуллугърай ивтун ур, му марцIсса, тIайласса уну тIий. МахIаммад ялагу зий ивкIун ур райпорал председательну, промкомбинатрай. Дяъвилул шиннардий мунал Гъумук тIивтIуну бур янна дуруххайсса цехгу. Райондалул га чIумул инсантуран хъинну ххуйну кIулсса, кIулминнал дянив бусраврайсса, хIурмат лавайсса инсан ивкIун ур МахIаммад. Вайннал кулпат 1951 шинал бивзун бур Ккурклив. Ариплул буттал МахIаммадлул сайки 30 шин дурну дур Ккурккуллал колхозрал председательну зий. Му кIулну ивкIсса, цIанагу му дакIнийсса инсантал буслай бур му хъинну цалла даву ххирасса, колхозрай дакI цIуцIисса, мунил бучIантIимунил ялув буруккинттарайсса каялувчи икIайва тIий. Му председательсса шиннардий колхоз цинявгу ккаккиярттаву хъинну хьхьичIунну диркIун дур, маэшат, ахIвал-хIал хъинну лавай хьуну бур. Цува аьпалул хьуну махъ жяматраву мунал хъунмасса бусрав кьабивтун бур. Мукуна цалла шяравалугу ххирасса, мунил бучIантIимуний дакI цIуцIисса, Шахьуйннал шяравасса учитель, фронтовик Мусаев Мусагу, ХIажиев МахIаммадгу цIакьсса дустал бивкIун бур. Цуксса хIайпнугу, укунсса инсанталгу лавгунни жулла шяраваллава, колхозругу тири-хъири хьунни, щархъурдугу ххялтIа дурккунни. ЦIанакуллив, хьхьичIва цалва буттахъул кунма, дусталну бур миннал арсру Мусаевхъул Арсен, МахIаммада ва ХIажиев Арип, гъинттул Лаккуй бусса чIумал, кунначIан кув хъамалугу занай.
Дянивмур даражалул школагу буттал шяраву къуртал бувну, Арип увххун ур дуклан Шяраваллил хозяйствалул институтравун. Мугу – цанма къаччай буна, цалва оьрму шяраваллин, колхозран буллусса буттан ччай цала арсналмур оьрмугу шяраваллил хозяйствалуцIун бавхIуну. Уххан увххун ур, амма дакI дурагу къадиркIун дур миву дуклансса. Шагьрулий буттауссичIа ялапар хъанай ивкIун ур Арип. КIюрххил лагайсса ивкIун ур институтравун дарсирдайн куна, амма мивун къалавгна, чIунгу гьан дурну, ахттая махъ махъунай учIайсса ивкIун ур дарсирдая куна. Яла, таниннинна укун икIантIисса куну, бувсун бур мунал цалва институт кьабивтшиву. Ванал Басттамин тIисса ссурахъу ивкIун ур Геолого-разведкалул хъунаману. Мунал буровая бивкIун бур Щурагьиял перевалданул махъ. Микку зун ивкIун ур Арипгу. ХIал хьуну махъ, ца щихьчIав ссихIгу къадурккун, анжагъ ссихь Мамлакатлухь бувсун, лавгун ур Арип дуклан уххан Москавлив. Тихун лавгун ур, МахIачкъалалий чун ва цимил ухларчангу, циксса «ххюварду» ласурчангу, дуклан кьамул къааншиву бувчIлай. Дурккусса лак хъиннува чIявусса буну, миннан ххуллу къабуллай буну. Дуллуну цимирагу экзаменгу, увххун ур Москавлив Пищевой институт­равун винодельческий факультетрайн. Му бувккуну махъ зана хьуну Дагъусттаннайн, дуккаврия махъ цалчина цалчин зун ивкIун ур Манасккантуллал винзавод­рай. Махъ, цащала Москавлив дуклай ивкIсса ХьурукIратусса оьрчIал нану тIий, зун лавгун ур Винодельческий промышленностьрал качествалул ялув бацIаврил инспекциялуву зун. Дегустаторну ивкIун ур так чяхирданул промышленностьраву акъасса, дуки-хIачIиялулссаннувугу. Му Инспекциялуву зий дурну дур 22 шин. ЦIанихсса виноделтурачIан, профессортурачIан занай, цIухлай къакIулмур, цалла кIулшивуртту куртI ва авадан дуллай, ванаяту кутIасса чIумул дянив хьуну ур хьхьичIунсса пишакар. Зий ивкIун ур чIяву-чIявусса кIанттурдай ялагу.
РСФСР-данул Госторгинспекциялул хъунмур управления­лийхчIин, Ариплуйн оьвкуну бур Молдавиянаву дунияллул халкьуннал дянивсса винодельческий продукциялул форумрайн. Шанма гьантта хьуну бур цIанихсса аьлимтал-виноделтал докладирттащал буклай. Тийх ккавксса чяхирданул предприятиярдал Ариплуйн хъинну хъунмасса асар биян бувну бур. Масалдаран, дяъвилийннин чартту буклай бивкIсса Криковский подвалданул. Чартту буккан бихлай, бихлай, миву, аьрщарал лув, хьуну бур щаллусса кIичIирттува. Миннуву бивкIун бур бивхьуну винный предприятияртту. Гьарца кIичIираваллин къюмайтIутIул цIардугу дирзун диркIун дур. «Молдавиянаву ттун ккавкмур цимурца ттула дус ва уртакь Рошка Алексейл хIарачатрайн бувнур, амма, цуксса хIайпнугу, мунащалсса дахIаву дурцунни ттул», — тIий ур Арип.
Гостиницалий ва кIул хьуну ур «Одессвинорал» гендиректорнал хъиривчунащал. Му цIухлан ивкIун ур ванахь ци миллатрал ура тIий. Ариплул куну бур: «Вин личIишиву ци дур ци миллатрал унугу, винния укунгу-тукунгу Дагъусттаннайсса миллатру къакIулли. На лаккучу ура», — куну. Мунал цIувххуну бур ванахь, Апанни Къапиев кIуллив куну. «КIулли, му къакIулсса нажагьсса акъа къаикIантIиссар», — куну бур ванал. Мунал куну бур: «На мунал куяв ура, ттул кулпат Наталья Къапиевал душри. Мунал арс Рустемгу ттучIа зий уссар, Винпунктрай хъунама виноделну. Хъунама виноделну зун, инавагу ачу ттучIан», — куну бур мунал. Ариплул къачча куну бур, ттун ватандалийгу оьккину бакъар куну. Мукунсса хьуну бур ванал Молдавиянавунсса аьрххи.
Ариплун кIулну бивкIун бур цIанихсса виноделтал, ванан ккавккун бур Кремлилувун БрежневлучIан нанисса дуки-хIачIиялул столлу, кIулну, дусну ивкIун ур билаятрал бакI дургьуминнансса дуки-хIачIиялулсса байсса спецттучанналул хъунаманащал.
Ванал кулпатгу бур Ккурклиясса, Загьидат тIисса, цуппа Щурагь мина дирхьуну бивкIсса. Вайннал дянив хьуну бур арс ва душ. Арс Вагьаб ур къатрал отопительный системалул пишакар, душ Сиянат – художница. Арип­лул бур 3 оьрчIал оьрчI.
Вайннан ххирар буттал шяравалу Ккурккул. Ариплул Ккурклив бувну бур ххаллилсса къатта, уттизаманнул шартIругу, чIалачIингу дусса. Хаснува цIана, пенсиялий игьалаглагисса чIумал, ванан хъиннува ххирар Лаккуйн занан.