Ирсирай нанисса чувшиву

pz_3Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъви байбивхьусса чIумал жула халкь циняв ца хьуну, кув душманнащал талан дяъвилийн лавгун бур, кувгу къинттуллух аьралуннан кумаг буллай бивкIун бур.

Август зурул 2-нний ВКП(б)-лул обкомрал бюрорал кьамул бувну бур «Душманная буруччаврил иширттансса фонд салкьи даврил хIакъираву» тIисса хIукму.
ДАССР-данул СНК-лул ва ВКП(б)-лул обкомрал бюрорал хIукму бувссар ризкьи гьарза бан хIарачат бувминнан ЯтIул ттугъру ва арцуйнусса бахшишру дулун.
Ккуллал райондалийсса къуллугъчитурал ва жагьилтурал дянивгу щириркIуну дур Обороналул фонд сакин баврил даву. Инсантал цалла ду-дакъамур, арцу-муси, ятту-гъаттара аьралуннан кумагран буллай бивкIун бур. Дяъви байбивхьу­сса шинал Ккуллал райондалийсса II-мур ЦIувкIуллал шяравасса Аьбдуллаев Аьли Гьамиящиял шяраваллил Советрал председательну ивкIун ур. Аьралуннан ххуйсса кумаг бувсса райондалул къуллугъчитуравух вагу кIицI лавгун ур 1941 шинал бувксса райондалул кказитрай.
«Ватандалул обороналул фонд­ран» тIисса макьалалуву чивчуну бур:
«Ккуллал райондалийсса захI­маткашнал цала-цала давур­ттаву ва обороналул фонд сакин бавриву хьхьичIунсса давурттив дачин дурну дур. Гьамиящиял сельисполкомрал председатель Аьбдуллаев Аьлил Обороналул фондран 16 кило дувссилул, 200 гр. кIяла арцул ва ца хIайван булаврищал, дяъви къуртал хьуннин цала зуруйсса харжирая шанма гьантлул арцу Обороналул фондран дулланна кунни», тIий.
Аьлилгу, Аьли кунмасса инсантуралгу бувсса кумагиртталгур та Ххувшаврил кьини жучIанна гъан дурсса.
Жаваблувсса къуллугъирттай­сса инсантал къинттуллух укунсса давуртту дачин дан аьркин багьлай буну, дяъвилийн къабуцлай бивкIун бунугу, цащава шаймур къинттуллухгу бувну, 1942 шинал чIивисса душнищалсса кулпатгу кьабивтун Аьли хушрай дяъвилийн лавгун ур. Дяъвилийгу сивсусса, нигь-ццах къакIулсса зунтталчу талатавуртту къизгъиннийн ачайсса ивкIун ур. Аьли талай ивкIун ур цIанихсса 68-мур Проскуровская дивизиялул 200-мур гвардейский полкраву. Бусанна дяъвилул шиннардий бусалдаравун дагьсса къучагъшивуртту дурсса ва дивизиялиягу ца-кIива зат.
68-мур гвардейская стрелковая Проскуровская дивизия сакин бувну бивкIун бур 1943 шинал. Ванин Проскуровская тIисса цIа дуллуну дур Проскурово (цIанасса Хмельницкий) шагьру тархъан бувну тIий. Ва дивизия гьуртту хьуну бур хъуннасса агьамшиву дусса 9 операциялуву.
Сталинград буручлачисса талатавурттаву ккаккан дурсса къучагъшивурттахлу 68-мур дивизиялувусса 1167 инсан личIи-личIисса аьрали наградарттан лайкь хьуну бур.
Миннава 2 инсаннал Лениннул орден ларсун дур, цаннал ларсун дур 2-мур даражалул Суворовлул орден, 55 инсаннал – ЯтIул Ттугълил орден, 5 инсаннал – Орден Отечественной войны 1 степени, 262 инсаннал – Орден Отечественной войны 2-ой степени, 420 инсаннал – медаль «За отвагу», 339 инсаннал – медаль «За боевые заслуги».
Днепр нехгу лархъун, плацдарм дугьлай къучагъшиву ккаккан дурсса 26 аьраличунан Совет Союзрал Виричунал цIа дуллуну дур. Серафимовичск шагьрулийсса 1-мур школалий тIивтIуну бур 68-мур битултрал дивизиялун хас бувсса музей. Вава шагьрулийсса хъунмасса кIичIираваллингу 68-мур Гвардейская тIисса цIа дуллуну дур.
Ва дивизиялувун бухлахисса 200-мур полкраву цува кунма къучагъсса аьралитуращал талай ивкIун ур Аьлигу. Будапешт шагьрулийсса талатавурттаву ккаккан дурсса къучагъшиврухлу ва полкрангу II-мур даражалул Кутузовлул орден дуллуну дур. Кьянкьасса зунтталчунал документирттаву хIакьинугу яхьуну бур укунсса рапорт:
— Тавакъю буллай ура нава 47-мур Армиялул 1-мур Белорусский фронтрайн утияра тIий. На 1939 шиная шихунай партиялуву уссара. Дяъвилий уссаксса хIаллайгу парторганизаторну ура. На битав лахъисса дяъвилул ххуллу. Му ххуллул ахиргу навагу гьурттуну Берлин лавсун дишин ччай ура.
Душманнащал талай Аьли Польшанавун, Чехословакиянавун, Австриянавун, Германнавун ияннин лавгун ур. Дяъвилий ккаккан дурсса къучагъшивурттахлу ларсъсса Аьлил аьрали наградарттаву дур ЯтIул цIукул орден, «За отвагу», «За взятие Воршавы», «За Победу над Германией» медаллу.
Цанма ччай бивкIсса куццуй Берлиннайн ияннингу лавгун, бюх­ттулсса Ххувшавугу ларсун зана хьуну ур 1945 шинал. Дяъвилия увкIун махъгу, дяъви ккавксса, дяъвилул цIараву савсъсса, каялувчинал опыт бусса Аьлийн личIи-личIисса жаваб­лувсса къуллугъру тапшур байсса бивкIун бур.
Ва ивкIун ур райондалул участковый инспекторну, Ваччавсса трикотажный артельданул председательну, Ваччавсса столовайлул заведующийну, Ккуллал халкьуннал судрал судисполнительну.
ХIасил, Аьлил щала оьрму агьалинаха къуллугъ буллай лавгун бур.
Махъсса шиннардий II-мур ЦIувкIуллал шяраваллил совет­рал председательну зий, Аьлил хъуннасса даву дурну дур шяраваллил жяматрал багьу-бизулул ва культуралул даража гьаз бан. Вай цимурцаннуцIун Аьли ивкIун ур ряхва оьрчI бусса хъунмасса кулпат­рал заллугу.
Дязаннивсса бивкIулул оьрмулул 56 шинаву Аьли накьлу хьувкун, цалва оьрчIру ххуйсса тарбиягу дуллуну, тIайласса оьрмулул ххуллийн буккан бан хъунмасса хIарачат буну бур ниттил ПатIиматлул.
Аьли дяъвилийн гьаннин бувну бивкIсса хъунмур душ Мисиду МахIачкъалалийсса медучилищагу къуртал бувну, зий бивкIун бур 64-мур аптекалий, яла университетрал химиялул ва биологиялул факультетгу къуртал бувну, чIярусса шиннардий булочно-кондитерский комбинатрай технологну зий бивкIун бур. ЦIана ва пенсиялий бур.
КIилчинмур душ Рукьижат (Щайххаева) МахIачкъалалий медучилищего къуртал бувну, шяраву ФАП-рал заведующаяну зий бур. Ххадижат (Чаринова) торговый техникумгу къуртал бувну личIи-личIисса машлул давурттай зий бивкIун бур, цIана вагу пенсиялий бур.
Аьлил арсурвавраву хъуна-хъунама Аьбдулбасир ур. Ва Ккуллал райондалул кIулшивуртту дулаврил управлениялул хъунама бухгалтерну зий ур.
Дянивма арс Аьбдул университетрал физикалул факультетгу къуртал бувну, диссертациягу дурурччуну зий ивкIун ур ДНЦ РАН-лул физикалул институтраву. ЦIана пенсиялий ур. Ванал арс Сиражуттин ДГУ-рал биологиялул факультетгу къуртал бувну, МГУ-луву диссертациягу дурурччуну, зий ур Пушино шагьрулийсса элмийсса центрданий. Шиккува зий ур докторнал диссертациялухагу. Ттун ляличIинува бусан ччива Аьлил чIина-чIивима арсная Ибрагьиннуя. Инсаннал хасият, тIул-тIабиаьт ирсирай дулайссар тIун бикIай. Ибрагьингу буттал кьянкьашиву ва чувшиву ирсирай дирсса арс ур.
Политехнический институтгу къуртал бувну Ставрополь шагьрулий зузисса Ибрагьин, 1980 шинал аьралуннаву къуллугъ буллан увцуну ур. Агьну ур Ашхабад шагьрулийн. Тикку дачIи шинайсса сержантътурал школа буккайхту, ва гьан увну ур Авгъаннаву къуллугъ буллан. Цувагу та яла дяъвилул ишру ягинсса 1980-1982 шиннардийн тIайла авцIуну ур. Буттан кунма дяъви ккаккан кьисмат хьуну бур Ибрагьиннунгу. Буттал куннасса бюхттулсса аьрали наградарттангу лайкь хьуну ур. Тай дяъвилул иширттаву ккаккан дурсса чувшиврухлу Ибрагьиннун дуллуну дур ЯтIул ЦIукул орден ва медаллу.
Бутта кунма, шяраваллил жяматрачIа ва цивппа бусса кIанттурдай бусравсса инсантал бур оьтту-ттурчIавура Аьлил къирият дусса ванал оьрчIругу.