Буттах ялугьлайнма оьрму лавгунни

Untled-2Дяъвилиясса чагъарду… Ссавур духларгун буттахъахь ялугьисса оьрчIал, уссурваврах ялугьисса ссурваврал, ласурваврах ялугьисса хъаннил цимирагу шинай ябувсса, тIавтIсса, чIумул хъахъи лаган бувсса вай чагъарду ккалаккиний, иттату макь дачай, дакIний къурхъ дацIлан дикIай. Анавархъиндарай чивчусса, ца-кIива ххуттайсса бухьурчагу, вайннуву аьч хъанай дур аьраличунал дакIнил тагьар ва чурххал хIал.

Андриана Аьбдуллаева
ЧIалай бур ми цукун буру­ккинттарай буссарив мюрщисса оьрчIащал цахунма цивппа бивчуну кьабивтсса кулпатирттал, дугьарасса ниттихъал, цукун дакI цIий бивкIссарив оьрчIай. Вай шанмурцIу чагъарду яхьуну бур хIакьину чIявусса кулпатирттаву аьрая зана къавхьусса буттахъал аьпалун. Вай дяъвилул цIарава бувкIсса чагъардал яла гьунар бума тарихчиналнияр аьч банссия та дяъвилул тарих.

«ЧIявусса ссалам хьуннав АбутIалиблуяту, Шагьмандараяту, Загьидатлуйн, аьзизсса кулпатрайн Басиратлуйн, ххирасса буттайн МахIаммадлуйн, ПатIиматлуйн, Аьйшатлуйн, чIаххуврайн цинявннайнмагу. Ссаламраяр мукьах, вил чагъаргу бувкIунни, зува ккавкссаксса хьунна. Ванияту мурадгу ласарду. ЛичIину цIубансса хавардугу бакъари, ларчIсса цIараву буру. Ва чагъарданул вив дирхьуну, нава Анжилия тIайла увксса справка гьан дав, ва справка ккаккан дурну, военкоматрайн ларгун, зуруй 13 туман булайссар кIива оьрчIан, нинугу ттучIа душиврий, ганин­ссагу тIалав дува. Шамуннинмагу 20 туман бишин бюхъайссар зуруй. Тай лавгсса зурдардихгу тIалав дува, майрал 25-нния шиннай. Яла Жамалуттиннухьгу уча, на тIий ур вищала увкIун, мукун дулун банмур бува. Вания цичIав къахьурчан, Анжиливсса на увцусса военкоматрая тIалав дувара цамур справка, СалихIатлухь хъинну миннат бувну. Зул бакъа буруккин бакъари, оьрчIахгу ххуйну дурургун дикIу, ссалам буккайсса буси Хасухь, чIаххуврахь цинявннахьвагу.
25.VIII. 41 шин.
АбутIа ХIажиев».
«Нинугу дуркIрив, къадуркIрив Анжилияту, арцу дуркIрив, цичIав дуркIрив виннагу. Ччяни чагъар гьан бува ва чагъар вичIанма бияйхту.
Жулла хъузагу хьурив, бакIлахъ­рулул ци иш бур?»

Бувагу ва ца чагъар бувкIун бур дяъвилия Гьухъалияту­сса МахIаммадал арс АбутIалиб ХIажиевлуя. Дяъвилул цIаравугу ва пикрилий ур кулпатрал ахIвал-хIалдания, къайгъурдай ур миннал дука-хIачIанмунил.
Ва чагъар бакъасса, я дяъвилул шиннардий, я мунияр махъ АбутIалиблуя цичIав хавар къабавну бур.
Ва ятIатIар бакъа акъа хьуминнавух ур. Зана къавхьуну ур АбутIалиб ссавур духларгун цахва ялугьлагьисса кулпатрачIан ва кIивагу мюрщисса оьрчIачIан.
КIулну бакъар ва та, цукун ивкIуссарив, чув увччуну уссарив.
— Ппухълу аьрая зана къавхьуну, жу кунма ятинтал хьусса оьрчIру чIявусса бухьунссар. Амма ппухълу бувччусса кIанттурду кIулну, гьаттайн биян хъанахъиминнал къюву цахъи дунугу жулмурнияр куклусса духьунссар. Яла къащи хъанахъимур, яла кьурчIи бизлазимур гьаттайн биян увччусса кIану къакIулшиву дур, — тIий хъювусул буклай бур АбутIалиблул душ Аьйшат.
Щар хьуну Владикавказрайн лавгун, хIакьинусса кьинигу тийх ялапар хъанахъисса Аьйшат Оьма­рова (ХIажиева) бувкIун бия жул редакциялийн ялув бивщусса, буттал аьрая бувкIсса чагъаргу лавсун.
— Ппу аьрайн лавгссар тIий, танах ялугьлай ларгуна ттул щалла оьрчIшиву. Цими шин гьарчагу, ва чагъар аькъатIий буккин къашай. Буттал чагъарданува чIалай бур ва ниттийгу, жуйгу цукун дакI цIий ивкIссарив. КIива мюрщисса оьрчIащал кьариртсса ниттин бигьану бакъашиву бувчIлай бухьун­ссия буттан.
Жул ниттин, мяйжаннугу, адамина чIарав акъа хъинну захIматну бия. Хьхьугу, кьинигу янна дурухлай дикIайва. Щаллусса шинай му куццуй зий ца кIапIикI къадуллуна. «Дадай, харж къабуллурив, та булунтIиссар? — цIувххукун, «ДулунтIиссарча, ттул душ» куну, нагу паракьат байвав. Гъумук, базаллул ялув промкомбинат бикIайссия.
КIа комбинатрай аьралитуран янна дурухлай, варсив буллай, бакI гьаз дансса чIун дакъа зий дикIайва нину. Шардайн нанинийгу 2 кило ппалул дуллуну дикIайва шарда дюххан. Ттуяр шин ва дачIиннул хъунасса уссугу, нагу щябикIайссияв ми дюхлай, ниттин кумаг бан. Оькки­сса, захIматсса чIунну дия. Ппал дюрххуну лирчIсса чапалшивугума дуцайва лирчIмур тIайлану дуллуну дурив ххалдан.
Кьинибархан комбинатрай зий дурххун дуркIсса нину, хьхьувай цIияллая марххала бичлан дикIайва. Дуччиннин шану лахъансса чIун дакъая, пукьаранал. Хъунмасса захIмат бивхьуссар жул ниттил тай шиннардий. КIира-шанна Сталиннул медаллугу дуллуна та чIумал мукун зий диркIун тIий.
Ца чIирисса хъу дуссия жул. Ппу дяъвилий унува, дяъвилун кумагран къинттуллух хъунмасса захIмат буллай нину дунура, му хъу кIи дурхъун, дачIи чIаххувран дуллуна. Дукансса цичIар дакъая. ЧIярусса ххирасса, нукIурасса лачакру дия жул ниттичIа. Жу ккашил къахьун, дуккан дурну, ххю-ххюра, ацI-ацIра къурушран дарххуна китай лачак, къакъунттари-чалагъай. Бикъав багьлий дарххуна цилла дусса арцу-муси.
Цурдагу зий мицI къадацIайва. Канил пиша бусса, усттарсса дия. Хьхьурай щядиркIун бурчул кахридакъулт, ци-ци дунугу дурухлан дикIайва мунан-танан, арцу дакъахьурча, нувщух, иникьаллух, муму-тамуних дулун. Вана укун, тай захIматсса, ккашилсса шиннардий жу ккашил хьун къабивтссару ни­ттил, — тIий, цIунилва-цIунил къума-цIан лаглай, дакIнийн дичлай бур оьрчIнийсса шинну Аьйшат.
ЧIивисса бивкIнугу, тай чIунну оьрмулухун дакIний лирчIун дур ванин.
Буттаясса хаварданух мякьну, ялугьлайнма бикIайсса бивкIун бур. ЧIаххуврачIату бувккун наниний, гайннал ппугу дакI ххарину зана хьуннав къаучирча, къащи хьуну, шаппай буххайхту аьтIун бикIайсса бивкIун бур, зукьлу къабарча, ппу аьрая къаучIантIисса кунма.
1944 шинал дуркIун дур Абу­тIалиб ятIатIар бакъа акъа хьунни тIисса извещение. Амма мунияр махъгу Харьковрай щиннив ккав­ккун ур, тIар, учIантIиссар тIисса хаварду бивкIун бур. Вайгу бутта зана хьуншиврийн вихшалдарай ялугьлай бивкIун бур цимирагу шинай.
— Ттул щала оьрму буттах ялугьлай, хьул къакьукьлай, хавар баян­ссар тIий ялугьлай лавгунни. Бу­ттауссин арс увну, буттал цIа дизан ччисса чIумал, гьайгу-дайгу ттулппусагъну уссар, га занахьунтIиссар тIий, цIа дизан рязи къавхьуссияв. На ци зурчагу, циксса дуаьртту дулларчагу къазанахьунни ттул ппу. ИвкIусса, увччусса кIанттувагу кIулну бивкIссания, аьрщирагу ласун, — тIий бур Аьйшат.
АбутIалиблул уссилгу мадара хIарачат бувну бур, уссу ивкIусса, увччусса кIану кIул бан хъирив излай, амма цичIав кIул бан къабювхъуну бур.
Аьйшат буслай бур буттащал архIал бивкIсса арамтал дяъвилия зана хьуну махъ буслай бия тIар, АбутIалиблухь ачу вацIлувунмай лихъанну, жува, бахьттагьалт, ккуллардал хьхьичIун бавкьуну бачин байссару, шикку ливтIуну, жулла кьаркьаллу ккуччу дуллай, ялтту лаглайнияр, вацIлуву ливтIуну хъиннихха тIий буссияв, му рязи къавхьуна тIий.
— Ттул арс уссар, кулпат бу­ссар, на дезертир хьуссар тIий, кIай ссивир бантIиссар, — куну бур АбутIалиблул.
АбутIалиб цувагу, гуж-кьуват бусса, загълунсса адамина ивкIун ур. БивкIу хьусса чIумал хIатталлив увккун, щихьхьунчIав чIатIа къадуллуну, щалла гьав цалла дуккайсса диркIун дур.
— Жул ппу кIулминнал ттуйнгу, ттул уссийнгу гъалбурцIил оьрчIру учайва. Ва дяъвилия зана къавхьу­сса чIумалгу, ттупанграл ивчIайма акъассия тIун бикIайва. Кулпат, жу, кIива оьрчI, цалла нину, чIивима уссу – цинявнналсса буттал байсса бивкIун бур, — буслай бур Аьйшат.
Цуксса хьул къакьукьлай ялугьлай бивкIнугу, къазана хьуну ур АбутIалиб. Басиратлулгу цила захIмат-хIарачатрацIух, ккашил литIун къабивтун, цилалу бакI буккан бувну бур кIивагу оьрчI. Цуппагу, вайннал цалва-цалва кулпатру хьуну махъ, оьрмулул 80 шинаву дунияллия лавгун бур.
АбутIалиблул арс МахIаммад бусса оьрмулий шупIирну зий ивкIун ур. Аьйшат щар хьуну, ласначIан Владикавказрайн бивзун бур. Ванил лас Гъумучатусса Малла Оьмархъаясса ивкIун ур.
— Владикавказрай таний чIяву­сса лак ялапар хъанай бия. Жул кунначIан куннал бухху-букку шай­ссия. ЧIявуну лакку дукрардугу дурну, ттучIанма дуссухун оьвчайссия. Хъамал ба­къасса кьинирду чансса дикIайва жул кулпатраву, — тIий, буслай бур Аьйшат.
ХIакьинугу, оьрмулул бугьара хьуну бунугу, ваничIа хъамал, бухху-букку чан къашай.
Аьйшатлул кIива душ бур – Луиза ва Миясат. Луиза тIимур душ Санкт-Петербурглив ялапар хъанай бур. Шиккува бусан, Луизал ца арс, гьунар бусса опералул балайчи, Австриянал музыкалул ва прикладной искусствалул университетраву дуклакисса Аьли МахIаммадовлуя жул кказитрайгу чивчуну буссия. («Илчи» №50, 12 декабрь 2014 ш.). Миясат тIимур душ Владикавказрай ялапар хъанай бур. Ванилгу ца арс ур.
— Ттул уссин буттал цIа дизан хъинну арс ччай ия. ХьхьичI кIива душ бувну, шамилчин арс увсса чIумал, уссилгу, ттулагу ххаришиврул дазу-зума дакъая. Жу ппу зана хьуссаксса хьуну бивкIру.
ХIакьину ва ттула буттан цIа дирзсса уссил арснаяр ххирасса ттун цичIар дакъар. БакIрая чIара дагьансса чара бакъар. Ванайнгу, буттайн кунма, ХIажиев АбутIалиб МахIаммадович учайссар. ЦIана АбутIалиб 25 шинавусса жагьил ур. Итххявхсса, зузисса, хIарачат бусса оьрчI ур. Ваная дур ттул щаллагу ххаришиву, — тIий бур Аьйшат.
Аьйшатлулгу, ванил уссилгу чIа тIи мурад бартлавгун бур, Аллагьу- тааьланал вайннан буттал цIа уттара дансса оьрчI уллуну ур.
Буттах мякьну оьрму лавгсса Аьйшатлул дакI ххари дуллансса, оьрму лахъисса, талихI бусса хьуннав.