Циванни чил гьарахъун щин дихьлан?

«Инсантал бястру буллантIиссар диндалулшиврий, чичлантIиссар муния луттирду, литIлантIиссар мунил цIаний талай. Так ялапар хъанантIий бакъар диндалий.» (Чарльз Калеб Колтон)

Зулайхат Тахакьаева
Парижлив «Шарли Хебдо» сатиралул журналданул редакциялий хьусса щалла дуниял гьулусан дурсса оьзрулул ва му оьзру хьун савав хьусса МухIаммад Идавс (с.аь.с.) кьюкьин уллалисса карикатуралул хIакъиравусса чялав ттигу бувар леща-лекьа хьун. ТтининцIа буслайнмагу, чичлайнмагу бур мунил хIакъиравусса пикрирду динийсса ишккаккултгу, журналисталгу, аьлимталгу. ЦIубутIуй ттул ттулва бакIравун цукунчIавсса пикрирду бухлай бакъая. Жулва билаятрай кунма, дунияллул гъун­ттулугу дакъар ттул чIивисса аькьлулуща хъирив лаян къабюхъайсса, ттул чIивисса аькьлулуща лаласун къабюхъайсса, ттул чIивисса аькьлулул кьукьин къашайсса иширттал хIат-хIисав. «АхIмакьсса тIулун ахIмакьсса жаваб» — анжагъ ва бия ттулмур хIучча. ЛичIлулну бивкIра цайминналми пикрирдах. «Ххачпараснал ва бусурманнал дянив энад бутансса давур», — укунсса бур чIявуминнал пикрирду.
Дащуй дирхьунни МухIаммад Идавс (с.аь.с.) кьюкьин уллалисса тIул Папа Римскийл: «ЩихьчIав дакъассар ихтияр цайминнал дин кьюкьин дуллансса ягу хъяхъаврихун дихьлансса. Цумурцагу диндалул дуссар цалла бюхттулшиву».
Дащуй дирхьунни Патриарх Кириллулгу: «Террорданийн, литIавурттайн, гуж-къиярдайн къарши буклакисса кунма, динийсса асарду кьюкьин буллалиминнахьгур килиса «КъабучIиссар!» тIутIисса. МухIаммад Идавс (с.аь.с.) кьюкьин уллалисса карикатура рищаврийну дунияллийцири гьарцагу диндалул агьлу кьюкьин бувссар. ХIакьмур щялмахъращал хIала бувххун бур. Ца-ца чIумал тIайласса лозунгругума дур оьмуния тахсир лиххан бан ишла дуллай».
Дащуй дирхьунни му тIул Аьра­сатнал журналистуралгу. Ца Дмитрий Киселевлулла цимиллагу дунни Шарли Хэбдо журналданул редакциялий аьй-бювкьурду дуллалисса передачартту.
«На Шарлира» тIий маршрайн бувкминнаяр «На Шарли акъара» тIутIими ххачпарас чIявусса бушиврийн мукIру бансса пикрирду ххишала бизлай бия ттунма интернетраву бувккумургу, телевизорданувух бавмургу цачIу биширча.
Исламрал душмантал ххачпараснавунияр цавува исламравугу чансса бакъашиврийн щак бутансса ца ттигу хIуччану хьунни МахIачкъалаллал Хъун мизитраву МухIаммад Идавс (с.аь.с.) бюхттул уллалисса мавлуд дуллалисса кьини маршруткалуву бавсса ихтилат.
Ттуйн лажинну щяивкIун ия бусурманнал тIакьравусса кIия жагьил. Ихтилатрава бувчIуссаксса, гай бухьунссия шяраваллаву имамталну зузисса жагьилтал. Цивппагу мавлудрайн най бия. Га цаннал телефондалийн занг най дур, га тIурча – гьаз къабуллай. Занг ялагу найнна дур. Трубка гьаз къабувнува шамилла-мукьилла лерщунни. Амма телефон ялагу кьадагьлай дакъар. Пайда къашайшиву бувчIусса жагьилнал трубка гьаз бунни, ссавурданий вичIидирхьуну ур.
«Бувагу ци къабувну къабикIанну зу ттун, — хъинну ссавурданий увкунни жагьилнал. – Аллагьналла на дунияллийн уккан увсса, КIанал хьхьичIра Кьиямасса кьини агу-ацIантIисса».
«Цу ия?» — цIувххунни ваманал.
«Цу икIави, жулва «дустал». Хьхьу-чани хьуннин оьвтIийри бивкIсса, мавлудрайн малагара. Гьарча ивчIанну, къаитанну. Мавлудру ссанчIав аьркин дакъассар. Чапуртурайн дяъви баян бан аьркинссар тIий».
«АцIу, вийн дакъаяв ялун бигьавуртту?» – цIувххунни таманахь чансса хIаллай кьаагьнугу ивкIун.
«Ттуйн щилчIав къаоьвкунни».
«Зул шяраву «вацIахъул» бакъахьунссар. Полицанал зузалтращал циван хIала-гьурттуну ура, школар­ттайн циван занай ура, тIий укунмагу рахIатсса гьантта бакъассар. Шилунай ачу тIий, бава-буттагу буру­ккинттарай бикIай. Нава гайннахь цичIав къабусарчагу, чил шяраву ухьувкун, дакI къаларну бухьун­ссар. Халкь цивппа оьккисса ба­къар, навагу вардиш хьунна. Амма кIийра, шилура личIишиву цир? Ми бакъасса кIанувагу бакъахьунссар. Аллагьнайн таваккул…»
«Ясустал кунма хъирив бавцIуну бухьунссия. Баян бувсса чIалай бурив на лавгсса», — дахьвасса пишлищал бакI кIутIу дуллай ур.
Ялагу телефондалийнсса занг­лил гъалгъа бяличIан бунни.
«Оьвкунни. Ци тIуви. Гьарча винма хьунмур кIулша увкунни. Най уракьай. Ттущал Салимгу ур. Ванайн щилчIав гьужум бувну ба­къар. Хъинни, иявай урача».
Телефон ялагу оьвтIийнна дия. Трубка гьаз баннин жагьилтал Хъун мизитрачIа бувккуна. ГаначIан оьвтIими, ялун бигьлагьими ца бивкIссарив маршруткалувуминнан бувчIуна. Ихтилатрал ххина-ккинагу диривуна.
«Миннан дурарагу ци ччиссар, мавлудрайнгу гьан къабучIиссарив? Жувура, бусурмантураву, цашиву дакъаний, ххачпарасгу, цаймигу ссавухри?» — цила хъювуссулшиву кьюлтI къадай чIарав щябивкIсса хъамитайпалул.
«Бусурманнаву цашиву дакъа тIийрихха бусурманнал дунияллий дяъвирдан ахир дакъасса. Чув, ци хьурчагу жуйнна къадирссания ва цIуцIаву», — бавхIунни тийнайну щяивкIсса дянивсса оьрмулул адаминал.
Нагу бура вичIилий, баллалимунихун ттувува нава ттулвами пикрирдугу балглай.
Мавлудру, зияратру буллалавугу, миккун заназавугу, бивкIурдай зикри бишавурттугу къабучIи буллай тIийрихха бусурманнал дянив бувчIа-къабувчIавурттугу хъана­хъисса.
Исламрал дин паса-пархха дан­сса гужру хIасул бувну бур Западрал иш бавчусса билаятирттал ттуршукурдал хьхьичIва. Ми гужругу ялу-ялун цIакь хъанай бур. Сайки гьарцагу бусурманнал билаятирттай миннал мурадру дузрайн буклай бур. Бусурман цалва карунних, цалва ярагъунних цалва цивппа кьатI буллай бур. Мукунсса ярагънурагу ишла къадурдивав МухIаммад Идавсил (с.аь.с.) карикатурагу, кIулну цалла идеологиялул бусурманнал дуниял гьузи лахъан дурну душиву?
Ислам цурда дакьаву ччисса, цайми диннащалгу даркьусса дин духьурчагу, дур миву ххачпараснайн хIусутсса къяртригу.
Анжагъ жунма, дин къадагъа дуллай бивкIсса совет агьалинан, къакIулну бивкIун бур ми иширттая. СССР-гу лекьа-пIякьу хьуну, кьатIаллил билаятирттайнсса дазурдугу тIиртIуну, диндалул тархъаншивугу дуллукун дирну дур жучIаннагу. «Инсантал бястру буллантIиссар диндалулшиврий, чичлантIиссар муния луттирду, литIлантIиссар мунил цIаний талай. Амма так ялапар къахъанантIиссар диндалий», — увкуну бур кIиттуршлийсса шиннардил хьхьичIва дунияллия лавгсса ингилиснал чичу ва диндалул къуллугъчи Чарльз Калеб Колтоннул. Цалва билаятрал — Англиянал спецслужбардал хъунмасса хIарачатрацIух ва кабакьаврийну мархри ххяххан бувсса экстремизмалул идеологиялул цурда бусурманнал дингу лаялун дурну, Ххачпараснал ва Исламрал диннаву питнарду бутлансса чIалай бухьун­ссия аьсрулул аькьилнан. Диндалул цIанийсса дакъарив туну хIакьину дунияллий яла оьхIалми къалмакъаллу?
Ттунна бусурманнал дин цуксса хьхьичIунсса духьурчагу, на вайми диннал муттаэ бакъара. Атеизмалул заманнай бугу-бувну, хъунигу хьусса, бивкIулий зикри бишаврил ва цадакьартту бачIаврил аьдатирттаяр ххисса цичIав диндалия къакIулсса ттул нитти-буттал жухь байсса насихIат бикIайва «Зунма къаччимур чингу мабувару» тIисса. Кьурандалул, Библиялул ва Торалул яла хъунмур мурадну гьамин ва калима хъанахъишиву ттун яла махъ, ттунна диндалия чан-кьансса кIулшиву ласлай байбивхьукунъя кIул хьуссарагу. Зума бусурманналгу дугьай, цала кьяйдалийсса зума дугьаву ххачпарасналгу дур. Гьарцагу диннал дур цалла аьдатсса байраннугу. Ттуршукурдал дянив цIакь хьуну бивкIун бур ххачпараснал ва бусурманнал дянивсса хIурмат. Мукунсса хIурматрая кIицI лавгун бур Николай II-найн дакI тIайлану, цалла жанну хIайп къакуну, Аьрасатнал Империя буручлан, хушрай хъа бувсса Ухссавнил Ккавкказуллал ва Закавказьенал агьулдания – бусурманная сакин хьусса Дикая дивизиялул тарихравугу. Ххачпарас чIявусса ссупралух бусурманнал бакIрая кьяпри ликкайсса бивкIун бур, бусурман гьарзасса ссупралух ххачпарасналгу бакIрай кьяпри бишайсса бивкIун бур.
Махъсса шиннардий ххачпараснайннияр бусурманнал куннал куннайн ягинсса дур аьратталшивугу, зидгу, хIусутшивугу. Щюллисса тIакьри дирхьуми чапуртурал лавай бавцIуми, цIанну ятIулсса тIакьри дирхьуми щилссарив лавай бавцIумири, учай. Так лухIисса тIакьри дирхьуми бусса бур (вайннах вичIидиширча) хIакьсса бусурман, вайминнайн дяъви баян буллалисса. Дяъвигу баян бувну бур ярагъуннил балгусса къачагътурал, так исламрал лозунгиртталу, мунийну ислам чапал дуллай. Гьай-гьай, диндалия кIулшиву дакъасса инсанталгу бур бусурман уммат цинявппа мукунсса бусса ххай, ми исламрая ятсса агьлу бушиву, укунмасса къачагътал бушиву къабувчIлай.
Ца базилух Москавлив най буну лахъисса ххуллу бялахъан бан автобусрал шофернал дирхьуна «Игра» тIисса фильм. Гиву ца къачагънал кьатI бувуна ФСБ-лул отделданул бачIи зузалт. Гьарца операция нахIакьсса хъанай бия — зузалт литIлай, къачагъма угьан къахъанай. Хъунама тIурча – гьарца спецоперациялия махъ цала зузалтрайн дяъвай. Ахиргу яла ххаллилма пишакарнацIа ва цала язисса дуснацIа шайхту ганал зузалтрахь ялтту бучIияра увкуна: «Гьич къабюхъайссар аькьлу бакъасса инсаннаща къачагъ хьун. Ттун дахьва бувчIунни га жуяра цинявннаяр аькьлу кьуватсса ушиву. Амма, ци багьана хьуссарив, га бяйкьу ххуллийн бакIрайн агьну ур».
Цува угьан къахъанарчагу, ганал хьхьичIун бакьлакьисса ахIмакьтураллив цала бакIру цала лазилавкьуна. Мукун хъанай бур жучIавагу. Чансса жагьилсса бакIру лазилавкьурив цалла ахIмакьшиву сававну?
Циванна на Шарли Хебдолуя ятсса жулла республика муниясса гъалгъалувун хIала дуллалисса? Жулва жагьилтал, махь къабувсса тяйрду кунма, я нигьай, я машай хьхьуртти лахлай, бусурманнал дуниял лаялун дан кьаст лархIусса западрал гужирдал гьарахъун щин дихьлахьи буллай бур. Заманалул хьхьури лаххан къабацIлацIисса хансса дучри кунмасса жагьилталлив жула дянива гьантта був­ккуну чан хъанай бур. Чан бакъар ярагъуннийн хъап чин хIадурсса ахIмакьталгу. Зурул хьхьичI бавунни ца ттунма кIулсса душнил гъанчу Сириянаву ивкIусса. Дагъусттанная тийх талай кIиттуршлийсса жагьилтал буссар тIий бия дукIува. Ци кIулли му сияхI хIакьинунин хъунна къархьушиву.
Украиннавусса тагьарданул ва экономикалул кризисрал яру бахIирчагу, цукунчIавсса дахханашинна жулла республикалийгу къархьунни. Къачан хьунни кIулну-къакIулну буллалисса спецоперациярдугу. Байщун бувар эстремизмалул мугьалигу. Дагъусттан бур щаращисса кIункIур, кьалакьи гьаз дурну гьава къабакьирча пIякь учин хIадурсса.