Ниттихъайри дуниял дарцIусса

kokos_4Жулва оьрмулуву кIицI лагайсса, личIи-личIисса байраннаву цума-цагу инсаннан ххирамур ва ххаримургу байранну хъанай дур Ниттихъал байран. Ниттихъай дарцIуну дуну тIий щалла дуниял, ужагъравусса чанигу, гъилишивугу ниттия най дуну тIий. ЦIакьсса кулпатрал кюругу ниттилли щащайсса. Хъинну хъуннассар ниттихъал ссавур. Ниттил ччаврилли, аякьалулли, хъунмасса захIмат бивхьуну, хьхьурду уттара дурну, ччаннай бацIан байсса цалва оьрчIру. «Ца хьхьуну ниттил оьрчIаха бувсса захIмат оьрчIаща щалва цалва оьрмулий лахъан къашайссар» тIисса учала бур. Цинявппагу ниттихъахьхьун цIуллушиву дулуннав, кулпатирттаву нахIушиву чан къахьуннав.
ОьрчIал дард ниттихъан къаккакканнав, оьрчIал ххари буллай битаннав. Ва шинал дакIнийцири мурадру бартлаганнав гьарцагу ниттил, пашманмур духсса шинаву личIаннав, зулва оьрчIан зу кьадрулий личIаннав, цахава бувсса захIмат дакIнийну, хъамакъабивтун. Ва макьалалуву чичин ччай ура ца хъинну цIа дансса, дан-дитаврил хIал-хIукму лавайну кIулсса, захIмат баврия нигь дакъасса, лагма-ялттунан эбратну оьрму бутлатисса лакку хъамитайпалия. Декабрь зурул ахирданий жулва кказитрал редакциялийн бувкIун бия Каспийскалий ялапар хъанахъисса ЧIятусса Рамазанова Бадуржигьан «Илчи» чичин. Ттун га инсан 2014 шинал сентябрь зуруй «Дагестан» РВГК-лувух ккаккан буллай ххал хьуна. На ганихь бусав цуппа ттунма телевизорданувух ккавкшиву. Бадуржигьаннул бувсуна цуппа ци сававрай ккаккан бувссарив мивагу.

Ттун хъинну ххирар «Илчи» кказитращал муданна дахIаву дусса, редакциялийн цалва гъан-маччаминначIан кунма яхши-хашрай букIлакIисса, цанма бикIу, цалва гъанцириннан, дустуран бикIу чивчуну «Илчи» кказитгу, цалла дакIнийсса ххаришиву ва къумашиву кIидачIлачIисса инсантал. Мукунсса инсантал гьанчу кунма чIалангу бикIай ттун. Мукунмигу жулва дянив чансса ба­къар. Га инсаннан миллатрал мазгу, магьирлугъгу, лакку мукъуцIун дархIусса гьарзатгу лахъсса даражалий душиву му мяйжаннугусса лаккучу, зун­тталчу ушивур, цалла ватангу, халкьгу, вайннацIун бавхIусса масъаларттугу ххирашивур. Мукун дакI чумартсса, узданшиву ларайсса, чув, ци даврий зурчангу, захIмат ххира­сса , чIаравминнал хIурмат бусса, бюхъайнан бю­хъайсса хъиншиву дуван хьхьичIун буккай­сса, чаннасса дакIнил заллу бур ЧIяйннал шяравасса ХIамидлул ва СахIивлул душ Бадуржигьангу. Бадуржигьаннул, 1969 шинал школагу къуртал бувну, Орджоникидзе шагьрулий дахху-ласулул кIулшиву ласайсса факультет къуртал бувну бур. Зий бивкIун бур цилла язи дургьусса касмулий, личIи-личIисса кIанттурдай. ЦIанакул зий бур, цIу заманнуха лавхьхьуну, цила кулпатрал маэшат буллай, ишбажаранчину. Бадуржигьан, чув, ци даврий зурчангу, бур хъинну захIмат ххира­сса. Цилва оьрмулуву бувсса дакI тIайласса захIматран лавай­сса кьимат бишлай, ванин дуллуну дур тамансса бахшишру, барчаллагьрал чагъарду, лишанну.
Бадуржигьан лайкь хьуну бур «За активное участие в переписи» тIисса медальданун. Ва бур захIматрал ветеран. Аькьлу бусса, мяърипат ларайсса, цIуцIинал къювулий ка дишин, рахIатшиву дан хьхьичIун хъанахъисса, цIими бусса зунттал душ. Укунсса хасиятрал инсан буну тIий ванил ниттил СахIивлул, аьпа бан цил, «ттул гъалбарцI учайсса бивкIун бур», шяраваллил инсантурал «ЧIяйннал чемпионка» тIисса цIагума дирзун диркIун дур. Спартакиадалийгу муданма хьхьичI буккайсса бивкIун бур. Бадуржигьаннул лас, ЧIяйннал шяраватусса Шяпинал ва Марияннул арс, Рамазанов Загьидигу 2012 шинал аьпалувух ивхьунни. Гагу хIакьсса зунтталчу икIайва. ЧIяйннал школагу къуртал бувну, аьралуннаву къуллугъгу бувну, Загьидинал Томск шагьрулийсса политехнический институтрава ДГУ-рал радиотехнический факультетравун перевод ларсун дур. Гагу къуртал бувну, зий уссия Горький шагьрулул «Волга» тIисса заводрал Каспийскалийсса филиалдануву, ца отделданул хъунаману, 30 шин хьуна мунал ва даврий. ОьрчIнияцIакула захIмат ххирану тарбия хьусса Загьидигу ларайсса хIурматрал лишаннан лайкь хьуна. Ва ия захIматрал ветеран. Пенсиялийнгу увккун, шава цала кулпатран бюхъаймур буллай икIайссия. Аьпа биву, иминсса дакI дусса, инсаншиву ххисса, хъуниминналгу, мюрщиминналгу хIурмат, кьадру-кьимат бусса икIайссия.
Мархлуха лархьхьуссар ккижгу ххяххайсса. Мяйжаннугу, нитти-буттал тIабиаьтраха лавхьхьусса, хъинну тарбия хьу­сса, тIайлану шаттирду ласласисса бур вайннал наслугу. Загьидинал ва Бадуржигьаннул бур 2 душ ва 2 арс. Душру Эльмира ва Альбина, ларайсса кIулшивуртту ларсун, цалла касмурдай зий бур. Арсурваврал Сяидлул ва Шяпинал мусил медаллайну къуртал бувну бур школа. КIинналагу ЯтIул дипломрайну къуртал бувну бур ДГУ-рал юридический факультет. Сяидлул къуртал бувну бур аспирантура. Ва ур юридический элмурдал кандидат, зий ур Правовой академиялуву кафедралул заведующийну. Шяпи зий ур Каспийскалийсса МФЦ-лул юридический отделданул хъунаману, дуклайгу ур ДГУ-рал аспирантуралуву.
Вайннан цалла ЧIяйннал шяравалу хъинну ххирар. ДукIу Ххувшаврил байрандалийн кIиягу оьрчI, цалва харжирацIух бувгьуну кIирагу чулинмай машинагу, ларсун аьркинсса цимурцагу, оьвкуну машина бувцIусса инсантурайнгу, лавгун бур ЧIяв, хьунадаркьуну дур Ххувшаврил байран. ДакIнийн бивчуну бур ватан дуруччин лавгун зана къавхьусса ЧIяйннал чиваркI.
Ккуллал райондалий ЧIяйннал шяравалу ххуйсса ккаккиялий хIисав хъанай дур. Вайннал чIявусса аьлимтал, къуллугъчитал бур. Ишбажаранчиталгу биялсса бур. Къаоьккину хьунссия, агарда махъ нанисса ЧIяйннал чиваркIуннал Ххувшаву ларсун 70 шинал байран Лаккуй бу­ттал шяраву дуварчан, цинявппа ЧIяйннал агьлугу бавтIун. Цалва оь экьибувтIуну, жунна тархъаншиву ядурсса чиваркIгу дакIнийн бивчуну. Зу тIиний Аллагьгу лякъиннав.
Вана укун, цума-цаннангу эбратрансса кулпат сакин бувну бур Загьидинал ва Бадуржигьаннул. Оьрмулуву тIайлабавцIусса наслу хьуннав гьарцаннал къатраву, ххуйсса тарбия дусса. ОьрчIал, миннал кулпатирттал ххари буллай битаннав, дард къаккакканнав.
Москавлив Аьрасатнал аьра­луннал Генеральный штаб­рал академиялул профессорну зузисса, 50 шинал хьхьичI Каспийскалий 2-мур школа къуртал бувсса генерал-майор Герман Кириленкол 2006 шинал 2-чинмур школалул хъуниминнайн баян бувну бур июнь зуруй цащала 10 класс къуртал бувминнащал хьунаакьин цува учIан ччай ушиву. Директорная тIайла хьуну, щалва учительтурал коллектив буру­ккинттаравун багьну бур чуври му кьамул увайсса тIий. Цавагу къатта школалий мукун­сса хьунаакьаву дуван хIадурсса къабивкIун бур. Хаснува актовый зал, магъая, чIирттая штукатурка зизлай, поллу, чIавахьултту ссир къабувккун, сант дакъасса куццуй бивкIун бур. Тай шиннардий Бадуржигьаннул арсру Сяид ва Шяпи ва школалий дуклай бивкIун бур. Цуппа Бадуржигьангу арсру дуклакисса классрал нитти-буттахъал комитетрал председательну бивкIун бур. Бадуржигьаннул цилагу га актовый залдануву хъинну ххуй­сса ремонт дурну дур. Га актовый залданул магъи дакьинсса пластик ва чIавахьулттайх дичинмур ларсун дур нитти-буттахъая дартIсса арцух. Яласса цимурца, чIиртту, поллу, чIавахьулттив, нузру, чур­тту, гьармур Бадуржигьаннул цилла арцух, цилла карунних дурну, школалий буми цихава зукьлакьи бувну бур. Герман Кириленкогу, ганал гьалмахталгу хъинну ххуйну кьамул бувну бур га Бадуржигьаннул цIубуккан бувсса залдануву, ванихьгу цинявппа бавтIсса кIанай барчаллагьгу увкуну. Барчаллагьрал чагъаргу буллуну бур.

 

 

 

 

Га ххаллилсса лакку кулпатраясса махъ къуртал буван ччай ура ва кулпатрал гьану бивзун, муний цIакьсса къала бувсса Бадуржигьаннуя. Пенсиялийн бувккун махъгу канил ка дургьуну щякъабивкIун, лагмаминнан мюнпатранмуниха зузисса ЧIяйннал «чемпионкая» ца кIива-махъ чивчуну. «КIанттул инсан ххуй къаайссар, инсанналли кIантту ххуй бувайсса» тIисса учала хъинну тIайласса бур. Мукун цуппа ялапар хъанахъисса кIану ххуй буллалисса инсан хъанай бур ЧIятусса жулва Рамазанова Бадуржигьангу.
Бадуржигьаннул оьрмулул хъунмур бутIа Каспийск шагьрулий лавгун бур. Ва, мяйжаннугу, бацIаву цирив къакIулсса, муданма кушу буллай аьдат хьусса зунттал инсан бур. Бадуржигьаннул дукIу ларгсса шинал Зумадугьай зуруй, дурну ниятгу циятура, цилва кулпатрая, уссурссунная ва гъанциринная, цуппа ялапар хъанахъисса Байрамовлул цIанийсса кучалий 6-чинми къатрал хьхьичI 16 метралул лахъисса марссагу бувну, цивугу ххуй-ххуйсса тIутIив дугьан, буван, ялагу, оьрчIру бялахълансса къунгу бивчусса майдан. Га площадкалул чIарав бишин стол ва скамейкарду, оьрчIал ниттихъул щябикIан гай тIуркIу тIиссаксса хIаллай. Мукунма, 15-хъул шиннардил мутталий я шагьрулул хъуниминнаща, я лагма-ялттусса къатраву ялапар хъанахъиминнаща букьан къавхьусса Байрамовлул кучалий 6-мур ва 8-мур къатрал дянивсса ччюрклил бакIу марцI буван, ми ккаччал щалла хIаятравух ппив дуллай, мурдалшиву дусса кIанаву, оьрчIру, халкь заназисса хIаятраву дагьайкунсса марцIшиву дуван бювхъуну бур ванища. Бадуржигьан лавгун бур ЖЭК-райн, бувчIин бувну бур гайннан цинма ци бан ччай буссарив, гайнная цикIуйгу тIалав къадурну, я арцу, я кумаг. Цинма так ккаккан бара «мусорка» бансса кIану куну бур. Гайгу рязи хьуну, ихтияргу дуллуну, байбивхьуну бур мусор датIинсса къатта буллай. Цилалу бувну бур ххаллилсса песочница, оьрчIру бялахълансса, 16 метра лахъишиврул дусса, щюллишиву ва тIутIив дугьансса марсса. Гиккугу жура-журасса тIутIив дургьуну дур. Яла-яла ванил, кьинил-кьинибархан, кIири бувсса бургъилух, зумагу дургьуну зий, цIинцI датIлансса къатта бувну бур, щилчIав кумаг къабувна. Га къатта бугу бувщуну, кIялагу бувну, щяв ххуйсса линолиумгу бувтун, нузкьунттивгу дирхьуну, щаллу бувну бур. Яла цилла арцух Бадуржигьаннул машан лавсун бур хъунисса пластмассрал ящикру. Гай бивхьуну бур къатлул кIирагу чулух чIирацI. Гайннуйгу чивчуну бур цумунивун ци дичинтIиссарив: цаннивун – пюрундалул банкIарду, гамунивун – пластмассрал шушри, кияха цалчинмунивун – ччатI, кIилчинмунивун – тIахIни-кIичIу, тайминнувун – усру, янна. ЧIирайн лархъун дур вешалкккарду, цанна къааьркинсса пальто, плащ мумур-тамур лахъан. Га къатлун дурсса ххуйсса нузал кIирагу чулух чIирай лачIун дурну дур ххуйну чирчусса реклама. Къатлуя шихунмай бивхьуну 3 муххал контейнер, ялтту авурну кIюласса тахтардал бугу бувщуну, ччюрк дичин. Танийгу чивчуну бур цумунивун ци дичинтIиссарив. Ва даву дурну махъ Бадуржигьаннул чивчуну Баян буллалисса чагъарду, гай чагъардугу кIирайрагу къатрал 12-вагу подъездраву лачIун бувну бур, гиву ялапар хъанахъиминнан цанна аьркин дакъасса, зия хьусса, дух хьусса янна-ус, ай-тай, ччатI чун ци дичин аьркинссарив. Ванил буслай, дартIсса янна-ус, цамургу цанна аьркинмур ласун бучIайсса бур шагьрулуву щюллишиву дугьлагьисса, къатри дуллалисса ва цайми кIанттурдай зузисса инсантал. Аьркиннал аьркинмур, чIатIуя тIайла хьуну, ларсун, цихьгу барчаллагь увкуну, лагай тIар. Гай кIирайрагу къатрал дянивсса ччюрк дукьан, 15 шинай я шагьрулул хъуниминнаща, ягу шикку ялапар хъанахъиминнаща дан къархьусса даву ванил циллалу щаллу дунни. Вана укунсса «кьянкьуш» бур ва жула ЧIяйннал «чемпионка». Вай цимурцагу дурну дур цила пенсиялул арцуцIух. Хъирив шиккун бувкIун бур «Каспийск» ТБС, телевизорданувух ккаккан дан ванил дурсса даву, яла бувкIун бур «Дагестан» РВГК-лия. Ставрополлая бувкIсса агьали, хъунмасса барчаллагьгу увкуну Бадуржигьаннухь, ванил дурсса цимурцаннул суратругу ларсун, укунсса даву жучIарагу дуванну тIий, хъинну рязийну лавгун бур. Га цалла дурсса съемкагу ккаккан дурну дур цачIара «Самая лучшая мусорка» тIисса передачалуву. Интернетраву, Ютубраву дуссар му, ххалдан ччинан, «Самая лучшая мусорка, в сентябре 2014 года» тIисса съемка.
Укунсса, цуппа ялапар хъанахъисса кIану ххуй буллалисса инсан бур Рамазанова Бадуржигьан.
Ва макьала къуртал дуллай, укунсса ххару чичаврия на багъишла итияра. Та ххаллилсса даву дурсса, цурдагу цилла харжирацIух, ванихь «инагу жу, 400-500 инсан, ва ччюрклил бакIуя ххассал бунну, хъунмасса барчаллагь» учинсса къавхьуну ур. Шагьрулул хъунмур кIанай, ЖЭК-раву чари, лагма-ялттусса къатравуминнавагума. Ванияту аьрзагума бувну бур, ва цинма ттучан буллай бур тIий. Му аьрза ххал буван бувкIминнавух лакку инсангу бивкIун бур. ХIадурнамунийн бувкIсса ми байчаратуран ча кIулхьунссар ва «Двигательстрой» буллай 1932-1939 шинаннардий завод зуннин шикку цух увкусса щингу хIачIлай, жиминнал оьгу хIачIлай, палаткардаву ялапар хъанай зий бивкIминнаву 41% лак бивкIшиву.
Ина кунмами чIяву баннав, Бадуржигьан.