«Лякъияра зунмасса кIану халкьуннал дакIурдиву»

asru_10ХьхьичIмур номерданий жу чивчуссия дагъусттаннал журналистурал жулла Республикалул хъунаманащалсса хьунабакьаврия. Республикалул БакIчинал хъунмурчIинсса мурад бия, баян бувсса куццуй, миллатирттал мазурдийсса кказит-журналлал редактортуращал хьунаакьаву.

Качар ХIусайнаева
Хьура миннавух нагу. Ихтилат, махъ бакъа, агьамсса бия, аьркинсса бия. Аьнтсса бия. Рамазан АьбдуллатIиповлуща, давурттал чIярушиврул, ччя-ччяни хьунаакьин къашайхха прессалул зузалтращал. Ттухь диктофон бакъассия. КIяла Къатравусса чIумул тIалавшиндарайн бувну, жул кIунттихьмур кабинетрал кьатIув личIайсса дия. Ттунма дакIний ливчIсса куццуй, ттунма бувчIусса куццуй, ттущава чичин бювхъусса куццуй, ттунма бювхсса куццуй, ттунгу ччан бивкIунни кказит буккултрахь республикалул хъунаманачIа хьусса ихтилатрая, хъинну кутIа бувну бухьурчагу, бусан.
Мадарасса хIаллай дайдихьу­лийсса ихтилатраву Рамазан АьбдуллатIиповлул бувсуна цанна цукун чIалай дуссарив дагъусттаннал прессалул тагьар. Бувсуна цува личIину рязину акъашиврияту. Масалдаран, цува бакIчину увкIун мукьах, хIукуматрал, республикалул, экономикалул, халкьуннал оьрмулуву хьусса ва хъанахъисса ххуй чулийсса дахханашивурттая чанну чичлай буну тIий. Мунихун бахчилачисса гужру дащуй бихьлахьисса текстру чанну буклай буну тIий. Экстремизмалийн къаршисса, дяйркьусса диндалул ххуллийх наними дащуй бихьлахьисса текстру чанну буну тIий.
— Прессалул зузалтран уттигу бувчIин бувар, кабинетру вайва вай бухьурчагу, шиву зузисса халкь цайми бушиву, зузаврил кьяйдарду личIисса, дахханасса душиву. Пресса зун аьркинссар халкь цIусса культуралул журалийн буцинсса хIарачатрай. Жува, личIи-личIисса миллатру бунугу, мазру личIинугу, ца Дагъусттанну, Аьрасатнал билаятраву личIи бан къашайсса бусравсса бутIару. Дагъусттаннал кьимат хьхьичIавагу лавайссия Аьрасатнал хъуниминначIа, уттигу бюхттулссар. Совет заманнай, союз республикарттал хъуниминнащал архIал махъ булайссия Дагъус­ттаннал компартиялул обкомрал хъунаманахьхьунгу.
Журналист чичлан аьркинссар так тIайламур. ТIайла бакъамур чичлачима – тIайланасса учIиакъур. КъаикIан аьркинссар мукунсса инсан му пишараву. ХIукуматрал харжирах зузисса хIукуматрал кказитрал зузала – хаснува, — тIий ия Республикалул БакIчи.
Республикалул хъунама рязи акъа ия цалла сакин дурсса, рес­публикалул тагьар ххуй чулий даххана дан тIалавсса приоритетсса программалия чанну чичлачаврия. Къуллугъчиталгу анаварну бакъар цалла дан буржлувсса давурттая буслан. «Къуллугърал инсаннаву яхI-намус ххи буллай бакъархха», — увкуна ванал.
Махъсса шинай, шин ва дачIиннуй жулва оьрму аьлтта чIалай баххана хьуссар. КIичIирттува ба­ххана хьунни, шагьрулул чIалачIин даххана хьунни. Халкь мукьлий чанну литIлан бивкIунни ( къиялийсса бивкIурду). Шинал лажиндарай, щукру Аллагьнайн, царагу теракт къархьунни республикалий. Амма ванийну паракьат хьун къабучIир. Зарал ччими, жува бяйкьин бан ччими, зид дакIнийми ттигу чан бакъар. Миннан гьарцагу журалий кумаг буллалимигу жула дянив чан бакъар. Бур миннавух цикссагу шиннардил лажиндарай халкьгу, хIукуматгу хъямала дуллай бивкIмигу. Миннал тIимур щаллу буллалисса журналисталгу чан бакъар. Чан бакъар мукунсса политикталгу, силовой структурардавугу. Амма бур тIайлассагу, ххуй­ссагу. Ттунгу, миннангу тIайласса ххуллу бувгьуну зун бигьану бакъар. Шиннардил лажиндарай куннал кув хъяврин буллай бивкIру ЕГЭ-рал хIакъираву. На низам тIалав дайхтурив рязи бакъами ялун ливчунни. Голодовкартту баян буллан бивкIунни. 100% миккусса хъуниминнал баххана бан багьунни, 20 райондалул хъуними баххана барду, 20 больницалул главврачтал баххана барду.
ОьрчIангу, халкьуннангу хайрданун ишла дуллан кIанай, 600 миллиондалунсса оборудование чапалсса подваллаву сахъла дурну зия хъанай ляркъунни, школардалссагу, больницардалссагу.
Цила чIумал ликбезру кунма, хIакьинугу аьвамшиврийн къаршисса курсру тIитIин аьркинну бунуккар. ХIакьину журналистуран чичлан аьркинссар инсаннал аькьлу-кIулши, тIул-тIабиаьт, багьу-бизу ххуй баймуния. Дакьаврия, дусшиврия, дакI тIайлашиврия, яхI-къириятрая, ччаврия, исвагьимуния, ххуймуния, ххуймунийн гьуз учин аймуния.
Дагъусттаннал культура гьаз даврих, тIутIайх дичаврих, тарих аьч баврих, га ахттар даврих на хъуннасса къулагъас дара, — тIий ия Р. АьбдуллатIипов.
– На республикалул культуралул цинярдагу байраннавух чялишну гьуртту шара. Ттул пикрилий, — тIий ия хъунама, — чIярусса кинорду ласун аьркинни дагъусттаннал тарихран, культуралун, цIанихсса инсантуран хас дурсса.
КIицI ларгунни цалла дурсса Расул ХIамзатовлуясса киногу. Бувсунни Дагъусттаннай чIявусса инсантал бивкIшиву ва бушиву, кино-суратирттайну гайннал цайминнан эбратрансса оьрмурдая буслансса.
Рамазан АьбдуллатIипов рязину акъая чIярусса агьамсса идарар­ттал хъуниминнал дуллалимуниягу. Махъру, банну-хьунну чIявур, бакIуйн дурксса давурттив чансса дур, — тIий ия хъунама. ХьхьичIара яла сийлийну зий диркIми респуб­ликарттавух хьхьичIну бивкIсса Дагъусттаннай, хIакьину чIярусса отраслирду духлаган дурну дур. ЛухIи тIутIул, балугъирттал, газрал, навтлил, щинал энергиялул ва цаймигу. ЦучIав мунихлу жаваб дулай­ссагу акъар. Миккугу республикалул хъунама умудрай ия ми масъалартту дагъусттаннал журналистурал гьаз банссар, чичланссар, хъирив лалланссар тIий.
— Республикалул хъунама – ца миллатрал инсан акъар. Му щалвагу Дагъусттаннан аьмсса инсанни, — увкунни Рамазан Аьб­дуллатIиповлул. — Ттухь ца ппур­ттуву яруссаннал ккурандалул чулуха диша вилла кандидатура тIий бия президентшиврийн. Амма на рязи къавхьуссияв таний. Махъ бакъа президентшиврийн нава гьантIишивугу чIалай бунува. Таний ттул авторитет Дагъусттаннай хIакьинунияргума бюхттулну дия. Амма на учав – ца яруссаннал миллатрал цIания на кандидатура къадишинна. Президент хьурча, на цинявппагу миллатирттал президентра икIан аьркинсса, президентнал миллат — дагъусттанчури, цинявннан аьмссар, куну.
ЧIявусса инсантал бур жула дянив, жулла ххувшавурттая, хьхьичIун личаврия рязи бакъассагу. Масалдаран, ттул рейтинг лахъ хъанахъаврия. Цаппарасса «тархъансса» кказитирттай, интернетраву рихшантру дуллай бур. Му так ца ттул цIаницIун дархIусса даву дакъархха. Республикалул хъунаманал рейтинг гьаз шаву, щаллагу республикалул даву бюх­ттулсса даражалий ккалли даву хъанахъиссар…
Ялагу кказитирттал давричIан кIура аллай, Республикалул БакIчинал тикрал бунни миллатирттал мазурдих хъуннасса къулагъас дикIан аьркиншиву. Амма оьрус мазран зарал къахьунсса ку­ццуй. Оьрус маз лахьхьаврийхчIин бувчIинтIиссар жунма жулвамур мазралмургу ххазина. Гьарцагу мазран диялсса гьарта-гьарзашиву дикIан аьркинссар. Амма му политикалул иширттаву хьхьичIун ласлансса, ишла буллансса, багьандарансса масала бикIан къааьркин­ссар, — увкунни ванал.
КIицI лавгунни журналистикалувусса кадрардал масъалагу. Бугьарами чIявусса бушиврия цува рязи акъашиву. «70 шиная тихунмай редакторшиврий зун къабучIир», — увкунни, жагьилминнан ххуллу тIитIлан аьркинни куну.
Журналистал литIлатIаврил хIакъираву (кьасттан, ца гьантлул хьхьичI ДР-лул Журналистурал союзрал къатраву кIицI лаглай буссия ливтIусса журналистурал аьпалул кьини) чIяруми деларду бакIуйн дурккун, журналистал ливтIуми лявкъуссар, бувгьуссар увкунни.
— Амма гъан-мачча, ми бакъача, заказчикталгу лякъияра тIий тIалав буллай бур. На навагу цIуппурттуву рязи акъа икIайссияв МВД-лул зузалтрая. Амма ми зий бур цалла жандалия ка ларсун. Жулва оьрму низамрайн буцаврихлу дуллай бур яла ххирамур – цалла жанну. Хъинну хъунмасса, сайки 90% бур делардал щаллу даврил. Аммаки гьарзат так гьужумрайну, тур ду­ккаврийну щаллу къашайссар. Дуссар «кIукIлусса гуж» (мягкая сила) тIисса понятиегу. Мугу ишла буллан аьркинссар…
Дарбантлив хъанахъисса ишир­ттал хIакъиравугу ихтилат хьунни.
— На хъунмасса захIмат бишав му ишираву, хъинну хъирив лавну, аьщуйн щуну щурун, — увкунни Республикалул БакIчинал. — Ина ххуйсса, машгьурсса буттал арс ура, бювхъуссаксса хайрданунсса даву дунни учав на Кьурбан Кьурбановлухь. — Утти ина ххуйну зий акъара, ахирданийгу вил даврих органнал къулагъас ххи хьун най дур, укьу вила хушрай, куну. Рязи хьунни. На ганан давугу лякъав, шяраваллил хозяйствалул министр­нал хъиривчу. Архри увкунни, Дарбантлия МахIачкъалалив занан. Миккугу рязи хьура, Дарбантлив унува зузу учав. Яла байбивхьунни вай цинявннан кIулсса ишру. Утти, туну, гьарца райондалул хъунама укьан уллалисса чIумал, спецоперациярду буллан багьлантIиссарив? КъабучIирхха, — увкунни.
Ауховский райондалул хIакъи­равусса суалданунгу республикалул хъунаманал укунсса жаваб дуллунни:
— Ттул пикрилий, 3 шинал лажиндарай му масъала къуртал хьун аьркинссар. Ауховский районгу цIакь хьун аьркинссар. На мунил хIакъираву хьунаавкьура Аьрасатнал президентнащалгу, премьернащалгу. Му масъала ххалбигьлай бивкIру Рамзан Кьадировлущалгу, Козаклущалгу. Хъуннасса аьйри ттининнин му масъалалуха зий бивкIсса къуллугъчитурай. ТIалав дурну дуллай диркIсса арцу тири-хъири дуллай, миннуйну халкь лиллай бивкIсса. ЦIана Новостройрай ттун ккавккунни 300 къатта бувну бацIан бувну бунува бачIвасса. Циван? Хъирив лаян бур. Бигьану щаллу бан шайсса масъала бакъар. ЦIана гай цакуну дузал бансса арцу бюджетраву дакъар.
Кказит-журналлал тиражир­ттая гъалгъа тIиний, Рамазан АьбдуллатIиповлул районнал хъуними хъинну чIарав бацIан аьркин­ссар цалва-цалва миллатирттал кказитирттал, увкунни. На му ккалли бавияв миннал даврил лябуккулул, эффективностьрал барашиннану, куну.
Кьянкьасса тIалавшин дирхьунни прессалул зузалтрайгу. Зу хIукуматрал арцух зузисса халкьру, увкунни. Гьарцагу зунна харж дур­сса къурушрах жаваб дулун хIадурну бикIан аьркинссару, куну.
Мадара лахъи лавгсса ихтилатрал мутталий гьаз хъанай бия цайми, лагь-макну, агьамсса ма­съаларттугу. Бия хъярчругу. Ахирданий Рамазан АьбдуллатIиповлул увкунни цува ччимур кказитрал зузалащал, ччимур чIумал ихтилат бан, интервью дулун хIадурссара, куну.
ЦIусса шинаву, бавтIун зуясса суаллугу, ялун жулвамигу ххи бувну, гьанну жугу «Илчи» кказитран интервью ласун республикалул хъунама Рамазан АьбдуллатIиповлучIан, Ин ша Аллагь.