Усттаршиврул заллу

sop_6ХIакьинусса жагьилтурахь, ай балики, цуя бивкIсса Барият Мурадова куну цIуххирча, цуксса хIайпнугу, нажагьсса акъа къалякъинссар му кIулсса, муния бавсса. ХIазран бакъар театрдал инсантурая «марххалттания оьрму ляхъан буллалими» тIун бикIайсса. ЧIун ларгукун, бавссу марххалттанул щин кунна, миннал давурттивгу «дарссуну», дяйкьуну лагайсса дуну тIий.
Цила чIумал тIурча, Барият Мурадовал цIа Дагъусттаннайгу, СССР-данийгу чялав-чялав тIий машгьурну дикIайссия. Дагъус­ттаннай бувагу ца бакъа бакъасса СССР-данул халкьуннал артистка. Махъ бакъа бюхттулсса даражалул усттар, яла тIалавшин думи тамашачиталгу, пишалул уртакьталгу хIайран байсса усттаршиврул заллусса артистка.

К. ХIусайнаева
Ттунма тIайлабацIу хьуссар цIанихсса Барият Мурадоващал, цаппаралийла бухьурчагу, ихтилат буван. Чичултрал къат­раву квартирарду бачIлачIисса чIумал Бариятлунгу буллуну бия 3 къатта бусса квартира цинма, 1 къатта бусса – душ скульптор Бэллан. Беллащал жу най бунува дус хьуру. Барият Мурадова тIурча ттун гъан хьун къабучIисса бюхттулшиву кунма чIалан бикIайва. Амма тай укунмагу хъинну интеллигент журалул халкь бавтIсса къатраву цинявннаяргу лявкIумину чIалан бикIайва Бариятгу, танил душругу – Щукинское училище Москавлив къуртал бувну бувкIсса, ниттияр ялтту буккан най бур гьунарданийну тIий бивкIсса Инессагу, цIанихсса скульптор Беллагу. ЩилчIав ссихI дукканнин къабавцIуну, Барият Мурадова, тихава пиш-пишгу тIий, гьарнащал цуппа бивзрув-бурув тIий яхши-хаш буллан бикIайва.
Ца ппурттуву оьвкуна тани СССР-даний цIанихну бивкIсса «Театральная жизнь» журналдания, Дагъусттаннал театрдая, артист-режиссертурая ци-бунугу чича, куну. Ттун, гьай-гьайкьай, бюхттулсса Барият Мурадоващал ихтилат бан ччан бивкIуна. Ламуснагу, лавгра кIаничIан шаппай. КIанил цукунчIавсса мюхтажшиву дакъая, я ттух, я на чивчумуних. Цикссагу цIанихсса театроведтурал таптарду чивчуну бия гания, Любовь Орловаяту тIайла хьуну, цайминнайн бияннин. Амма на кьамул бувнав Бариятлул, хъинну чIа кусса хъамаличу кунма. Ца хъуннасса, чIюлусса ланжарттуй цIай-цIайгу тIий духовкалуву цалунма шавхьсса къавахъгу бур столданий. Хъинну усттарну дурсса мураппарттугу дур бурулданул вазардаву. Арцул къатраву гава бурулданул стаканнугу бур, чяйлул буцIин хIадур бувну. Жунний укунсса чIюлушин къадикIайва. Ламусну бура.
Амма ихтилат цийнува цуппа экьинан бивкIунни. Дунияллийх машгьурсса Барият Мурадова ттущал гъансса, хIаласса инсаннащал кунма гъалгъа тIий бур. Буслай бур цилва оьрмулия, даврия, асардая. ЦIанихсса артистка бакъар ттул хьхьичI щябивкIун. Хъинну ламусъсса, инсаннал, цума ухьурчагу, хIурмат бусса, уздансса хъамитайпа бур. «Ттуяту чIявусса чивчунни, тIайлассагу, тIайла бакъассагу. Амма кьурчIи бивзунни, ца театроведнал (Майя Зулпукьарова) чивчуну бур, ай, на даргирищарда тIий. Ттуву, тIайлассар, даргиялгу, оьрусналгу, къумукьналгу оь щуруй буссар. Амма ттул культура, багьу-бизу щалагу къумукьнаяссар, на къумукьнал театрданул артисткара. Ци учинссар ва лу бувккунал? Агьа, республикалул хъунама даргиричу уну тIий, ганал лажин ляхълай бур, (М.-С. Умаханов) учинссар. ТтучIан къабувххун, ттущал ихтилат къабувну, ттуя лу чивчуну бур». Вай мукъурттивагу чIалай бур Барият цуксса дакI кIюласса, ламусъсса инсан бивкIссарив. Амма цайми мукъурттил на хIайранва бувну кьабивтунав. Цув бура тIар цирив ца машгьурсса фестиваль – конкурсравух гьуртту хьун тIайла бувккун Ростов-на-Донурай. Москавлия цIанихсса комиссия бувкIун бур тIар театрдал давурттив ххалдигьин. Ахттайн бивзунни тIар, маркIачIан чIун дуркIунни тIар, хьхьунил ацIра хьунни тIар, комиссия багьтIатIал хьуну, бизарданул бакIрай бавцIуну бур тIар. Цийн ялагу яржа биллай бакъар тIар. Цил конферансье хIисаврай бувкIсса Гьайбат КазимахIаммадова бур тIар, кьабити, Барият, гай утти агъмагъ хьуну бур, вил къумукь мазрайсса монологирттах гай вичIи дишин най бакъар, гьунттийва шаппай гьанну тIий. Юх, учав тIар. Чани хьуннин личIарчагу, сахIналийн къабувккун, шаппай на къагьантIиссара куну. Махъгу, хьхьичIгу, бивунни тIар яржа цийнгу. Бувкра тIар, шанавухгу, сситтувухгу сценалийн буруглагисса комиссиялул хьхьичIун, сайки хьхьудядизулул чIумуву. Байбивхьура тIар. ЧантI увкунни тIар комиссия, тяхъа-таза бувккунни тIар. ПIякь бивкIунни тIар сценалийн. Тти зу ттул кIунттихьру бусса увкуну, щала цила программа дуккав тIар. Залдануву овация гьаз хьунни тIар. Цихьва цила учав тIар: «Утти на мукIруссара нава хъунмасса даражалул артистка бушиврий», — увкуну.
— Барият Солтанмеджидовна, лажинни, ина щак-щуклий бикIайссияв, щалла дуниял чялав-чялав тIий дунура, дуцири цIарду, наградартту дунура, инсантурал инава хъатлия хъатлийн бутлай бунува? — цIухлай бура.
— Буссияв. Ай, хIукуматрал махъун багьсса чIиви миллат гьаз бансса политика сававссар, жулананна ххуй бизлазисса, ттулва даража ттухавар лав­хьхьусса тIий бикIайссияв. Та иширал тIурча мукIру бувнав. Шаппай кIура бавра ххувшаврищал, лажин кIялану, бакI ссукIа дургьуну.
На цIувххуссия, Лак­рал театрданухунгу лагай­ссияв, куну. Жула театр тани Гъумук-я бикIайсса. ЧIун-чIумух бучIайссия гастроллай шагьрурдайнгу.
— Чара бакъа лагайссияв! — увкуна Бариятлул. — Пьесалух, артистурах буруган къалагай­ссияв. Гайнная ттун лахьхьинсса цичIавгу къадикIайва. На лагайссияв ЛАКРАЛ ПУБЛИКАЛУХ БУРУГАН. Караматсса публика бикIайва тани Лакрал театрдануву. Интеллигентнай­сса, уздансса, ххишала бакъа мяърипатрал бувччусса. Муксса хIурмат бикIайва гайннал цалва театрданул. Мукун вичIи дирхьуну бикIайва гьар мукъух. Мукун бусраврай кьамул байва спектакль! На хIайран байвав лакрал публикалул. Мунилгу миллатрал культуралул, чантI учаврил даража ккаккан буллай бурхха…
Ихтилатрал ахирданий, ттул «ссапар бачIвасса къахьун», Барият Мурадовал лавсун чIиви гармунгу, балайгу увкунни цила кIюласса, кIукIлусса чIуний. Макьан дия жунна къумукьнал халкьуннал макьан тIий кIулсса. Цурдагу хъинну чIюлусса, исвагьисса, дюххансса. «Ва цурдагу ттулла макьанни, — увкунни Бариятлул. — Нара жагьилнийра ляхъан дурсса». На махIаттал хьура. Ганиннин чансса хьхьичI ттун бавссия Кабардин- Балкарнал ансамбльданулгума га макьан цала халкьуннал макьан тIий баян буллай. «Юх, юх! — увкунни Бариятлул пахрулий. — Ва ттул макьанни. Ттуннагу ххуй дизай. Халкьунналли тIутIавугу, ванин бивщусса лавайсса кьиматрал барашинни».
Барият Мурадова — караматсса гьунарданул заллу, цIанихсса артистка, уздансса дакIнилгу, багьу-бизулулгу заллу, Да­гъусттаннал халкьуннал абадлий яхьунсса пахру дунияллия лавгун мадара шинну хьунни. ЧIунгу, оьрмугу баххана хьунни. Каширдугу ххи хьунни. Жула сахIнардай «звездардугу» чIяву хьунни. Амма Барият Мурадовал кIану бугьансса, ганил гьунарданул даражалучIан гъан хьунсса артистка Дагъусттаннал сценалийн буккан ттигу бувар.