Чув ухьурчагу лажин кIялану

loding_7Ва ххаллилсса хьуричунаяту хьхьичIвагу чан-кьансса зад чивчуссия на кказитрай. Яла нава чивчуну итабавкьусса «История аула Хури» тIисса луттирай чичинна тIий, ванал я сурат, я цанма оьрмулуву ккавкмур аьщуйн щуну къакIулну, къачивчуссия. Утти гьашину Лаккуй уна ванащал хьунаакьлай, ва яхI бусса адаминан ккавкцири чичин ччан бивкIунни, махъа нанисса никирангу кIулну бикIан, миннал эбратран, цуксса захIмат ккавкссарив га чIумалсса оьрчIан ва арамтуннан, цукун къумасса замана бухьурчангу, гай гьарзадгу дурхIуну, ххаллилсса арамтал хьун бювхъушиву.

ХIажиев ХIажимусттапа увну ур 1934 шинал Мусал ва Муъминатлул кулпатраву. Вайннал кулпатраву ххюя арс бивкIун бур. ХIажимусттапа кIилчинма арс хъанай ур ва кулпатраву. Ванал ниттил ппу Авармуса чIумух урувгун дурккусса адамина ивкIссар, ванал цала шаппа тIивтIуну бивкIссар аьрабрай буккин, чичин лахьхьин бай­сса мактаб. ВаначIан дуклан, Хьурияту бакъассагу, лагма щархъаягу бучIайсса бивкIун бур, чIаххуврайсса яруссаннал шяраваллаватуссагу чансса бухьурчагу бивкIун бур ваначIа дуклай. Авармуса, 1877 шиналсса бунтираву гьуртту хьуну тIий, Ссивирлив гьан увну ивкIссар. Тиха зана хьуссар, амма ккарксса захIматшивурттал заэв хьуну ивкIуну ур. Авармусал Ссивирлив цала каних чивчуну бивкIун бур 3 лу. Яла 1930-ку шиннардий ванал душнил Муъминатлул гай луттирду мизитравун буллуну бивкIун бур, гиччагу Мусал къатлуву бивхьуну бур цавай луттирду, цавайгу Мусал къатлул (зиярат) чIирах бувччуну бур. Гай луттирдай Хьурттал тарих бивкIун бур. Агарда щичIа-бунугу гай луттирду бухьурчан, тавакъюри ганал душнил оьрчIахьхьун булаву, бюхъай гайннуй халкьуннан хайрданунсса шяраваллил тарих чивчуну бикIан.
ХIажимусттапа чIивисса оьр­мулувува зун ивкIун ур. Ванал ппу Муса больницалий (Хьуривсса къалалий) хозчастьраву зий ивкIун ур, ХIажимусттапа цала буттан кумаг буллай зун айивхьуну ур. Яла оьрмулул 11-12 шинаву колхозрал ницачIан занай, ницачIату зана хьувкун бу­ттангу кумаг байсса бивкIун бур. Ванан школагу кьабитан багьну бур. Чансса оьрмулул хъуна хьувкун, цаярва хъуниминнащал колхозрал давуртту дуллай, цащава шайсса хIарачат буллай ивкIун ур. Ттунма дакIнийсса чIумал ХIажимусттапагу, ванал дус Зиябуттингу колхозрал яла захIматми давурттай зий бикIайва. Зиябуттин ванаяр кIира шинал чIивисса ия, амма чурххал битавсса, жан дусса жагьил ия.
Вайннал ницругу ттун ттигу дакIний бур. Армиялийн гьан чIун хьувкун, ХIажимусттапа лавгун ур цалва бурж лахъан. Ттун му чIунгу дакIний дур, ванал дус Зиябуттин цувагу армиялийн гьавияв, чансса оьрму хъунма бан хьурчан тIий.
ХIажимусттапанал цалва бусаврийн бувну, ва армиялийн нанисса чIумал, колхозрал председатель Эфендиев ХIажинал, клубравун шяраваллил жяматгу бавтIун, ванан ххуллухъиндаран 700 къурушгу дуллуну диркIун дур (1952 шин), га чIумал вай мадарасса арцуя. Армиялия зана хьуну, цIунилгу колхозраву зун ивкIун ур. Нава цалчин къутаннайн ххулув бан лавгсса 1960 шинал ХIажимусттапа Главкут тIисса къутандалий гъаттарачIа ия. ВаначIа кIива чугу, гайннуй дахIайсса аьравагу дия. Колхозрал хъуними къутандалийн бувкIукун, ванал дучрал аьраварттий гайми чIаравсса къутаннайх ялтту буккайва. Ца-кIира шин къутаннайгу дурну, ХIажимусттапа, 6 зуруйсса курсругу бувккуну, Гъумук пекарнилий ччатI шахьуну зун ивкIуна. Тиккугу ца-кIира шин дурну, цIунилгу колхозравун зана хьуну, мунищала больницалийгу зун ивкIун ур.
Хьурив 1968 шинал совхоз дуркун яттил бригадир хьуну ур, яла махъ совхозрал найрдучи хьуну ур, найрдучитурал курсругу бувккуну. ХIажимусттапа, чув зурчангу, гьарца кIанай лажин кIялану, бусравну ивкIун ур. Ва кIулцириннал ваная ххуйсса бакъа къаучай.
ЦIанакул ХIажимусттапа, цанна аьрщигу ларсун, аьрщараха зий ур ОьрчиратI тIисса кIанай. ВаначIа хьхьичIва колхозрал бувну бивкIсса багърал ца парчагу бур. Шиккусса мурхьругу жагьил бувну, вайннуй жалгъарду бувну, ххаллилсса багъ хьуну бур. Шиккува бур ванал найрдугу, бур ххуйсса ахъгу. Цувагу шиккува гьанттагу икIай, цала каних бувсса къатраву. Ванал дакъасса сянат дакъар, ччарча тIаннул даву дай, ччарча чарилсса дай, цащава шайсса кумаг бай чIахху-чIарахнангу.
Укунсса арамтуннахьхьун бучIир аьрщигу дулун, кумаггу бан ва укунминная бучIир махъминнан эбратгу ласун, къакIулмур цIувххуну, ванал дурмунил дачIирагу дан. Му чIумал шяраву щюллишивугу гьарза хьун­ссия, марцIшивугу хьунссия.
Гьашину ХIажимусттапанал цалва оьрмулул 80 шин шаврил кьини хьунадаркьунни, циняв гъан-маччагу бавтIун. Нагу барча уллай ура ва яхI бусса хьуричу цува увсса кьинилущал. ЧIа тIийгу ура ттинияр тиннайгу цIуллушиву, кулпатраву нахIушиву, гъан-маччанащал хIалашиву. Ина 90 шингу хьунадакьлай ккакканнав.
Нагу АьвдуллатIипов АьвдуллатIип, ш. Хьур