Испаннал оьрму лакрал сахIналий

ska_11Фестиваль цалчин дурссар сайки 30 шинал хьхьичI. Фестивальданул жюрилувусса хьхьичIунсса театрал критиктал та фестиваль хIакьинусса кьинигу ккалли дуллайнма бур Ухссавнил Ккавкказнаву унгу-унгусса цIурттал иширан. Амма фестивальданул оьрму бяливчIун бур замана гъавгъсса, тамашачитал театрал магьирлугърая ябувцсса ппурттуву.

Зулайхат Тахакьаева
Фестиваль цалчин дурссар сайки 30 шинал хьхьичI. Фестивальданул жюрилувусса хьхьичIунсса театрал критиктал та фестиваль хIакьинусса кьинигу ккалли дуллайнма бур Ухссавнил Ккавкказнаву унгу-унгусса цIурттал иширан. Амма фестивальданул оьрму бяливчIун бур замана гъавгъсса, тамашачитал театрал магьирлугърая ябувцсса ппурттуву.
Ххуйми аьдатирттан бивкIу бакъассар учайхха, Аьрасатнал Федерациялул лайкь хьусса деятель, Оьруснал театрданул хъунама режиссер Скандарбек Тулпаровлул сипталийну, Оьрус мазрал шинну баян бувсса 2007 шинал миллатрал театрду чIявусса Дагъусттаннай цачIун бавтIссар, кьурахъул шиннал мутталий хьунакъабавкьусса, театрал магьирлугърал усттартал. ЦIунилгу уттара дуккаврицIун, чIаланну гьарта-гьарза хьунни, актертурал ва режиссертурал пишакаршиврул даража ккаккан буллалаврищал, архIалла творчествалул мазрайну театрдал куннал куннащалсса дусшиврийсса дахIавурттугу, миллатирттал дянивсса дусшиву ва хIалашивугу цIакь дан кабакьу буллалисса фестиваль. Гьар кIира шинай цал, сентябрь зурул ахирданий, сайки нюжмардул дянив МахIачкъала кIура баяйссар яргсса ва хъуннасса байрандалул ареналийн. Мунил муданмасса ва бусравсса хъамалли Чачаннал, Ингушнал, Ухссавнил АьсатIиннал, Кабардин-Балкьарнал, Къарачай-Чаргаснал, Къазахъисттаннал ва Гуржиял театрал магьирлугърал усттартал. Гьашину миннал ялун ххи хьуссар Болгарнал ва Германнал оьрус театрдугу.
Цалнияр цал цил статус бюх­ттул хъанахъисса фестивальданий Апанни Къапиевлул цIанийсса Лакрал музыкалул ва драмалул театр­данул актертурал ккаккан бунни, тамашачитуран къакьамул хьурчагу, театрданун тIайлабацIусса спектакль — испаннал хъунасса чичу ва шаэр Федерико Гарсиа Лоркал пьесалиясса «Бернарда Альбал къатта». Ва спектакльдания буслайгу, ванил тIайлабацIурттая ва ххувшавурттая пахру буллайгу на тачIав бизар къахьунссара. Шанна шинал хьхьичI Ухссавнил АьсатIиннал Владикавказ шагьрулий хьусса «Сцена без границ» дунияллул халкьуннал миллатирттал театрдал фестивальданий ххув хьуссар бувагу бусса ххюва номинациялува шамунниву: «Лучшая режиссура», «Лучшая главная женская роль», «Лучший спектакль». Ларгсса шинал Ярослав шагьрулий Федор Волковлул цIанийсса фестивальданий ва спектакль ккаккан бувну, Лакрал театр багьссар Аьрасатнал хьхьичIунсса шанма театрданул сияхIравун – лайкь хьуссар Аьрасатнал Федерациялул ХIукуматрал премиялун.
ЦIунилгу дакIнийн бутан, спектакльданул режиссер ур Да­гъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадов. Художник-постановщик – Дагъусттаннал лайкь хьусса художник Аскар Аскаров. Композитор – Аьрасатнал Халкьуннал артист Ширвани Чаллаев. Пьеса лакку мазрайн бувцуну бур Руслан Башаевлул.
Спектакльдануву гьуртту хъанай бур: Дагъусттаннал Халкьуннал артистка Жинасат ДинмахIаммадова (Бернарда); Дагъусттаннал лайкь хьусса артистка Уди Аьлиева (Мария Хосефа); Дагъусттаннал лайкь хьусса артистка Халисат Батырбекова (Ангустиас); Дагъусттаннал лайкь хьусса артистка Саният Рамазанова (Магдалена); Дагъус­ттаннал лайкь хьусса артистка Луиза Шахдилова (Амелия); Мариян Аьлиева (Мартирио); Зинаида Чавтараева (Адела); Дагъусттаннал халкьуннал артистка Ларина Оьма­рова (Понсия); Дагъусттаннал лайкь хьусса артистка Юлиана МахIаммадова (ичIуращар); Да­гъусттаннал лайкь хьусса артистка ПатIимат Давыдова (шярайхбукку); Анисат АьбдуллатIипова, Олеся Оьмарова.
Испаннал ххаллилсса чичу ва шаэр Гарсиа Лоркал произведенияртту гъансса бур да­гъусттаннал кьадардачIан. Мунал «Кровавая свадьба» произведениялун хъунасса композитор Ширвани Чаллаевлул опера чивчуну бур муниву цанма цува чIивиний шяраву хьусса иш асар хьуну.
«Бернардал къатта» драмалуву ккаккан бувну бур оьсса ва кьянкьасса Бернардал ужагърайсса тIааьн бакъасса гьава. Ганил нигьаву бувгьуну бур цилва душругу, ичIува зузимигу. ИвкIусса ласнах мяйра шинайсса дягъу баян бувну, Бернарда бур душваран хIатта хIаятравун буккангума къадагъа дуллай. Къудурну баян буллай бур шяраву цил душваран лайкьсса чув акъассар тIий. Амма ниттил хъирив бацIлацIавурттахгу къабурувгун, ссурвавран эшкьи хъанай дур цала махIлалий увагу усса ца ур учинсса жагьилнах. Цивппагу бур ганал цIаний куннил кув букан хIадурну. Так ца бакIрал баххана хьусса Мария Хосефа, Бернардал нину, бур гьарзат бусса куццуй тIий.
Амма 25 шинавусса жагьил, ччай чIанва-чIивимур бухьурчагу, щарну буцин язи бугьлай ур 39 шинавусса Ангустиас, га гайми ссурвавраву яла аваданмур бур. Гьарцаннул хъирив бацIлацIисса Мартириол ашкара буллай бур Энрикещал хьунабакьлакьисса чIанма-чIивимур ссу Адела. Ттупангращал най бур Бернарда цилва кулпат лаялун буллалисса Энрике ивчIан. Цина ччисса ивкIусса ххай Адела аьс хъанай бур. Бернардалгу баян бунни оьрмулухунсса дягъу.
Щалва инсаниятран хасъсса къахIакьину, къалахьхьуча, цимирагу ттуршрахъул шиннардил хьхьичIва хIасул хьусса ва хIакьинусса кьинигу яхьусса, гьун­ттийгу щаллу къахьунтIисса хъунисса буруккинтту жула чIивисса театрдануща бювхъунни жулва хьхьичIун ласун. Драмалуву кка­ккан буллай бур къаиспаннал кьадарча, Лоркал текстраягу ябувцун, жулвамур халкьуннал кьадар.
Спектакльданул аннотациялуву ишла бувсса «хъаннил килиса» тIисса махъгу, драмалувусса душру ниттил байхтува, ниттил къудуршиву ва кьянкьашиву сававну бакIрайн багьну бухьурчагу, цавай жагьилтал наркоманиялул, цавайгу экстремизмалул тIюпандалухьхьун биривну, наслу бухлагавайсса ДагъусттаннацIунгу бакьлай чIалай бур.
Владикавказрай фестивальданий жюрилуву бивкIсса ВГИК-рал (Всероссийский государственный институт кинематографии) Аьрасатнал театрал магьирлугърал академиялул профессор, театральный радиообозреватель Алексей Райковлул, Москавуллал сатиралул театрданул литературалул отделданул хъунмур Нина Карповал, Аьрасатнал театрал деятельтурал союзрал миллатирттал театрдал кабинетрал ва драмалул магьирлугърал кабинетрал хъунмур, Аьрасатнал Федерациялул театрал деятельтурал союзрал ва Аьрасатнал режиссертурал гильдиялул секретарь Марина Корчаклул, театрал критик Григорий Заславскийл байкъалитIавай дуллалисса цIарду бавну, кIира шинал хьхьичI Дагъусттаннал миллатирттал театрдал фестивальданий Аьрасатнал магьирлугърал лайкь хьусса деятель Константин Щербаковлул тавакъю бувссия «Бернарда Альбал къатта» бишара, куну. Фестивальданул программалуву «Ромео и Джульетта» бихьлай бухьувкун, спектакль бишин багьссар конкурсраву бакъа.
«КIулссиякьай ттун ттулва коллегахъал тIалавшиннарду, тайннал бакъагьавай цIарду къадантIиссар. ЧIивисса театрданул, ссуссукьусса каширдах къабурувгун, бюхттулсса Лоркал бюхттулсса произведение бюхттулсса даражалий ккаккан бунни зу. Амма хIайп тIий ура, спектакль конкурсраву бакъа бишин багьаврия. КIива-шанма номинациялуву премия ласунссия, махъ бакъа», — тIий ия тани билаятрал хьхьичIунсса театрал критик.
Уттигу, режиссернал ва актертурал даврин кьимат бишлашисса цалва ихтилатраву, Константин Щербаковлул, спектакль цанма кIилчин ккавкшивугу дакIнийн бутлай, увкуна:
— КIилчингу цава-ца спектакльдания гъалгъа тIун къабигьар, муния гьарзад увкуну бухьувкун. Мунищалва архIал гъалгъа тIунгу ччай бур, муниву ци даххана хьуну дурив бувчIиншиврул. Цалчинсса дачIи ссятрайва асар хьунни спектакль цIакьну ччаннай бавцIуну бушиву. КIира шинал дянив спектакльлу ягума къашайссар. Бухьун­ссар зул спектакльдануву циниягу ца гуж. Тамашачиталгу, гьай-гьай, жура-журасса бикIай. Оьрму бур оьрму. Цавайннан чIиви оьрчI аьтIий, кьатIув буккан багьлай бия. Хъяхъисса душвараннив, Лорка ча кIулну икIави, Расул ХIамзатовгума къакIулхьунссар. Тамашачитал чансса бушиврийну, миннал мяърипатрайну спектакльданул кьимат къабагьлагьиссар. Амма залданува ми цимурца сахIналийн баллай бурхха. Бухьурчагу, актертурахун цичIар дахчилай дакъая. Мугу зул усттаршивур. На спектакль таржума дакъа ххал бав. Пьеса ттун дакIних кIулли. Таржума дакъашиврул бюхъай ттун кумаг бувну бикIангу, цанчирча къулагъас вичIан баллалимунихнияр янин чIалачIимуних дуллай ивкIун уну тIий. Спектакльданул декорация хъанахъимуницIун лап даркьусса дур — лухIисса ва кIяласса гамма, музыка – цаппара кIанттурду му бакъа щаллу къашайсса бия. Вай цимурцаннул кулпатрал оьрмулувусса гьавалул кIушиврия буслай бия: цайнна гьарзад мютIи дурсса лухIисса лаххия ва ахирданий — тархъан хьун ччисса, итххяххан ччисса кIяласса ранг.
Цимурца канихьхьун ларсъсса Бернарда бувчIин ччай бакъар цила къатлувусса тагьар. Гьарца актрисагу бур янсав пIякь учин нанисса кунма роль дугьлай.
ЧIявусса бакъассар, ттун дакIнийссаксса бувагу 5-6 бухьун­ссар, бюхттулсса драма ккаккан бан бюхъайсса актрисахъул зузисса театрду. Зу ккаккан бунни зула труппалуву мукунсса актриса­хъул бушиву. Гьарца актриса бур дакIнийхтуну роль дугьлай. Гьармур бур цуппа тIайлашиву ккаккан дуллай. Спектакльдануву дур кIира къарши бацIаву – Бернарда ва Понсия — кIива ххаллилсса актриса. Гьармунил цилла тIайлашиву. Ци хьурчагу, Бернарда бур сукку бан къашайсса чару. «Ттул буттал къатлувугу мукун бивкIссар, ттул къатлувугу мукун бикIантIиссар». Понсия тIурча бур ганин хIакьмур тасттикь бан, шай-къашай хIарачат буллай. Цамур къарши бацIаву — Адела ва Мартирио. КIиннилвагу цилва-цилва трагедия. Кьуси бусса Мартирион кIулну бур цуппа дакIнийсса мурадирайн къабиянтIишиву. Ччиманал сурат дацаврияр ххишала ганища бан бюхъайсса цамур бакъар. Режиссернал ххуйсса пикри бувну бур, Матириол роль бакIрал авурсса актрисахьхьун дулаву. Аделалмур дакIниву цилвамур кIюххи щарай бур. Ганин кIулну бур цинма ччимур хьунгу бюхъайшиву, дакIнийсса мурадрайн биян хIарачат буллайгу бур. Хьумур хьувча тIий, жан кьурван дан хIадурну бур, кьурван дуллайгу бур. Га гьиву духIан къахьунтIишиву бувчIлай бунувагума, Бернарда цилвамуний бавцIунма бур, тIабиаьтрайн къарши буклай бур. ТIабиаьтрал тIурча цилвамур ласлай бур.
Аьрасатнал магьирлугърал лайкь хьусса деятель, театрал критик Александр Иняхин:
— ХIакьинусса кьинигу лиххан бувар ттул дакIнива 30 шинал хьхьичIва ккавксса ххаллилсса режиссер Ислам Казиевлул бивхьусса «Кровавая свадьба» спектакльданиясса асарду.
Зул актертуралгу на лапва хIай­ран увунна. ЧчянияцIава къа­ккавкссар ва даражалул усттаршиву, магьиршиву. Яла-ялагу Понсиял роль дургьусса Оьмарова. ХIайп тIий ура фестивальданий номинациярду бакъашиву, уттинин бувагу ряхва спектакль ххал бувну бухьурчагу, дакI дарцIуну ура «Лучшая женская роль второго плана» ванил ласунссия, махъ бакъа. (Шикку ттун дакIнийн багьуна Владикавказрай фестивальданий жулва спектакльданиясса жюрилул пикрирду. Алексей Райков ия: «Машгьурсса артист Дуров кунма щихачIав къалархьхьусса, цинна хасъсса тIабиаьтрал актриса бур. Му хасшивугу га чувчIав лиян дуллай бакъар»,- тIий. Нина Карпова бия: «Ларина Оьмаровах буруглай, ттун дакIнийн дагьлай дия мюрщисса театрдал «бюхттулсса къартту» — Панкова ва Поликова. Га щябикIлакIисса, ганил ссихI бигьлагьисса, га щунтI тIисса куццух буруглай на бизар къахьунссияв. Ми хасиятру я лахьхьин дан, ягу ляхъан дан къашайссар. Ми гьарзад дур ганил актершиврул тIабиаьтраву», — тIий. З. Т.).
ХIайран увунна Аделал ва Мартириол рольлу дургьусса жагьилсса актрисахъалгу. КIиннилагу дакIниву цила-цила кьюлтIсса оьрму. Кьуси бусса аьнтIикIа — пьесалун аьдатсса персонажри. Ца ххуллух Гурченкогу буссия кьуси бусса аьнтIикIал роль дургьуну. Амма та спектакльдануву асар хъанай бия Гурченко цуппа кьуси бусса душ бакъача, Гурченко бушиву кIулну роль дугьлай. Зулмур аьнтIикIа бунияла кьусилул оьрму зия бувсса персонаж цуппа хханссия.
Жюрилул член, Аьрасатнал магьирлугърал лайкь хьусса деятель, Лакрал театрданул завлит Гулизар Султановал барчаллагь увкуна режиссернахь ва актертурахь тIайлабацIусса даврихлу. КIицI лавгуна спектакль хъинну нажагь бишайсса бушиву, хIатта къабивхьуну щаллусса шингума хьушиву. Ялагу кIицI лавгуна спектакльданул режиссер Аслан МахIаммадов цува ххаллилсса актер ушиву ва мунияту мунаща гьарца актернаву дакI дирхьуну зунгу бюхълай бушиву.
Жюрилул члентал бюхттулсса цIарду дуллай, ца зумату кунма, фестивальданий номинацияртту ба­къашиву хIайп тIий буний цIунилгу дакIнийн багьуна Владикавказрайсса фестивальданий Марина Корчаклул увкумур: «Спектакль ххаллилсса бур, ччимур фестивальданий конкурентну буккансса ва хIурматран лайкь хьунсса бур. Ттул зухь хъунмасса тавакъюри, явара, бивчIан мабитару спектакль. Ласласияра му фестиваллайн», — тIисса.
Гьай-балики, билаятрал яла машгьурмур театрал фестивальданий («Маска») гьурттугу хьуну, бюхттулсса премиярттугу ласун нясивну лякъин, тамашачитуран къабусравнугу, жулва театрданул цIа цимилгу бюхттул дан дунияллийн лявхъусса «Бернарда Альбал къатта».