Аьрасатнаву бакъассар укунсса цамур музей

gard_7Этнос сакин шаврийн, культуралул аьдатирттайн бувну Да­гъусттан Аьрасатнал уникальнайсса республикар. Щаллагу дунияллул халкьуннащал ва Аьрасатнал субъектирдащал культуралул дахIаву цIакь даву мурадрайгу, агьалинал цашиврул, куннащал кув нахIуну, бавкьуну яхъанахъаву ххуйшиврул идея машгьур буваву мурадрайгу МахIачкъалалив ДР-лул «Дусшиврул къатта» ГБУ-луву тIивтIуссар Аьрасатнал Халкьуннал дусшиврул музей. Му музейрал уттиния тихуннай дуллантIисса давурттая, творчествалул планная «Дагестан» РИА-лухь бувсунни музейрал хъунмур Екатерина Дидковскаял.
— Екатерина Станиславовнай, буси мукунсса музей бансса пикри цукун багьссарив, цур музей баврил сиптачи?
— Дагъусттаннай укунсса музей баврил сиптачи Рес­публикалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповри. Цуппа укунсса музей бувансса пикри хьуссия 17 шинал хьхьичI, Рамазан АьбдуллатIипов Москавлий зий усса ппурттуву. Таний музей тIивтIуссия Москавлив, цIубутIуй мунийн Аьрасатнал Миннацрал тарихрал музей учайссия. Миллатирттал ишир­тталсса буллантIисса министерство цIакь дурну махъ, 1999 шинал май зуруй, музей Аьрасатнал халкьуннал Ассамблеялул ва Аьрасатнал халкьуннал Къатлул биялдарахьхьун лавгссар, тания мукьах мунийн Халкьуннал дусшиврул музей тIун бивкIссар. ХIакьинусса кьини музей цIуницIа бакьин буллай буссар, мунил даву дяличIан къаританшиврул, хIукму хьу­ссия Халкьуннал дусшиврул музей Дагъусттаннай тIитIин. МахIачкъалалив, гьай-гьай, гьарзат бакIраяту байбивхьуну дуллан багьуна, Москавлия жул фондравун дуркIуна хъуни дакъасса 30 экспонат, музейраву дишинмур республикалул районная, билаятрал цайми регионная датIлан багьуна.
— Музейраву ци дуссар? Мяълумну буси экспонатирттая.
— ХIакьинусса кьини музейраву дуссар республикалул гьарцагу мурцIниясса экспонат­ру, Ухссавнил Ккавкказуллал республикардая ва билаятрал цаймигу регионная дуркIмур. Миннул дачIи чIумуйну дуллунни ПатIимат ХIамзатовал цIанийсса Дагъусттаннал изоб­разительный искусствардал музейралгу, Тахо-Годил цIанийсса тарихрал – архитектуралул музейралгу. Аьщуйн щуну бусаннив, дур бархъаллал ссихьри, гжельская керамика, тувиннал кьалам битай чару, хохлома. Яъни Аьрасатнал халкьуннал канил давурттал аьдатрайсса центрду ккаккан бувну буссар. Дагъусттаннай Азирбижаннал диаспорагу бухьувкун, дуссар азирбижаннал культуралун ва аьдатирттан хас дурсса стендру. Миннувусса ца стенд дуссар дяъвилул шиннардий республикалий каялувшиву дуллай ивкIсса азирбижан Аьзиз Аьлиев­лун хас дурсса. Шиккува бусан ччива, жул экспозициялул ва бутIа баххана хъанантIишиву. Цайми регионнал ва билаятирттал стендругу ккаккиялун дихьлан дакIний буру. ЦIусса шинайннин дишинтIиссар Чачаннал республикалун хас дурсса материаллу.
— Халкьуннал дусшиврул музейрал гьанумур мурад вин ссаву чIалай бур?
— Жун чIалачIи бан ччай бур жулва билаятрал агьали куннащал кув цукун нахIу-хIалану, бавкьуну бивкIссарив. ХIакьину му ялагума хIисавравун ласунсса кIану бур, этнос, агьали лявхъу­сса, яхъанахъисса кIанттурду хIисавравун лавсун, агьали кIи-шан бачIлачIисса, личIи буллалисса ишру хъанай бур. Оьрмулул иш цукун багьарчагу, жулва агьали мудангу бавкьуну, нахIуну ялапар хъанай бивкIссар этносру личIи бакъа. Хъиривмур шиналнин жу хIадур дуван тIий буру Дагъусттаннай 1971 шинал аьрщи суккушаврин хас дурсса стенд. Му ппурттуву билаятрал личIи-личIисса регионнаясса инсантал Дагъусттаннал чIарав бавцIуссия. Мукунсса тарихрал лахIзарду, хIуччарду ккаккан буллан аьркинссару жува жулва билаятрал музейрдаву.
— Му музей тIитIлатIини, республикалул бакI­чинал укунсса музей чувчIав бакъассар увкуна. Ссавур мунил уникальныйшиву?
— ТIайлану кьимат бищун, Аьрасатнаву цамур бакъа­ссар Дагъусттаннай кунмасса халкьуннал Дусшиврул музей. ЧIиви-хъунсса музейрду буссар Дусшиврул къатраву, жучIава кунмасса даражалийсса музей цамур бакъассар. Жул музей – му анжагъ личIи-личIисса агьалинал экспонатру бакъар, агьалинал дянивсса арарду, дахIаву лахьлахьисса элмийсса давурттахагу зий буру жу. Ласурча 1971 шиналсса лухччи сукку шаврил хIакъиравусса материал. Му так архиврдаву дирхьуну дур, муних ургайсса, къулагъас дайсса акъар. Жул музейраву зий бур элмийсса сотрудниктал, историктал, ми зунтIиссар ми материаллахагу, агьалинал дусшиву, цашиву ккаккан дуллалисса цайми-цайми материаллахагу
. — Зул музейраву дур Ккав­кказуллал халкьуннал лаххиялувусса ссихьрал экспозиция. Ялагу цукунсса автортурал экс­позицияртту дур?
— Ссихьралсса дакъагу, модельер Вера Агошкинал лаххиялул коллекциягу бур. Му проектраву хьхьичIарасса ва ттизаманнул лаххия дур. Му коллекциялух хъуннасса къулагъас дур музейравун бучIайминнал, миллатрал культуралух къулагъас дуллали бувансса давугу хъанай дур музейрал даву. Фойелуву дуссар «Секреты старинного рукоделия» тIисса экспозиция, дагъусттаннал аьдатрайсса канил давурттал магьиршиврия бусласисса. Мукунна печатьрал графикалун, гьамин офорталун (муххайсса гравюра) ва ксилографиялун (тIаннуйсса гравюра) хас дурсса экспозиция.
— Аьрасатнал халкьуннал музейрал цаймигу музейрдащал ва жяматий­сса идарардащал арарду цIакь дуллансса пикригу бурив?
— Чара бакъа. Июнь зуруй жу буссияв «Интермузей – 2014» тIисса цIанилу хьусса дунияллул халкьуннал музейрдал фестивальданий. Микку Аьра­сатнавасса ва кьатIаллил билаятирттайсса музейрду кка­ккан бувну бия. Музей хIасул буллалини жун кумаг бунни Аьрасатнал Культуралул фонд­рал Да­гъусттанналмур филиалданул ва Цалчинмур Галереялул. Мукунма Ингушетиянал, Къабардин-Балкарнал миллатирттал музейрдалгу буллунни экспонатру. Цайми-цайми регионнайсса музейрдащалгу хIала-гьурттушиву, дусшиву дансса ххуллурдах луглай буру.
— Щалва билаятрайсса агьамсса масъала бур цIанакул агьали театрдавун, музейрдавун чанну занай бушиву. Хаснува жагьилтал. Хасну зул Музейрал цукунсса даву дуллалиссар хьхьичIва кунма культуралухсса интерес чантI учин буваншиврул?
— Жагьилтал кIункIу бавриву жун республикалул КIулшиву дулаврил ва элмулул министерствалул кумаг буллантIиссар жун. Музейрал сотрудниктал му масъалалуха зий буссар, жулла даврия жу бусару «Фейсбук», «В контакте» ва цаймигу социал сетирдай. Соцсетирдай учреждениялул даврия бусласаву хIакьину чIумул тIалавшиннар, гьамин интернетрава кIул хъанай бур агьалинан хIакьину музейрал дувантIисса мероприятиялия ва дурцири давурттая.
— Цукунсса давуртту дувансса ният дур цIана?
— ЧIал къавхьуну «Россия от края до края» тIисса фотовыставка дан дакIний буру, Аьрасатнал тIабиаьт, аьдатру, багьу-бизу ккаккан буллалисса. Цаймигу темардаха зий буру. Хъунмур къулагъас дуллай буру элмийсса давриха ва фондру авадан бавриха. Бур агьалинан мюнпатсса лекциярду ккалан­сса, консультациярду дуллансса пикригу.
Заира ХIасанбагова
Таржума ПатIимат Рамазановал