Хъуру дугьаву гьарза даврин хас дурсса батIаву

dyt_9Аьрщарал масъала тачIаввагу жяматрал дянив, хIукуматирттал дянив чулийн бутан къашайсса масъала бур.1917-ку шинал, Аьрасатнаву революция хьусса чIумал, ганил ххувшаврил гьануну хьуну дур: «Заводру зузалтран, аьрщи хъудугьултран», — тIисса лозунг. Амма гай лозунграйсса махъру хъиривсса оьрмулул ккаккан бувссар щялусса бивкIшиву. СССР лирну махъ Аьрасатнал Конституциялий чивчуну бухьурчагу: «Аьрщи бюхъайссар хIукумат , жямат, таксса инсан заллусса дикIан», — куну, махъсса «таксса» тIисса инсаннахьхьун уттигу чагъардайну аьрщи дулун дурар.

ХIажимурад ХIусайнов
ХIатта 18-нний августрал Ккуллал райондалул администрациялул заседания дувай залдануву хьусса, «хъуру дугьаву гьарза дуваврин», — хас дурсса батIаву диркIхьурчагу, аьрщарал масъала ччанавккусса бушиву аьлтта чIалай бия. Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул министерствалул тIалавшиннардайн бувну Ккуллал райондалун ккаккан бувну бур, дугьайсса хъуру 1000 гектарданийн диян дуван.Шикку гьуртту хъанай бия райондалий­сса шяраваллал бакIчитал,СПК-дал,КФХ-дал хъуними. БатIаву дачин дурну ия Ккуллал райондалул бакIчи Сулайманов Сяид.
Ккуллал райондалул шяраваллал хозяйствардал управлениялул хъунаманал Рамазанов Рустамлул бувсса ихтилатрава чIалай бия зунттавусса шяраваллал бакIчитал СПК-дахьхьун аьрщи дуллай бакъашиву. Дурагу ца Ккуллал шяраваллил бакIчинал дия договоргу чирчуну 86 гектар Ккуллал шяраваллил СПК-лухьхьун дуллуну.
Ттун шяраваллал бакIчитурал СПК-дахьхьун аьрщи къадуллалавриву ца зат чIалай бия. Вайннал цахьхьунна дуллусса аьрщарах дагьайсса налог къадуллай бушавриву. Гьай-гьай, кьюлтIсса зат бакъар жунма кIулли СПК-ду тIурчагу, ми таксса кулпатирттал, учиннуча «ИП» Индивидуальный Предпринимательтурал идарарттайн кIура дарну душиву. ЩинчIав кIулну бакъар ми ци зузиссарив, ссаха зузиссарив, цими член уссарив миннул. Шикку ялагу кIицI буван ччива, ларгсса аьсрулул 50-ку шиннардил дайдихьулий Бабаюртлив ва Бажиганнай зунттавусса шяраваллал колхозирттахьхьун ишла дуллан дуллуну диркIсса аьрщи лирчIун дур СПК-дахь. Гайннуй каялувшиву дуллан ихтияр да­къар шяраваллал бакIчитурахь. Гай хъанахъиссар Дагъусттаннал ХIукуматрал хъусну. Гана гай СПК-дахьсса Бабаюртуллал райондалийсса аьрщарал сияхI дусса дия 2150 гектар. Миннувату 1023 гектар кIира-шанна шинай ххяххайсса урттухь, люцерналухь дусса дия. ЛирчIми аьрщарай дургьуну дусса дия 4 гектар лухIи тIутIул, 35 гектар бахчардал, 37 гектар хъалул, 50 гектар ппиринж­рал, 80 гектар ссуттил лачIал. Миннувату 40 гектар ЧIяйннал, 40 гектар Вихьуллал СПК-дал дургьуну дусса дия. Вай кIицI дурми гектарду дургьуну махъ лирчIми гектардай бугьира тIий бия ссуттил лачIа. Мигу хъанай дусса дия арулттуршуннива лирчусса гектарду. ЧIяйннал СПК-лул хъунаманал ХIанапиев МахIаммадлул Бабаюртливсса хъуру дугьан ччайнугу бюхълай бакъар тIива. Циван учирча, вайннал аьрщи дусса кIанайн щин диллай дакъар тIива.
Ва совещаниялияр махъ на ттунма къабувчIусса иширттаяту цIувххуссия Ккуллал райондалул шяраваллал хозяйствардал управлениялул бакIчинахь Рамазанов Рустамлухь. Ванал бувсуна ттухь укунсса затру.
— Ихтилат хъунмамур хъанахъиссар Бабаюртливсса СПК-дахьсса аьрщи ишла даврияту, гай дугьаврияту. Винма бавунни ЧIяйннал СПК-лул бакIчинал тIимур. Дагъусттаннал шяраваллил министерствалул тIалав булларчагу, Бабаюртливсса мелиорациялул система зия хьуну дур. Каналлу гьагълил дурцIуну дур. Каналлал бакIрайсса щин итадакьайсса задвижкартту дурагу дакъар. Мунияту хъунмур каналданучIан гъанми аьрщарайн дакъа щин диллай дакъар. КIулну бикIаншиврул бусан ччива, Бабаюртливсса циняв аьрщи щин дирхьуну дакъа бакIлахъия ласун шайсса дакъашиву. Зун­ттавусса шяраваллал бакIчитал личIи-личIисса багьантту ляхълай СПК-дахьхьун аьрщи къадуллай бур. ХIукуматрал хъунисса ихтиярду дуллуну дур шяраваллал бакIчитурахьхьун. Мунийну на учивияв шяраваллал инсантурахьхьун ва СПК-дахьхьун аьрщи чагъардайну къадуллалавриву вай законнава буклакишиву. Чагъардай цIакь дурсса чIумал аьрщи хозяйствалуцIун, СПК-лухьхьун, КФХ-лухьхьун, яла га зузи къадуллай ухьурча бачIиссар махъуннай тIалав дуван. Шиккува укунсса затгу кIицI буван ччива. Жунма чIалай бур чIаххувсса Украиннаву хъанахъисса ишру сававну сайки циняв Европанал хIукуматру жуйнна къарши дурккун душиву. Мунийн бувну жулама Аьрасатнал Президентнал Путиннул ххуллу кьувкьунни тайнначIату жучIанна нанисса дуки-хIачIиялун. Ва жухьхьунна дирирсса хIалур, шяраваллил хозяйствалуву хьхьичIунмай хъит учин. Акъарив Китайнава, Вьетнамнава, Индиянава нани­сса дуки-хIачIиялул бюхъайссар базарду, ттучанну буцIин. Муниятур жухьвагу Бабаюртуллал райондалийсса дугьай хъуруннил аьдад 1000 гектарданин диян дувара тIутIисса. Шяраваллил хозяйствардал иш-тагьар кIулнал хIарачат буван аьркинни.