Хъала лазуни хIадур дуллай

gor_9Гьар шинах кунна, вана гьашинугу дайдирхьуну жулва зунттал щархъаву ххулув баврил сезон. Ххулув буллан буккайссар чIявуну август зурул 20-нния мукьах, амма утти ххулуврал хъирив чансса ччяни буклай бур агьали.
Вайми щархъаву кунма жул, Ккуллал, жяматран цанма-цанмасса лухччинул бутIри ккаккан къабувну бухьувкун, кув халкьуннал ччянива ххулув лакьлай бур.

ХьхьичIрамур никирал агьалинал бусласаврийн бувну, тамансса шиннардил хьхьичIнин цурда-ца урттул тIун («ккарччухун дучIансса тIун», учайссар Ккуллал) чувчIав къадикIайссия тIун бикIай. Таний халкьгу чIявусса бухьувкун, ризкьигу чIявусса бикIайссия тIар. ЦIанарив оьллу ябуллан ччай цучIав акъар, ябуллалиминнавагу жагьилми гъаттараха зун ччай бакъар, хъунив хьуминнащагу миннулсса бан хъанай бакъар, личIлай бур так бугьарами. Мунияту, уртту диялсса дур, так дуву ухьурча.
IMG_8929Вана къурув бувккун жул колхозрал чиваркIгу. Шярава янин чIалачIисса МитIал ар, Ккурклиялу, Саранухалу тIисса лухччайн бурувгукун, ца хъинну ххуйну чIалан бикIайхха ххалал бакIурду. МитIикьукьрал къатIри хханссар. ХIисав буварча, циксса лухччив дуцлай дур инсаннал захIматрайну, цикссара гьухъ дутIлай ур.
Ца дарусса кьини ттунгу дакIнийн багьуна цукун зий бурив ххал бан цулуцалт. Лавгра МитIал ар тIисса лухччинийн. БакIрайн багьра машиналул ххуллучIан яла гъанмур, Аьхахъал Шамил бакIчисса, бригадалучIан. Ттул пикрилий, ва бухьунссия яла хъунмамургу, яла диримургу бригада, цанчирча цува СКП-лул хъунама Кьурбанов Чупалав ия ялув авцIуну, машиналий ххулув ххилай. На ялун бивукун, 5 цулуцала машина кьатI бан лавгуна, ливчIми 3 цулуцала ва 2 хъамитайпа гъарая мукьах атил хьусса ххулув кьакьан буллай бия. ЧIунгу ахттайннайсса духьувкун, ахттайнсса шахьаннин, ттул ва Чупалавл дянив хъун бакъасса ихтилат хьуна.
— Ттининнинсса шиннардих бурувгун, гьашинусса ххалал тагьар цукунсса дур?
— Ххалал сезон дайдирхьуну дур, 50% ххалал щаллу бувну, лакьаву къуртал дуллай буру ххалабакIавун. Ххалал тагьар, зунттавусса уртту хIисаврай, ххуйну хьунни гьашину. Ми букьан, лакьин, ххишаласса тоннарду хозяйствалун дичин хIарачат буванну, агарда гьавалул тагьарданул кабакьирча.
— Бригадарду цукун сакин шайссар ва цими гектар дучIан дан ккаккан дурну дуссар?
— Шяраву уссар 3 бригадир: Кьурбанов ХIабибуллагь, МахIадов Ирбагьин ва Кьурбанов ЦIаххи. Миннал бувайссар махIлардай бригадарду. Цулуцалтран ккаккан дурну дарчIусса лухччив дуссар.
— Цими бригада буссар кка­ккан бувсса, ва ца бригадалуву цими инсан уссар?
— Шама бригадирначIа 140-150 зузала ур, амма ва бригадалуву вайксса халкь бур чин къахьун­ссар. Бригадалуву жун ччай бикIай 6-ннаяр къачанну, цанчирча ххулув буван, буххин, миналий бишин захIмат хъанай бур. Бур 4-5 уссагу, 9-10 цанниву уссагу бригадарду.
— Колхозрал ва зузиминнал дянив цукунсса кьутIи дуссар?
— Масалдаран, бувну бухьурча 3 бакIу ххалал, миннува 2 бакIу колхозран, 1 цулуцалан наниссар. Ялун даврил хIакьгу буссар: агарда дурну духьурча 100 ккило ххалал, 200 къуруш дулайссар ва дукиягу дуссар (хIайван, иникьали). Ххулув буххавугу колхозрал щаллу дувайссар.
— Цукунсса захIмат­шивуртту хьунадакьлай дур ва даврий?
— Агьаммур захIматшиву дур зузалт хьхьичIва кунма чIявусса бакъашиву. Мукунна, захIматшиву дур ГСМ-ралгу. ГСМ ххирану дацIлай дур хозяйствалун, мунияту ххалал багьагу лахъ хъанай бур.
— Буссарив бригадардаву душру, студентъталгу?
— Душру шиккугу бур. ЧIявунурив хъами, бугьарами бур. Студентътал бувккунни гьашину нитти-буттан кумаг бан, чIарав бацIан. Ва бригадалувухгума 4 студент ур. Цащава шайкунсса хIарачат бунни.
— Гьар шинах кунма, ххулув батIавриву дуклаки оьрчIалгу бувантIиссарив кумаг?
— Школалийн бувккун мукьах дуклаки оьрчIалгу кумаг бан, чIарав бацIан куну, шяраваллил администрациялул распоряжение чивчунни ва райондалул хъунаманалгу кIи-кIира тонна дуван куну амру бунни. Дурсса даврих бурувгун, булунтIиссар багьайкунсса багьагу.
— Урив барчаллагьран лайкьсса зузала?
— ЧIявусса гьалмахтал бур захIматрал цIа дулун бучIисса. Бур мархха буккултгу. Цумацагу даву дуллалима лажин кIялану зий ур. Барчаллагь учин лайкьссагу бур зузалт. Ми ххишалану ххалал, дикIул ва дукиялулгу щаллу бувару.
Бувсса ихтилатрахлу барчаллагьгу увкуну, дуркуну ахттайн­ссагу, бувкIра нагу махъунмай, Ккуллал шяравунмай.
Карина Далиева