Пашманшиву ва ххаришиву

dsdr_10Махъсса шиннардий инсантурал ихтилатирттаву чIяру хьуну дур «Жулла хасиятирттаву, багьу-бизулуву мин-тин бакъашиву, ба­ччибакъулшиву, чIаххучунащал, гъанчунащал пашманшиву ва ххаришиву кIидачIин ччишиву дакIурдивату арх хьуну дур», — тIисса калимартту. ТIайлар, на ми хавардайн чIявуну вих къашайссара. На тачIаввагу, инсаннаву, дакIнил хъиншиву дакъа, жагъалашиву духьунссар тIисса пикривагу бакIраву хIасул хьун къабитайссар.

ХIатта ттухь Лаккуйн яхъанан увкIния махъ, аькьлу-кIулши бусласисса: «Ява, та каснал укунсса, тукунсса хасият дуссар, хъяврин уван маикIара», — тIисса маслихIатчитал чIяву хъанай бухьурчагу. Гьай-гьай, тIайлар, халкьуннал аькьлу-кIулшилул ххазинардавасса маслихIатру ласунгу, кIул бувангу аьркинсса чIунну жулва оьрмулува чан къашай. ХIакьину ттун ттулва оьрмулуву хьусса, пашмансса ва ххарисса, кIива иширая бусан ччан бивкIунни.
Гьашинусса август барз Лаккуй гъараллу лачIлай, духIиндарай инсантал ххулув буван къабитлай, буруккинтту гьарза буллалисса бия. Шиккува кIицI буван, нукIура бакIлахъия дугьайсса, хъуруннай анжагъ ца-цаннал чан-кьансса нувщи бугьарча бакъа, циняв хъуру ххалазаннан итадаркьуну дур. Мунийн бувну, ххуйсса баргъ бивтсса кьини шайхту, жул, Вихьуллал жяматгу, чIиникIирттащал къурдарав був­ккун бур. Мукунсса, дурцусса уртту ххалайн дуклакисса, лухччиний ина хьуний, ишттахIну гьутрурду таза буклай, гьарта буллалисса кьункьал кай-кай увантIиссара.
Агь, Лакку билаят! Вил уртту-тIутIах ябитангу, кьакьлакьиний ссунтI учингу дуниял дуллуссаксса шарухха жу, вил оьрчIру!
Нагу га кьини, Ваччату най унува, ттула хъу дусса кIанттай ххулув прессовать бувайсса пресс-подборщик чIалай буну, ца чIивисса ххалабакIу прессовать бува учин, трактор зузисса кIанттайн лавгссияв. Тракторданул цилла даву къуртал дурну, кипругу грузовой машиналийн лахъан бувну, гай шаппайн лавсун нанисса лахIзалийн бакIрайн агьунав на. На трактористнахь бувсъссия ттулва мурад. Ганал ссихI дукканнин, кипирдал машиналул залуннал: «Жул ттигу прессовать бувансса ххулув бур. Жулмур даву дацIан дурну, вилмур циван дуван багьлагьиссар?» — куна. ЧIалай бия га адаминан ттулмур даву дуван дурагу 15 минутI дакъа къахьуншиву (мукун хьугу хьуна). Ххишалдаран гай инсантал кипирдал бувцIусса машина кьатI буван шаппайн най бия. Трактористналгу мукун увкуна: «Зу ми ликкан бувну бучIаннин, на ванал даву дурну учIанна», — куну. Амма ттун хъинну къаччан бивкIуна га адаминайн. На ганал пашман увунав. Ххишалдаран га ттул кулпатрал хайрул кьанкь дусса адамина ия. ТIайлар, на ттунма къаччан бивкIшиву ганан кIул хьун къабивтссия, хъярч-махсара бувну. Яла ттунма къабувчIусса затну хьуна, га кьини, гьунттиймур кьини га адаминал ххалазаннайсса ххулув прессовать къабувнува бия. Му ттуйн багьайсса затмур бакъая.
Ца-кIира кьинилува колхозрахсса ттучандалувун увххун унува, ттучIан ца жагьилсса хъамитайпа гъан хьуну, барчаллагь тIий, ттул ка дургьуну кIутIу дуллан бивкIуна. Бунияла га ттун ккавкнугу, щил цу буссарив цIарагу къакIулссия. Яла ганил: «Ина вила буттал кIану бугьлан ивкIрав къакIулла. Ина ттул душнил сурат кказитрай рирщуну дия. Цурдагу «Барышня-крестьянка» цIанилу. Ганиннин жу «Илчи» кказит къачичайссия. Утти душ бур ттуйн дяъвай: «Циван къачивчуссия тIий», — увкуна. Вай мукъурттил ттул дакIниву ххаришиву хIасул дуруна. ДакIнийхгу нагь экьиларгуна.
Буниялагу, Ваччавсса библиотекалуву Библиотекалул кьинилун хас дурсса байрандалий ва хъамитайпалул душ Аьлиева КьурбанпатIимал Пушкиннул «Барышня-крестьянка» хаварданувасса ца парча мукун ххуйну бувккунахха, ттун бувчIуна пагьмурду бусса оьрчIру жула дянив чансса бакъашиву. Яла ххуйшиву ва душнил ци дия учирча, лаххия дия га чIумуха лархьхьусса. Улу сумал чIапагума канихь бия.
Жула багьу-бизулувасса кIира сурат. Аькьлукар хъанай, на ихтилат лахъи лаган къабуванна. Зунма чIалай бур ттун учин ччимур.