«Ватан, бивкIссар тIархха вилгу замана»

Къагъирарай лагара, тIайламур бусан, на чIявусса къуллугъчитал гьурттусса байраннайн. Гьан багьлай буну тIий лагара. Лагмава яра­гъуннил балгусса къараллу, хьулуву — металлодетекторду. Сумкардаву цIухла бишаврицIун вихссакара ххал дан вайннувух буккан къабувнугу къабитайссар. Байрандалийн бакъача, ваца жуйна ххяххан нанисса душманнайн данди бацIан бувксса кунмасса асар бикIай. Ваниятур ттун къаххирасса хъуни къуллугъчитал гьарзасса кIанттайн бачин.
Къалавгра на гьашинусса Цашиврул кьинилул байрандалийн. Амма байрандалиясса пикрирду кьинил-кьинибархан щуруйнма бия бакIраву.
Дагъусттаннал халкьуннал Цашиврул кьини – «вилттусса» байран. Къаххира хьунни ттун ва байран, къакьамул дунни дакIнил. Къадакьлай чIалай дур байрандалул цIа жулва хIакьмуницIун.
Цалчинма-цалчин хIасул хьусса суал: «Вихшала дакъаний цашиву дикIайссарив?» Дакъар вихшала Дагъусттаннай: я къуллугъчитурал халкьуннайн, акъания ми янна-ярагъуннил балгусса къаралданул вив лавсун къазананссия; я халкьуннал къуллугъчитурайн – шайкун шацI хьуну бур миннал чIюлу хавардая.
Цашиврул байран дансса хIукму бувссар «Цашиврувур жулва гуж» тIисса махъру цил лозунгну хьусса Дагъусттаннал халкьуннал шамилчинмур съездрай. Байран тIурча цалчин дурссар хъиривмур шинал, Дагъусттаннал халкьуннал Надир-шагьнал аьрал ххит бувну 270 шин там шаврил юбилейран хасну. Муния шихуннай гьарца шинал дуллай буссар Цашиврул кьинилул байран.
Нава къагьарчагу, дакIних кIулли ттун байрандалул сценарий.
Лозунгру дуссар бюхттулсса: «В единстве наша сила!», «Дагестан за мир, единство и развитие!».
Трибунардая махъру лахъла­хъимигу пахрулий буслантIиссар зунттал халкьуннал ппухълунная нанисса чувшивруя, чумартшивруя, батIул къашайсса цашиврия, оьтту­ву тартсса уссушиврия. Хъунмур чIурчIавгу, гьай-гьай, дуллантIиссар гьамин вай хасиятру ххув хьушиврий Аьрчча Тимурдущалсса, Надир-шагьнащалсса, немецнал фашистуращалсса дяъвирдавугу, 1999 шиналсса иширттавугу.
Ппухълуннал цашивруха бувсса бур МахIаммад-Загьид Аминовлул вай ххару:
МукьцIала уссил балай,
МукьцIала уссил ватан,
Гьай –жан, аьзиз Дагъусттан,
МукьцIала уссил къалай!

Амма дуссарив хIакьину вихшала ппухълуннал заманнай диркIсса цашиву жувурагу яхьуссар тIисса? Янна, пиша, дин сававну, ца миллат, ца шяравалу, хIатта ца тухумгума мукьцIалва парчлуйх бачIлачIисса чIумал? Обществалуву цанмасса кIану лякъин къавхьуну, «оьрчIи-кIури» датIин вацIлувун лавгсса жагьилтал, жанная ка ларсун, тийхва вахIшийсса гьухъаллайн кIура бавну, жуйнма хъапа бишлашисса чIумал?
Дагъусттаннал халкьуннал Цашиврул кьини цамургу дата кIицI лагайссар — Дагъусттанная Чачаннава ххявхсса къачагътал буккан бувсса. Тайннаву Дагъусттанная так-тукссая бивкIсса. 15 шинал манзилданий тIурча жулла республика къачагътурал гьузи лархъунни. 15 шинни жулла карунних, жулва ярагъунних жулва аьмсса ужагъ Дагъусттан буруслай. Вана ттинин хавар къабивкIсса Табасараннал райондалийгу, гьамин Цашиврул байрандалул хьхьичI гьантрай КТО-луву кIия боевик — жагьил бат увну.
Трибунардая бюхттулсса махъ­ру лахъларчагу, жувура дура-духларгсса хасиятирттая пахрурдай бусларчагу, хIакьмур цамур бур. ХIакьину яла куннал кув бас буллалими, яла куннал куннай къия дуллалими жува бушиврий, тайннал оьтту-ттурчIаясса бакъанува фашис­турал хасиятру гьантлия гьантлийн жувурагу аьч хъанай душиврий ччянива мукIру хьурчагу, му кIицI бан цучIав сислай акъар.
Байрандалиясса къаххарисса пикрирдавух цIунилгу ккалай бура, махъзуманив ччя-ччяни дакIнийн багьайсса ХIасан КIуруховлул «Ккулла кунна, щунни дакIницIун ватан» тIисса шеърилувасса ххару:

Ватан бивкIссар тIархха
вилгу замана,
Бюхъу ва кьини.
БивкIссар тIархха вилгу,
буси бивкIссарив
Чувшиврул мутта?
БивкIссар тIархха вилгу
виртталсса арсру
Майданнив буккан?
БивкIссар тIархха вилгу
мусил байрахъру
Бюхттулну гьаз бан?

На нава оптимистка бухьурчагу, ватандалуцIун бавхIуми пикрирду циваннив ялу-ялун пашмансса бухлай бур бакIравун. Цукунсса цашиву дикIайссар зиян урттун ххявхсса билаятрай, кьатIаллил билаятирттаясса вирусирттал дургьуну иммунодефицит хьусса обществалуву? Гьай-балики, дучIанхьуви ми вирусирдая хъирив нанисса ник дуруччинсса каширдугу хьуну, ниттихъачIа цалва оьрчIру бурувччуну буссар тIисса вихшалагу ххи хьуну, бяйкьу ххуллурдайн багьмигу тIайла бавцIуну, ми цивппагу, байранну ссан аьркинссар къатIий, чIявучивух хIала-гьуртту хъанай байбивхьуну, тарив хIура дурксса ппухълуннал цашиву жувура цIакь хьуну, унгу-унгусса Цашиврул кьини кIицI лаглагисса кьини