Ахъушиял райондалул шадлугърай

dop_9Дагъусттаннал зунттал билаят. Буниялагу жула буттал кIанттущал цалнияр цал кIул хъанахъиссаксса бувчIлан бивкIунни, тIабиаьтрал хьуннав, инсантурал дакIурдил аваданшиврул чулуха хьуннав жула Дагъусттан кунмасса кIантту хъинну чанну
бакъа бакъахьунссар тIисса мукIрушиву. Ттун августрал 9-нний бахтти хьунни, миллатрал, шяраваллал, райондалул аьламат­шивугу, культуралул аваданшивугу ккаккан дуллалисса тяхъашивурттавух гьуртту хьун. Ва кьини Ахъушиял райондалун 80 шин там хъанахъисса байран дия, вайннал райондалий.

ХIажимурад ХIусайнов
МахIачкъалалия на щяивкIун нанисса чIиви машиналул чIавахьулттал чуллахух янилун дагьлагьисса тIабиаьтрал ца тIааьнну яруннал ках буллалисса хъачI-бакIал, рахIурдил, зунттурдал дакIнил макьугу хъиннура дакьин дуллай дия. Кьанияту кIачIасса зунттурду Манасрая лавай шайхту щюллисса вацIрал лаххияртту ларххун някIра-някIсса ссавнилусса сурат ягин дуллай бия. Зунттал дарардавух лагь-лахъ хъанай нанисса ххуллул хIинчуралгу ца караматсса сурат хIасул дуллай дия.
Га кьинисса Ахъушиял райондалун 80 шин там хъанахъаврил байран цурдамур дия, «Чиндерчеро» тIисса инсантуран бигьалагаванна тIий бувсса лахъсса зунттал ца гьартасса хъачIрай. Ахъушату шиккун дусса дия 35 километра. На байранналийн увцуну увкIсса Ташкапурдал шяравасса Киличев ГъазимахIаммадгу цалчин ия ши­ккун увкIун. Зунттурдал ухнилусса ХIинтIиял шяравун биянинмур ххуллу асфальт бувтIусса бия. Гания лаваймур ххуллу кIяла щамарал ххуллу бия. Вагу грейдер дурккун бакьин бувну бия. Мунияту рязину ливчIуна на шиккун увцуну увкIсса ГъазимахIаммад.
Ва щамаралмур ххуллийх най бунува жун чIалай бия, хъинну хъунмасса харжи буккан бувну бувсса ххуллу бушиву ва цуппагу. Зунттал кьабакIраву кIинттул лижардай, чанардай бигьайсса кIану бувсса ишбажаранчинал хъинну ххуйну «ка кIидахIин» дурну дия. Амма гьич ва адаминал дурсса даву хайр ласунна тIий дурссану чIалай дакъаяча, цала дакIнил тIалавшиннарай цаярасса инсантуран бахшишран дурсса куннасса давуну чIалай дия.
Шикку кIинттул марххала лув бивхьуний бигьалаган бучIаван инсантуран хIасул дурсса хIалурду дакъагу, райондалул зумунусса тя­хъашивуртту, байранну, фестиваллу дулланмава тIий бувсса сахIна бия скамейкартту бивхьусса. ЧIарав бия, дирхьусса, ларсъсса суратру лахъан, дуван бюхълахъисса художествалул зумунусса галерея. СахIналул чIарав дия кIира зивулийсса гьарца хIалурду хIасул дурсса дуки-хIачIия дукан щябикIан бюхъайсса къатри. Вай къатрал ларзнил хьхьичIух лархъун дия, хIурмат лавайсса, Ахъушиял райондалия бувксса хъаннин, райондалул бакIчиталну бивкIсса къуллугъчитуран хас дур­сса суратирттал ултти. Дия цаймигу аьркинлугъирттансса къатри.
Ттуннарив ца «кIяласса къащишивуну» хъанай дия, ялув кIицI дурсса 35 километралул манзилданийх шийн газ буцаву. Бур жуярва лакраяр бюхъу буссагу, махъ наниссагу чиваркI Дагъусттаннай. Цибанссар бюхълай личIаннав.
Агьамми къатрал ва сахIналул чIаравсса кувссай лагмава чятирду бивщуну чIярумий райондалий­сса шяраваллал къатта-къушру тIивтIуну бия. Гай шяраваллал аьм­сса ва хасъсса дукрарду шархьун усттуллу къур бувну бия. Ца-цавай шяраваллал чятирдал кьатIув дирхьуну дия аслисса культуралул задирттан хIисавсса, къатта-къушливу ишла дувайсса тIахIни-кIичIу ва ичIаллил манкьулат. Яла янилун багьлагьимур къатта-къушрив бия Бархъаллал шяраваллил. Къатта-къушличIа дирхьуми затру дакъагу, вайннал тIахIни-кIичIу дирхьу­сса, гай дахлахисса мукьва-ххюва кIанттугума бия.
Амма чара бакъа кIицI буван ччива ца укунсса затгу. Уттигъанну Ккуллал райондалий хьусса «Наследие», — тIисса фестивальданий куннасса аслисса, авадансса миллатрал культура ккаккан дуллалисса ишмур ттун «Чиндерчерорай» итталун къабагьуна.
Бия шиккува цахъис чулинмайну бавцIуну цIу лещан дувай машина ва «Анаварсса медициналул кумаграл» машинарттугу. ЧIаравва чIалай бия къатрайн лажинну бивхьусса зунттул ххинчулийх ялавай марххала буний ссур бувайсса, лебедкартту ва цайми хасъсса аьркинлугъру лагмара кьуртIусса ччеххугу. На гъан хьуссияв тиккунгу. Бунияла уттизаманнул хIалурду дурурччусса, механизмарду зузи дуваншиврул чанигу бувцусса ишру бия.
Ссят 11-хьусса чIумал був­кIу­на Ахъу­шиял районда­лул бакIчинащал АхI­мад МахIа­ра­мовлущал МахIачкъала­лиясса ва Дагъусттаннал цаппара районнаятусса хъамал. Хъамаллуравух бия Волгоградрал областрая бувкIсса хъамалгу. СахIналийн бувккун райондалун 80 шин шаврин хас бувсса барча бавурттал давурттив дайдишиннин, АхIмад МахIарамовлул хъамал бувцуна районналул шяраваллал чятирдаву тIивтIусса къатта-къушавун.
БакIраяту на «Чиндерчерорайн» увкIсса мутталий, шикку аваза бия Дагъусттаннал бакIчи Рамазан АьбдуллатIипов учIантIиссар район барча дуван тIий. Амма ванахлу МахIачкъалалиясса делегациялул бакIчину увкIун ия Дагъусттаннал ХIукуматрал Председательнал хъиривма Шарип Шарипов. Чятирдавусса къатта-къушал лагма буккайхту тамашачитал ва хъамал бавтIуна сахIналийн ва ванил хьхьичI бивхьусса скамейкарттайн. Ахъушиял район хIасул дурну 80 шин там хъанахъишиврул байран тIиртIуна райондалул бакIчинал АхIмад МахIарамовлул. Ваналва лахъи бакъасса ихтилат бувуна райондалул тарихрая ва шикку яхъанахъисса миллатирттая ва оьрмулуву хьхьичIуннайшивуртту дурсса инсантурал цIарду кIицI дуруна. Такну АхIмад МахIарамовлул кIицI бувуна:
— Ахъушиял район сакин дурну дур 1-нний сентябрьданул 1934-ку шинал. Ганияр махъ ва ца чIумал цачIу диркIун дур Лавашиял райондалущалгу. Райондалий яхъанай бур 60 азара инсан.Сакин хьуну дур 25 муниципал сакиншинна. Миннувух дур 4 лакрал миллатрал шяравалугу. Хъиннура даргиял ва лакрал миллатирттал культурагу хIала дурхсса, пагьму-гьунардал чулуха шаттирдал хьхьичIунсса шяравалуну хъанай дур Бархъаллал шяравалу. Райондалия бувккун бур СССР-данул ва захIматрал вирттал. ЧIявусса аьлимтал, чичулт, шаэртал, хIакинтал ва личIи-личIисса пишакартал. ХIакьинусса кьини райондалий бур 40 школа, 32 культуралул идара, зий ур 80 хIакин. 240 медсестра. Райондалий раскопкартту дуллалисса археологтал буслай бур сайки 1,5 миллиондалул хьхьичIва Ахъушиял райондалий инсантал яхъанай бивкIшиврул аьшру ляхълай душиврияту.
АхIмад МахIарамовлул бувсса ихтилатравасса затру циняв кIицI къабуварчагу, чIалай бия хъинну захIмат буллан ххирасса, буттал кIану ябуван хьхьичIунсса инсантал райондалий яхъанай бушиву. Ванал хъирив Дагъусттаннал бакIчинал чулуха ва цала чулуха барча баву дуруна Шарип Шариповлул. Ваналла каруннахьхьун дуллуна Да­гъусттаннал хIурматрал цIардан лайкь хьусса, райондалул пишакартуран дуллусса грамотартту ва удостоверенияртту. Шарип Шариповлул хъирив барча бавурттащал багьлул ххирасса бахшишру дуллуна Волгоградрал областрая бувкIсса хъамаллурал, Ахвахуллал, Гергебиллал, Лавашиял, Лакрал, Ккуллал районнал вакилтурал. Барча бавур­тту дуруна цаймигу хъамаллурал. Махъ лавхъуна мукунма тарихрал докторнал, профессор МахIаммад ХIасановлул. Ванал такну кIицI бувуна:
— 1396-ку шинал Ахъушиял аьрщарайн Тимур ххявхсса чIумал вайннан кумагран Гъази-Гъумучату 3000 талатала увкIун ивкIссар. Яла Тимур махIаттал шаву диркIун дур, бусурманнал дин кьамул дуван бувасса Ахъушиян кумаг буван бусурман дин кьамул дурсса Гъази-Гъумучи бучIаву. Ванину на тасттикь буллай ура, Дагъусттаннал халкь чIаххурайн оькьини дуркний динналух къабурувгун, дакIнил тIалавшиннарал тIутIимур бувайсса зунттал агьлу бушиву, — куна.
Яла дайдирхьуна шяраваллал, хъамаллурал цачIуну хIасул дурсса ххуйва- ххуйсса номердая сакин дурсса концерт. Хъамаллуран тIивтIуну бия сахIналул чIаравсса къатраву нахIусса дукрардащалсса ссупрагу. Тяхъашивуртту лахъи ларгуна ахттакьуннин.