Миллатирттал литературалийгу кьини дацIантIиссар

fifa_4Дагъусттаннай ччянива багьавай бусрав хьусса Миясат Муслимовал цIа респуб­ликалул кьатIувгу ялу-ялун машгьур хъанай дур. Ччя-ччяни лагай ва чIаххувсса республикарттайнгу, Аьрасатнал шагьрурдайнгу агьамсса аьрххирдай. Гьар кIани-кIанттай цуппагу гьуртту шай Дагъусттаннал цIа гьаз данну.
Май ва июнь барзругу хьунни Миясат Муслимовал аьрххирдал авадансса. ДР-лул печатьрал министрнал миллатирттал прессалулссабуллалисса хъиривчу хIисаврай ми аьрххирдай ва бур миллатирттал мазурдийсса литература, шаэртал ва чичулт машгьур бансса пикрирду ххал бигьлай, ми бакIуйн буккан бансса чараннах луглай.

Зулайхат Тахакьаева
— Майрал 21-22-нний Тольяттилий хьунни Аьрасатнал чичулт­рал съезд. СССР ппив шайхту, билаятрал Чичултрал союзгу ппив хьуну, сакин хьуссар цаппарасса организацияртту, миннувасса ца дур Аьрасатнал Чичултрал союз. Мивун бухлай бур машгьурсса хьхьичIунсса шаэртал Евгений Евтушенко, Фазиль Искандер. Му союзрал член нагу хъанахъиссара. Дагъусттанная ца на бура. КIира шинал хьхьичI жучIарагу тIиртIуссар му союзрал представительство. ХIатта халкь бакъахьурчагу, зий буру литературалуха, да­гъусттаннал шаэртурал луттирду машгьур буллай. КIункIу буллай буру жагьилталгу. Региондалул шаэртуращал уртакьну зун­сса, миллатирттал литература машгьур дуллансса чараннах луглай буру. ХьхьичIун ласлай буру миллатирттал мазурдийсса литература таржумартту даврил масъала. Миллатирттал шаэртурал литература хъунмурчIин оьрус мазрай дуклай дур. Цуксса хIайпнугу, чан хъанай бур ниттил мазурдий чичлачисса шаэртал ва чичулт. Гьунар бусса авторталгу ялун личлай бур Татарсттаннай, Ухссавнил АьсатIиннаву. Совет заманнай миллатирттал литература оьрус­налмур литературалул гьанулий сакин хъанай диркIхьурча, хIакьину миллатрал литература цалва биялалий, цалла темардайну дузал хъанай дур.
Дагъусттаннал представительствалул дулланмур чIярур. Багьлай бур машгьур буллан миллатирттал мазурдий чичлачисса автортал, миллатирттал мазурдийсса литературалул анализ дуллан. Совет Союз лирну махъ, литературагу дуний дарцIуну дия. Махъ зуманив хIалли-хIаллих хьхьичIуннай хъанай дур, мяъна-мурад куртIсса произведенияртту чичлачисса автортал ялун личлай бур.
ХьхьичIмур съездрай на бувчIунав щалва Аьрасатнал миллатирттал литературалул комиссиялул хъунмурну. Мивун бухлай бур Къалмукьнал, Татарсттаннал, Кабардин-Балкьарнал ва цаймигу регионнал вакилтал. Вай регионнал чичулт, шаэртал хIарачатрай бур куннан кув кIул хьун. ЯлунчIилсса шин Литературалул шинну баян бувну бухьувкун, литературалул сообществалун багьлай бур дахIавуртту цIакь дуллан. Жул маслихIатру гъирарай кьамул буллай бур регионнал вакилтал.
Тольяттилий хьусса съездрай на гьуртту шайхту, чIявусса шаэртал гъан хъанай бия ттучIан цивппа дагъусттаннал мазурдийсса таржумарттаха зун ччай бушиву буслай. Дагъусттаннай, ца Марина АхIмадова бакъасса, даву канилух дурксса таржумачитал бакъар. Мунияту жулва шаэртал ва чичултгу так цалва миллатран бакъа кIулну бакъар. Ростовуллал областьрал, Астраханнал, Тольяттиллал, Куйбышевский областьрал шаэртал хIадурну бур уква жулва шаэртурал таржумартту дуллан. Подстрочникру булара тIий бур.
«Горцы» кказитрал редактор Марат ХIажиевлун пикри буссия Лаккуй ЧIурттахь Ккав­кказуллал таржумарттал къатта тIитIинсса. Лакрал райондалул бакIчитуралгу кумаг бан бакIрайн лавсъссия. Амма сипта чулийн къабуккан най чIалай бур. Таржумарттал масъала жучIава бакъасса щалва Аьрасатнавува бур. Ттигъанну билаят­рал Президентнал гьаз бунни Литинститутраву факультет тIитIинсса масъала.
Буруккинтту чIявусса бур. ЖучIанма бувкIсса Къарачай -Чаргаснавасса, Кабардин-Балкьарнавасса, Ингушнава­сса, Чачаннавасса, Ухссавнил АьсатIиннавасса литературалул журналлал редакторталгу бия литературалул журналлал Редактортурал совет тIитIинсса маслихIат ккаклай. Щалвагу Ухссавнил Ккавкказнал литературалул журнал итабакьлан­сса сипталущал субъектирттал каялувчитурайн буккан дакIний бур.
Багьлай бур хъуннасса чIу­муйсса проектру щурущи буллан. Жура ца ник литературалия ят дурцун тарбия дарду. Ца ттигу ник кьаритарча, мазругу бакъа хьунтIиссар, рувхIанийсса хазнагу бат хьунтIиссар, аьрабнал культуралул ялун бигьаврил дагъусттаннал лажингу хъамаритан дантIиссар. Мукун къахьуншиврул, бусса гужру жува тти ялун нанимур ник литературатуралул аралуву хьхьичIуннай даврих бурган бан аьркинссар, къаграфоманталча, бунияла гьунар бусса шаэртал ва чичулт машгьур буллай.
Ттигъанну буссияв табасараннал шаэр Шамил Казиевлул оьрмулул 70 шин шаврил юбилейран хас дурсса передача ласлай. Ванал бур ххаллилсса шеърирду, амма таржумартту дакъашиврийн бувну, кIулну акъар. Жулва лакрал ххаллил­сса шаэртал ХIасан КIурухов ва Руслан Башаевгу мукунма, таржумартту дакъашиврийн бувну, лакран бакъа кIулну бакъар. Гьунар бусса яруссаннал шаэр ГъазимахIаммад ГъалбацIов чIявучин кIул къавхьуна дунияллия лавгунни.
Ухссавнил АьсатIиннал журналданул редактор Гусаровлулгума ца базилух увкуна: «Так ца Расул ХIамзатовлул произведениярттайну дакъар дагъусттаннал литература авадансса. Зул чIявусса буссар гьунар ххисса шаэртал. Миннан аьркинни цалва шеърирдащал чув-бунугу буклан, минная чичлан».
Ттигъанну Москавлив хьусса ттул вечерданий Казбек Султановлулгу кIицI лавгуна мува пикри.
Зурул хьхьичI Марина Са­в­ви­ныхлущал Ухссавнил Аьса­тIиннавун лавгсса чIумал, «ина Миясат Муслимова бурав?» тIий, ттучIанма чIявусса гъан хъанай буну, нава тайннал агьулданун кIулну лякъаврия махIаттал хьура. «Дарьял» тIисса тайннал литературалул журналданий ттул тамансса шеърирду бувкссар, та журналданийхчин кIул хьуну бияв на тайннан. ЧIала­чIиссаксса, журнал сайки гьарцаннал буккайсса бия. Жулва «ЦIубарз» журнал лакрал цуксса буккайссарив къакIулли. Амма хъинну рязину бура «Илчи» кказитрай литературалул страница душиврия. Гьамин, кказитрайри цалчинсса назмурду рищайсса диркIсса даингу, машгьурсса цIардугу кказитирттайри ялун личайсса диркIсса. Ттул ттулвами шеърирдугу таманссалилва бивщунни. Микку шаэртурал дакъассагу, буккултрал назмурдугу ччя-ччяни рищай.
— Дуссарив Аьрасатнал Чичултрал союзрал сипталийну Дагъусттаннай дан дакIнийсса давур­тту?
— Октябрь зуруй дан дакIний буссар ларгсса шинал бувну, тти гихунмайгу гьарца шинал буллансса ниятрайсса луттирдал ярмарка. Миккун бучIан махъ буллунни Аьрасатнал шаэртурал Архангельскийл, Анненскийл ва цайминнал. Жун ччай бур миллатирттал литература авадансса жулва Дагъусттан литературалул «Маккалийн» кIура баен бан. Спонсортал аьркинну бур ми проектру зузи бансса.
— Грозный шагьрулийн ци аьрххи буссия?
— Тийх дуссия хъинну ххуйсса конференция, Лермонтовлун 200 шин шаврин хас дурсса. БувкIун бия Тулалия, Брянскалия, Ухссавнил Ккавкказнал шагьрурдаясса ва МГУ-равасса чIявусса шаэртал. Щалла конференция ларгуна ингушнал литератор-ахттарчи Мариян ВахIидовал гипотезалул ялув гьалаксса бястирдай. Ванил хъиривлаявурттаву дур Лермонтов ккавкказ тайпалиясса ивкIшиву тасттикь буллалисса. Шаэрнал ппу ивкIун ур Ккавкказуллал дяъвилул виричу — Бейболат Таймиев, жула ХIажимурад кунасса, Чачаннал бакIчи. Архив ххилтIу бувсса, документир­ттайн чул бишлашисса, хъинну хъирив лавсса материаллу дия танил. Танихьхьун биривну бия шаэрнал ниттил ниттил дневникгу. Та чичлай дур му иш ялун личин къабаншиврул цила куяв Юрий Лермонтов цищара арцу цIиклай ивкIшиву. Гьай-гьай, къачанъя мунил ахттаршиннардайн къарши бацIлацIимигу.
Ттулмур доклад буссия Расул ХIамзатовлул поэзиялувусса Лермонтовлул сипатрая бусласисса.
Конференциялия махъ жу лавгру Лермонтовлул музей -къатта бусса кIанттайн. Шаэр оьрчIний учIайсса ивкIун ур ниттил ниттищал ниттил ниттилссийчIан.
Ттигъанну бувкIунни Толстойл творчествалуха зузисса ахттарчи Евгения Брешковскаял чагъар. Тулалий Толстойл къатлуву тарбия хъанай ивкIун ур лазгири оьрчI, Белиджилияту инсан ивчIаврихлу оьттун уккан увсса 16 шинавусса Эфендиев МахIаммад ХIамидович. Та чичлай бур мунан тIайлабакъасса танмихI бивкIссар тIий. Махъ га зана хьуну ур Дагъусттаннайн, зий ивкIун ур колхозрал председательну. Ганал чивчуну бур «На ялапар хъанай ивкIссара Толстойл къатлуву» тIисса лу. Караматсса иш бакъарив, ганал бакIрачIан бувкIмур, Толстойл ужагърайн бакIрайн агьаву. Толстойл ганан пишкаш дурну диркIун дур ккуппи. Бувккума хIайран анссар ганал оьрчIахсса аякьалул. «Ина тIабиаьтрал алмасну ляхъан увссара, вания гихунай инавара вила кьадарданул заргал», — тIий, оьрчIал щалва кьадар баххана бувну бур. Яхьуну бивкIун бур Толстойн хас бувсса шеърирду ва 180 ча­гъар Толстойя бувкIсса. Га оьрчI сагъну унува бан бивкIссар Толстойл музей Дагъусттаннайгу, ганал чагъарду тили-хъили хьуннин. Евгения Брешковская ва Дарбантлив ялапар хъанахъисса МахIаммад Эфендиевлул душ ва душнил душ маслихIат буллай бур жунма мукунсса музей бан. Литературалул шингу ялун най духьувкун, бучIир му сипта хъинчулий ккаккан. Мукунсса музейрду тIитIирча, жущава бюхъан тIий бур литературалул краеведениялийхчил республикалул имидж гьаз дан.
— Миясат Щайховнай, на даингу хIайран бара вивусса гьавасрал. Вил аьрххирдая блограву чирчусса макьалартту дуккинсса чIунгума ца-цал диял къашай ттунна. Чун гьарчагу, ина бура гьарца кIанттай Да­гъусттаннал цIа гьаз дуллай, республикалул литература ва журналистика хьхьичIуннай дансса сиптарду ляхълай. Мунихлу вихь барчаллагь учинсса кIанттай, вийн интернетраву загьрулул пурха тIиссагу чансса бакъар…
— Бур на литературалуву ттунмасса кIану лякъаву бухIан къахъанахъисса. Амма на мюрш-кьюршсса иширттал хIисав дуллан къабикIара. Ттул миннунсса чIун дакъар. Миллатрал оьрмулуву чIивисса бутIа бишин­сса хIарачатрай дакI уздансса, сахаватлувсса инсантуращал — бюхъайнащал хьунабакьлай, къабюхъайнащалгу интернет­райхчил дахIаву дуллай, ттулла кIулшивуртту гьарза-гьарта дуллай, рувхIанийшиву авадан дуллай, ттула ялув нава зий бура бусса оьрмулий. Аьрххирдаягу мюнпат ласара, хьунабакьавурттавугу хайрмур лякъара. Масалдаран, Качар ХIусайнаевал ниттил мазрайсса ихтилатрал нацIушиврия, Ширвани Чаллаевлул аькьилшивруя, пасихIшиврия мякь къалиххай. Миннал ва миннал даражалул инсантурал тIутIимунихгу, чичлачимунихгу ххишала вичIидишара, дан-дитан дакъаминнал ласу-къасурдахнияр.
Зий бура ттулла докторшиврул диссертациялуха – юристурахь оьрус литература дишаврил методикалул лу сакин бавриха. Оьннасса чIумал чичлан бикIара шеърирду. Ттигъанну бувкссар Ольга Никитинащал цачIуну итабавкьусса лу. ЧIал къавхьуну буккантIиссар ттула ниттин хас бувсса «Камни моей родины» тIисса лу лакку мазрай. Ва лу­ттиравун цачIун бувсса шеърирду таржума бансса кабакьаврихлу барчаллагьрай бура: «Илчи» кказитрал редакциялийн, жулва ххаллилсса шаэртурайн ХIасан КIуруховлуйн ва Руслан Башаевлуйн; Роза Эльдаровайн; Миясат Щурпаевайн; жула гениальныйсса композитор Ширвани Чаллаевлуйн, цаппара шеърирду ваналгу таржума бунни. Луттирду итабакьин бувсса кумаграхлу хъунмасса барчаллагь Сафар Аьбдуллаевлун ва ларгсса шинал нава Германиянавун гьан кабакьу бувсса Гъази Мулиновичлун.
— Вингу тIайлабацIу, Миясат Щайховнай! Дузрайн дукканнав гьарцагу вил ниятру.