ЕГЭ: Хайрмур ва заралмур

marsh_7Ларгунни ахиргу щаллусса шинал дуклаки оьрчIругу, нину-ппу ва учительталгу вас-ццахлий бувгьуну бивкIсса ЕГЭ-ду. Ми буниялагу, шинал лажиндарай буслай бивкIсса куццуй, гьашину кьянкьасса низамрай ларгунни. Амма цуксса дюъ дихьлай бивкIун бунугу, ЕГЭ-дай кумаг бансса ци-бунугу чаран лякъиншиврийн вихшала къакьукьлай бия нину-ппугу, цивппа оьрчIругу.

Гьашинусса ЕГЭ-дал гьарахъалттувух бувкминнавух нагу бияв.
КьюлтI бан циванни, ай, балики, тIий, бигьашиву хьунсса тамахIрай цайминнал куна нагу гьан ув­ссия оьрчI райондалийн. Шаппа чIиртталгу кумаг байссар учайхха. Амма «ттуйн яржа бивукун, Ленингу ивкIуну ия». Ца ивкIссар тIар Ленин ккаккан тIий Мавзолейравун лавгун, таначIан ияйхту: «Вагь, ттуйн яржа бивукун, Ленингу ивкIуну ур» тIий.
Муна мукун. Гьашинусса ЕГЭ-дай ххишала дакъа кьянкьасса низам дия, хаснува жулла Лакрал райондалий. Туну, жува буру закондалийнгу, хъуниминнайнгу мютIийсса агьлу. Цаярасса тIалавшиннарду щаллу дуллай, экзаменну тIайлану, цичIар щилтагъшиву дакъа тIайла дуккан хIарачат буллай бия. Бакъая, цайми шиннардий кунма, телефонну духхан дуллай, ксерокопияртту буллай. Бивхьуну бия онлайн низамрай зузисса, гьарица экзамен нанисса куц Москавлив ккаккан буллалисса камерарду. Ва ххуллухь оьрчIру ххассал буллай бия так цалла кIулшивурттал.
На оьрчI репетитортурачIан занази уллалисса бувсукун, ттухьгу бия кIулми, «ина ци чулийгу экзаменнайн преподавательтал бугьлай бакъарав, ссан аьркинссар вин кIилийнусса харжлугъ» тIий.
КIулшивурттачIан дирсса цичIар дакъашиву цал ттигу мяйжан бунни вай экзаменнал. Бия хаварду, ай, пуланнал телефон духхан дурссар тIар, пусттаннал сочинение наушникирттавух чирчуссар тIар тIисса. Бюхъай ци-бунугу чаран лякъин бювхъуссагу бикIан, жулва халкь ччимур ляхъан бан гьунар бусса бурхха. Бия хаварду цайми районнай жучIара кунна кьянкьасса низам дакъасса дур тIиссагу. КъакIулли. Бюхъай. Ттунмарив хIилла дурсса ишру щуркIал къавхьунни. Дия тачIав къадиркIсса куццуйсса тIайлашиву. Му бия цала оьрчIал кIулшивурттай мукIрусса нитти-буттал мурадгу. Махъун щилай дия нитти-буттал хъуни­сса баллу бан харж дан дакIний бивкIмургу.
Амма тIайлашиву, низам дуруччаву, ттулва пикрилий, цахъи жула оьрчIай къия дурсса хьунни. Экзамен нанисса кабинетравун бияннин шамийла цIухла бишайва. ОьрчIру ххал буллай бия ччарча ках-шах тIий, ччарча хасъсса аппаратирттах.
Низам дуруччин школалул хIаятравун бавтIун бия полициялул зузалт, комиссиялул члентал, кIулшивуртту дулайсса управлениялул зузалт.
ХIаятрава байбивхьуну, жана­хIирттаву, кабинетирттаву, так хIажатхантту личIаннин, камерарду бур тIий бия. Гьарица оьрчIал лавсъсса гьарица ша Москавлив чIалачIиссар тIий бия. «Дазуйх шпион къагьан нигьачIи бур» тIий, рихшантирттай бия чапарданух бавцIусса нину-ппугу. Укунсса тагьарданий оьрчIавун экзамендалийн бухханнин ццах багьлай бия. Нигьа бувсун аьтIутIиссагу бия душру. Кьянкьа дулларчагу, оьрчIругу синхралну бия. Ццаххандарал кару-ччанну зурзу тIисса оьрчIан даруртту буллай, гьанавиххину, лечлай бия нину-ппугу. Шагьрулий экзаменну дуллалиминнал буслай, мукуннасса, муниярдагума оькки­сса тагьар шагьрулул школардайгу диркIун дур. Ттул чIаххучу буслай ия цаннаща, нигьаусаврил, кIущин итххявххун бур тIий. Шагьрулул ца школалийрив цаннихь телефон дирирну, экзамендалия буккан буллай, му, никирттайн багьну, аьтIий, миннатру буллай бивкIун бур, экзамен дулун битияра, нара дулуннача тIий. Муний язухъ хьуну, виримукьал бувцIуну гаймигу бивкIун бур. БувчIлай бур, уккан увманахь кIилчин экзамен дулунсса ихтияр дакъассар тIар.
Гьай-гьай, ЕГЭ-дай тIайлашиву, оьрчIру цалла кIулшивурттай экзаменну дуллалаву гьаксса хъина. Цамур чаран бакъашиву бувчIукун, оьрчIал дарсирдахсса къулагъас ххишала хьунссар, гьарзат машан ласун бюхъаншиврийн къамукIрусса нину-ппугу миннал дуккаврил ялув ххишалану бацIанссар. Амма цалва оьрчIал кIулшивурттайн щак бакъасса, тIайлашиву ччай бивкIсса нину-ппугума укунсса кьяйдардай дурсса тIайлашиврия рязину бакъая.
— СсавучIав, чувчIав дакъасса тIайлашиву жулва оьрчIаярив тIалав дуллалисса. Цума къуллугъчири хIакьину жущава жулва оьрчIан тIайлашиврул эбратну ккаккан ан бюхъайсса, — тIий бия.
Бия ми ЕГЭ-ду учительтуралгу дуллали бан аьркинссар, ци гьунар байрив ккаккан тIий, учительтурай бювкьурду буллалиссагу.
Вакссава гужну цIухла бихьлахьаврил, гьай-гьай, оьрчIру кьюкьин буллалиссар. Хъуниминнал оьрмулувун бухлахисса цалчинсса шачIану лахъаву цукунни миннан дакIний личIантIисса. Вихшала дакъашиву, полициялул зузалт хIалану ххал буллалаву. Ми тахсиркартал бакъархха, ахир. Совет заманнул кIулшивуртту дулаврил система дунияллий яла хьхьичIунмунин, яла къулаймунин, мюнпатмунин ккаллину диркIссар.
Вай ЕГЭ-ду чIалай, ттун му зат цIунилва-цIунил асар хъанай бия. Танийгуя оьрчIру-душру экзамендалийн наниний нигьабуслан бикIайсса, амма жунма кIулссия хъамабивтмур учительнал дакIнийн бутаншиву, ца суалданун жаваб бусан къахьурча, цайми суаллу буллуну, оьрчIан кIулмур ялун личин баншиву, жува мукIруну буссияв учитель жуйра дакI цIий ушиврий, экзамен кьамул дуллалиминнал мурад, жува баявур баву бакъарча, жунма тIайлабацIу шаву бушиву.
ЩичIа-дунугу шпаргалка ля­къирчагума, учительнал му гайминнан хIисав къахьуннуя зеххайсса. Мугурхха учительнал мяърипатрал даража.
Таний учительтал, цивппа рязину, ххишаласса дарсру дихьлан бикIайссия, оьрчIан кумаг хьувча экзаменнай тIий. Ми дарсирдах таний я школалул, я нитти-буттал багьагу къабулайссия. Гьарица ишираву оьрчIан асар хъанан дикIайва учительнал дакI цIуцIаву. Мунияту бухьунссия танийсса учительтурал хIурматгу ххишаласса бикIайсса оьрчIачIа. Школа къуртал бувну шинну ларгун махъгу, ми оьрчIая учительтал барча буллалисса открыткартту, барчаллагь тIисса чагъарду бучIайва.
Институтраву жул ца преподаватель уссия экзамендалий билетру лавсун махъ, студентътал 5 минутIрайсса цачIавасса лекциярду, луттирду тIивтIуну дакIнийн бутан битайсса. Лавхьхьуну бакъахьурча, миккун бурувгунгу къабусантIиссар учайва.
Школа къуртал буллалисса оьрмулувусса оьрчIан чIивимургу гьа шайссар. Миннан цайра дакI цIуцIаву асар хьун аьркинссар. Ца чулуха кьянкьашиву духьурчагу, мукунсса кIанттурдугу бакъая учин къахьунссар. Масала, гьашину оьрчIал чара бакъа ласун аьркинсса баллу чан бувну бия. Чан бунни мукунма институтравун буххансса баллугу.
Амма хьувивав гихуннай ЕГЭ-дай куннасса тIайлашиву! Хьурча, гьаксса тIайласса ххуллийн бувк­ссару жува. Гьашину, масала, институтирттавун документру буллай бур дукIу баллу биял къавхьуну къалавгмигу. ДукIу ччимур хIилла дан хъанай ва битлай бивкIсса оьрчIал баллу, дукIу биял къавхьуну бивкIхьурчагу, гьашину цала кIулшивурттай экзаменну дуллуминнаяр ххишаласса бикIан най бур. Ялагу, гьашину конкурсрал кьатIув кьамул буллалиссар тIар Украиннавасса лихъачалтгу.
Къахьувивав минная гьашину цала хIарачатрай экзаменну дуллуминнан бахчу.
Ччива гьаксса мадара азурдагу хьуну лайкьну ЕГЭ-ду дуллуминнан дахшишру къархьуну. Къахьунхьуви.