На тIайлабацIу бусса бухьунссара…

saj_2ЧIяйннал шяравасса ПатIимат Бугъраеващал кIулну ттул чIярусса шиннур. На ванищал кIул бувссияв, аьпа баннав цал, ттула шяравучу Буттаев МахIаммадлул. Вай нукIура дусшиву дусса кулпатру бия.
ПатIиматлул цила оьрмулия, бакIрачIан бувкIмуния бусласиний, на мудангу гъирарай вичIидишара. Ванин оьрмулуву ккавкмур мяйжаннугу гьарнан хIаз бизансса, кувний дарсну хьунсса бур. Мудангу мукIру шара, оьрчIний захIматшивуртту ккаркминная захIмат ххирасса, яхI, хIарачат бусса, лайкьну оьрму бутлатисса инсантал шай. Мукунминнавасса бур ПатIиматгу.

Андриана Аьбдуллаева
ПатIиматлул оьрмулул 2 шин хьусса чIумал ивкIуну ур ванил ппу. Вайннал кулпатран цала маэшатрал хъирив АьсатIиннал шагьрулийн Бесланнайн гьан багьну бур. Таний тийх чIявусса ЧIяйннал агьлу ялапар хъанай бивкIун бур. ПатIиматлул нину зун диркIун дур колхозраву. Укун буслай бур ПатIимат цилва оьрмулия:
Инсаннал оьрмулуву ца ца­ссагу затру шай, личIину агьамшиву дакъасса, амма тачIав дакIния къабуккайсса. ДакIний бур, жу тихун бивзун хъунма хIал къавхьуну жул чIаххуврайн бувкIуна Ваччиял шяравасса Гьудайл ПатIимат цила кулпатращал. Миннал бия ца Маска тIисса ккаччигу. Ца кьини ккаччил залуннал жухь увкуна, цува хIал бакъа урача, балики, ттун цичIав хьурча ва ттул ккаччи зучIанма буцара куну. Ца кьини Маска жучIан бувкIун, хьхьичIсса ччаннай бакIгу бивхьуну, пашманну ттул ниттих буруглан бивкIуна. Чансса хIаллава жун бавуна ккаччил заллу ивкIушиву.
ЧIунну захIматсса дия. Колхозрал даврийн ларгтари ниттил шаппа кьабивтсса ттун (на бияв ца бакъа-бакъасса душ) ца дунугу хIажлул лачIал оьрчилу ларсун дучIан хIарачат байва. Нину зузи­сса кIанугу архну, ца зунттул ухнилу бия. Ца кьини Маска бувкIунни ца оьрчилугу кьацIлил дургьуну. Ттулва дус, аьсатIин душнищал хъирив бавцIуру му чун лагайрив ккаккан. Ккаччил оьрчилу кIинттул нувщи бичайсса жул кIаланнувун дуртунни. Цаппара гьантри лавгсса чIумал, нину дия ичIура муму-тамур дуллай. Маска бувкIун, гьухъа кIункIу буллай, нину кIаланнучIан дурцуна. Ккаччил ккаккан дуруна цилла кIаланнувун дирчуцири оьрчил­тту. Жу хъинну ххари хьуру. Ми ттирирхьхьуну, дарххуну, ниттил ттун шиннардий лахлансса янна-ус ларсуна. Ттул ххаришиврул дазу-зума дакъая. Та дия мискинсса, дахьва дяъви къуртал хьусса чIун. Жул мукун янна-ус ласунсса каши дакъая, — тIий оьрчIнийсса чIунну дакIнийн дичлай бур ПатIимат.
Мюхтажсса, захIматсса чIу­мал кумаграл ка тIиртIу­ма, чIарав авцIума тачIав хъамакъаитайссар. Хъамакъабитай ПатIиматлунгу кьини дурктарив цалва чIарав бивкIсса Гьамиящиял шяравасса Нугъаевхъул.
Ванил буттал кIива ниттирссу Гьамияхьхьун щар хьуну бур. Ца хьуну бур Нугъаев Кьурбаннун. Мунал арс Кьурбанисмяил Дагъус­ттаннал пучрал начальникну ивкIун ур. Ца цамур буттал ниттирссу щар хьуну бур Кисловодскалий ялапар хъанахъисса Усттаров фамилия дусса чIяйричунан. ПатIиматлул буттагу, чIивину уна лавгун, Кисловодскалий ивкIун ур. Усттаровхъул тийх хъинну ххуйну, аваданну ялапар хъанай бивкIун бур. Миннал чIявусса ятту-гъаттара бивкIун бур, амма совет хIукумат дихьлахьисса чIумал, хъус-кьинилул заллухъру раскулачит буллалиний, ванан цалла фамилия даххана дан пикри хьуну бур. Муна мукун Усттаровлуя Кузнецов хьуссар. Мунал арс Рамазан Кузнецов ПатIиматлул буттал ссурахъу хъанай ур.
— Мунал цаллагу Совет Союзрал Виричунал цIа лайкь дурссар Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилий. Жан дуллуссар Брянск шагьрулий. Мунан Брянскалий гьайкал тIитIлатIисса чIумал, миккун чIявусса гъан-маччамигу лавгссар. Ттул ппу ялапар хъанай ивкIун ур КузнецовхъачIа 10 шинал мутталий. Яла миха ЧIяв увкIун ур, хъинну алгуну, ххуйсса костюмраву, ххаллилсса кьанклущал. ЧIяйннал халкь тамаша буллай бивкIун бур Бугъраев Мусая оьрус хьуну ур тIий. Кузнецов Рамазаннул ца уссу яхъанай ия Нальчикрай. Мунал кулпат бия ххюйла дунияллул чемпион хьу­сса Аьли Аьлиевлул мачча душ. ЦIанакулгу миннал 2 арс Нальчикрай ялапар хъанай бур, — буслай бур ПатIимат.
1957 шинайннин ПатIимат ялапар хъанай бивкIун бур Бесланнай ниттищал. Та ппурттуву ца чачан оьрчI ПатIимат буцин ччай, къабулурча бацинна тIий уну, ниттил, нигьадурсун, ва Да­гъусттаннайн, Каспийскалий ялапар хъанахъисса цила ссийчIан гьан бувну бур.
Шийх ПатIимат зунсса кIан­ттух луглан бивкIун бур. МахIач­къалалив хьхьичIва цинма кIулсса МахIранхъал Маржанат ва Гьудайл ПатIимат лявкъуну (вайннал ссийл оьрчI Маккуев ХIажи № 22 школалул директорну икIайссия – Б.П.), миннал маслихIат бувну, ПатIимат бувкIун бур МахIачкъалаливсса III Интернационалданул фабрикалийн.
Укун дакIнийн дичлай бур ПатIимат ми чIунну:
— Ца барз бав кадрардал отделданул хъунаманачIан занай, мунал, цIими хьуну, нава даврийн кьамул буванссара тIий. Ца кьини мува куццуй бувкIун, кабинетрал хьхьичI щябивкIсса чIумал, ттул чIарах бавчунни цаннищал ца ла­кку мазрай гъалгъа тIутIисса 2 душ. Ттухгу бурувгун, «ванил хIаллулул хъунмашиву» тIий, тамаша буллай бур. Гъан хьуну гайнначIан, «зу лак бурув?» куну цIуххав. Бусав ттула хIалкьазия, нава шикку циван буссарав. Яла гайннал ттун маслихIат бунни: «Жул парторг Цамаев аьсатIинни. Вин аьсатIин маз кIулну бурча, ганачIан гъан хьуну, аьсатIин мазрай вила мурад бувчIин бува», — куну.
Нагу ца кьини мунан къарал бав. Перерыврай ахттайнсса дукан най ур. Пикри бав, цIана ва ккашилну ухьунссар. Итанна нанинийн гьан куну.
Му столовойлия укканцIагу бавцIуну, гъан хьуну, аьсатIин мазрай яхши-хаш бав. На аьсатIин душ ххай ца ххари хьунни. Бусав ттула мурад, нава Дагъусттаннайн цукун багьссарав. Цан алжан булуннав, мунал ттух хъуннасса къулагъас дуруна. Фабрикалул циняв участкардайх бувцуну, винна ччимур даву язи дугьи куна. КIул бувра директорнащалгу. Зун бивкIра. Буллуна ттун общежитиягу. Зий бунува марцIну ххювардай къуртал бав текстильное училищагу. На зун бивкIун махъ тийх ялапар хъанай бивкIсса Дагъусттаннал халкь шихунмай цала миналийн бизлай, ттул нинугу Аксайлив дирзуна. Ниттил на миккусса оьрчIан щар булунгу кьаст лархIуна. Ттун ххирасса давугу кьариртун, михун бизан багьлай бия. Му зат къакьамулну, на щар хьуннин загс личIи дан аьрза буллуссия. ОьрчI рязи къахъанай, Верховный судрайн бияннин лавг­ссара загс личIи дуллай.
Ца-ца чIумал бикIара, Да­гъусттаннай цамургу бурвав душ щар хьуннин Верховный судрай загс личIи дурсса тIий…
Зий буна ПатIиматлул къуртал бувну бур Механический техникум. ХIурматрай дакIнийн утлай бур таний цихьра дарс дирхьусса лакку учитель ХIажи ХIажиевич. Му цIанагу автошколалий дарс дихьлай ур.
Мукуна хIурматрай кIицI лаглай бур ПатIимат, фабрикалия тIайла бувккун, «Эльтав» заводрай зузисса чIумал цищала зий бивкIсса хъунама инженер, ЧIурттащатусса Апанни Абакаровичлул (политехнический институтраву кафедралул заведующийнугу ивкIун ур), ва хъунама экономист Сулайман Керимовлул цIарду.
— Таний Апанни икIайва Сулайман Керимовлуйн ва оьну итххявхсса оьрчI ур, ва хъинну лахъ хьунссар тIий. Мяйжаннугу, мунал тIимур хьунни. Сулайман бюхттулсса даражалийн ивунни. 10 шин дурссар на мунащал зий, яла му Москавлив лавгуна.
Ттула оьрмулуву ттун чIяву­сса ххуйсса инсантал хьунабавкьу­ссар. Миннал гьарицаннал цала кIану бувгьуссар ттул дакIниву. Мукунминнавасса ца ур Хъусращатусса хирург, профессор Закир Рамазанов. Ччанну цIий, операция баннав учин лавгссияв муначIан. Операция яла-ялагу буллан багьантIиссар увкунни. Туну дарув чичи учав. Му химия вин къааьркинссар, хьхьирийн занай, къундалий массаж буллалу, кIиссурттая байбивхьуну. Хьхьирил щинай яру шюшлашу, чани яшайссар, — куну, маслихIат бунни. Утти ттун хьхьирийн архIал ачинмагу аьркинну ур. Миккугу ттун тIайлабацIу хьунни. Ттул дус буссия СумбатIлиясса СабихIат тIисса 35 шинай ссяткарну зий бивкIсса. Мунил ссурахъу Рамазанова ПатIимат обкомрай зий буссия, мунила адаминагу – Верховный советрай. Ми мудан хьхьирийн лагайва. Миннахь бусав ттула буруккин. Жу ина ххуйсса командалущал кIул банну увкунни. Гьунттий кьини хьхьирийн бувкIукун, миннал на кIул бунна Обкомрал 1-ма секретарь Даниялов АьвдурахIманнущал. Микку ия мунала заместитель Ккурклиясса Буттаев МахIаммад, Верховный судрал хъунама Ккурк­лиясса Умариев МахIаммад, Совет Союзрал Виричу Якьуб Сулайманов. Муна мукун 40-50 ххаллилсса инсантурая хьусса командалущал на хьхьирийн занан бивкIссара. Жу хъунисса къуллугъчиталлу тIий дакI хъун дуллалаву, ххаллил хъанахъаву миннаву дакъая.
Бувсунни ПатIиматлул роддомрай цилва душ баххана хьуну бивкIсса хаваргу.
Батырая кIичIиравусса род­домрай (таний та ца бакъа къабивкIун бур) ПатIиматлул кIилчинмур душ бувсса чIумал, ца-цамур щарссанингу душ бувну бур. КIилчин кьини ккукку булун душ бувцуну бувкIсса чIумал, ПатIиматлун му цилва душ бакъашиву най буна щак багьну бур. Ванил хьхьичIмур душниха къалавхьхьусса, цIансса бурчу бусса душ бивкIун бур. Ва ттул душ бакъар тIий бавцIуну бур. Та ппурттуву роддомрай аваза бивкIун бур 7 зуруву увсса оьрус оьрчI ниттил кьаивтун ур тIий.
ПатIиматлунгу га душ кьабитан ччай, ккукку къабуллали­сса ххай, главврачнайн оьвкуну бур. Ганал цала хъирив нанисса медсестрахъул ва нянкахъул ли­хъан бувну бур, ванищал цалалу ихтилат бан.
— Ина ва кьабитан ччай бурав, вил лас уссарив? – цIувххуну бур.
ПатIиматлулгу увкуну бур:
— На шичча ттула душ къабувцуна чунчIав къагьантIиссара, — куну.
ПатIиматлул жаваб баяйхту, ванищал архIал душ бувсса азирбижан щарссанищал ихтилат бувну бур главврачнал. КIанилгу куну бур ттул шама арс, кIива душ буссар, кIай цIансса бур, ва ттул оьрчIаха лавхьхьусса бакъар куну. Яла му душгу бувгьуну, главврач ПатIиматлучIан увкIун ур. Ва ттул бур, — куну хъап бувну бур ПатIиматлул. Та чIумал гьарица идаралий кьянкьасса низам диркIун дур. Му иш хьуну махъ, кIа кьини зий бивкIсса циняв – духтуртал, медсестрахъул, нянькахъул даврия букьан бувну бур. Ца зурувату му иширая хъунмасса статьягу чивчуну бивкIун бур «Дагестанская правда» кказитрай.
— Му душнил сельхозинститутгу, университетрал юридический факультетгу къуртал бувссар. Яла на му щар булав Хъусращатусса Будайвалил арснан Русланнун. Та му чIумал полковник ия.
Миннал хъатIий Буттаев МахIаммад уссия тямадану. Яла му душ Ленинский райондалул нотариусрай зун гьан буллай, щябикIансса къатри инара лякъи куну бия нотариальная палаталул хъунама Жалаев МахIаммадлул. Миккугу жул чIарав Буттаев МахIаммад авцIуссар. Ттула буруккин бувсукун, яр мугу пикририв, ттул душнил арснал къатри дачIра дуссар увкуну, гьунттиймур кьини кIулли ларсун увкIуна. ХIакьинусса кьинигу му душ ми къатраву нотариусну зий буссар. МахIаммадлул ттун буттауссурваврал, гъан-маччанал банмур бувссар, — тIий бур ПатIимат.
ПатIиматлул оьрмулуву дакIний личIансса ишру, хьунабакьавуртту чIярусса хьуну дур.
— На тIайлабацIу бусса бухьунссара, ттула оьрмулуву ттун хъинсса, ххуйсса, дакIнил бутIа буллусса инсантал чIявусса хьунабавкьуссар, — тIий бур ПатIимат.