Ккаччив – мюхчаншиврул къаралданий

ko_2Аьрасатнаву ккаччив полициялул органнаву зузи буллан бивкIун бур 1906 шиная шихунмай. ЦIанасса чIумал жула билаятрай кьанкь ласай ккаччал кумаграйну гьарица шинах 20 азарунний дирсса тахсиркаршивуртту ашкара дайсса дур. ХIакьинусса кьини кинологталгу, миннал дакI тIайласса дустал-ккаччивгу бакъа дузал хъанай дакъар МВД-лул органну.

Кинолог хьун ччинан ккаччив ххирашиву къагьассар. Му пиша бугьан ччинан аьркинссар хъуннасса ссавургу, аьркинсса куццуй занакьулу икIан кIулшивугу. Виваллил иширттал органнаву къуллугъ буллалисса ккаччалгу, чIявуну, къуллугърал бурж биттур буллай жан дулай­ссар. ЛичIи-личIисса иширттаву органнал зузалтрайн кунна миннуйнгу щавурду дияйссар. Къуллугърал бурж ххуйну биттур баврихлу миннунгу явара наградарттугу дулайссар. Амма ккаччив му даражалийн лахъан бан, минния кьанкь ласайсса, наркотикру, взрывчаткартту кIул дан бюхъайсса, нигьачIаву дусса тахсиркар угьан бюхъайсса пишакартал баннин, зузалан хъунмасса захIмат бишин багьайсса бур.
Мукун органнаву зузи бансса кьанкь ласай ккаччив хIадур байсса бур хъунмурчIин баргъбуккавал европанал ягу немецнал овчаркардая. Махъсса чIумувурив хъинну ишлану бур бельгиянал овчарка.
ЛяличIинува овчаркарду цукунни учинссар. Ми бусса бур яла вардиш бан бюхъайми ва яла кьянкьами, яхI бан бюхъайми ккаччив.
Ми лахъисса манзилданий багьайсса бур тахсиркарнал хъирив.
Ккаччал цайми тайпарду, лабрадор, спаниели, ротвейлерду, — ми хасну ца затрал кьанкь ласун вардиш байсса бур. Масала, наркотикирттал ягу пIякь учай затирттал кьанкь ласун, ягу инсаннал ттаркIру кIул дан.
— Статистикалул бусласимунийн бувну, ацIва курчIурдива цанния шайсса бур цила бикIайкунсса кьанкь ласай ккаччи. Ми хъинну мюрщисса чIумалва цIуллу-цIакьшиврух, хасиятрах бурувгун язи бугьайсса бур. Ккаччив бикIан аьркинссар кьянкьасса, паракьатсса, ххякъаххайсса. Ми вардиш буллай байбишай­ссар шин шайхту, — тIий ур Аьрасатнал Кинологиялул къуллугърал (ВОГО и П МВД) центрданул хъунама, полициялул подполковник В. Поверенов.
Цал ккаччи аьдат байсса бур кинологнайн. Яла лахьхьин байсса бур «уттубихьу», «щябикIу» тIисса амрурду биттур буллан. Ми амрурдугу чIунийну бакъасса, ишаннайнугу байсса бур, иш багьний чIу-чIитI къабувну зун.
Ккаччив вардиш буллалиний хъунмур чIун лагайсса дур миннул чурххал хIал цIакь буллай.
Кинологтурал ми гьарица кьини гьавалийн буккан бувну, 3 км. бив­сса ххуллу битан байссар. Миннун лахьхьин байссар лахънийн лахъан, ялавай бучIан, тIанкI учин.
Вардиш бувсса службалул кка­ччаща бюхъайссар хъирив лавгун тахсиркар угьан, лабивтсса наркотикру, взрывчаткартту, ярагъ, аьракьи-хIан лякъин.
Кьункьайну мунища затирал заллу кIул ан бюхъайссар. Мукунсса ккаччая хъунмасса кумаг шайсса бур ятIатIар бакъа бакъа хьусса инсантал, мукунма инсаннал ттаркIру лякъин.
Службалунсса ккаччив вардиш буллалиний хъуннасса къулагъас дуллалиссар миннаву ссавур ва жард къаучаву тарбия даврих. Цанчирча, мукун аьдат къабувсса ккаччия зарал биян бюхъайссар. Масала, кинолог ккаччищал пIякь учайсса затирттах луглай ухьурча, вай хасиятру тарбия къадурсса ккаччил, тинмай-шинмай хьуну, хъунмасса бала бан бюхъайссар. Мунияту ккаччи цила хьхьичI бивхьусса бигар щаллу буллалиний, му ца цинна аьркинмур лякъинсса мурадрай бикIан аьркинссар.
Гьамин, полициялул зузалтрал ишла буллалисса кьанкь ласай ккаччив чара бакъа кIицI ларгсса хасиятру дусса бикIан аьркинссар, хаснува контртеррорданул операцияртту наниний. Кьанкь ласай ккаччив укунмагу чIявуну ми операцияртту буллалиний ишла байссар пIякь учай затру ва ярагъ ххал бан. Масала, царай къатраву органнал зузалтрал ххалбигьавуртту дуллай, къатрал залуннал хушрай буллуну бур цачIавасса, закондалул ххуттава увккун ябуллалисса, ярагъ. Ярагъ ванал цува рязину буллуну бур кьанкь ласай ккаччи ккавккукун, кьюлтI буллай пайда бакъашиву бувчIуну.
Шиккува кIицI бан, ккаччан хъинну кьанкь рищайсса дур. Миннал архсса манзилданийгу, хъунна­сса чIун ларгссагу кьанкь ласайсса дур.
Масала, ва нанисса шинал апрель зуруй Ухссавнил Ккав­кказуллал региондалий, оьхIалсса тахсиркаршиврул хъиривлаявуртту дуллай къатраву цIухла бихьлахьисса чIумал, кинологиялул къуллугърал центрданул (ВОГО и П. МВД АФ) ккаччин лявкъуну бур гилзарду. Махъ так ми хьуну бур щак тIиманай тахсир бушиврул хIуччану. Кинологиялул къуллугърал центрданул бусласимунийн бувну, так ва нанисса шинал центрданул кинологтурал дурну дур 15210 ххалбигьаву. Миннал ляркъуну дур 20 кг. пIякь учай затирттал, 27 битай ярагъ, 2 гранатомет ва 6 граната.
Наркотикру ххал буллай, 5 зурул дянив ляркъуну дур ххяххиялул наркотикирттал 1201 гр., синтетикалулминнул 98,6 гр.
Му бакъассагу, кинологтурая кумаг хьуну бур 4 тахсиркар угьан. Цимивагу иш хьуну бур инсаннайн дакI тIайлану къуллугъ буллай бивкIун тIий ккаччан гьайкаллу дирхьусса.
Вай гьантрай кинологиялул къуллугърал кIицI ларгунни цала пишалул байран. ЧIа тIий буру цинявппагу ва службалуву зузиминнан цIуллушиву ва давриву тIайлабацIу.
Асият Абачараева