Ттул ттаттал цIа марцIссия

IMG_10Ларгсса шинал ноябрь-декабрь зурдардий бувксса «Илчи» кказитрал номердай («Илчи»№48, 29 ноябрь 2013 ш. лаж.19, №49, 6 декабрь 2013 ш. лаж. 18-19) рирщуну дуссия «ЧIалсса жаваб» тIисса 1941-1944 шиннардий Ккуллал райондалул НКВД-лул (КГБ-лул) хъунаману ивкIсса Эфендиев Закирдуя мунал ссил оьрчI Шапиуллагьлул чирчусса макьала. Ва макьала кказитрай дурккун мукьах хIакьинусса кьининин редакциялийн оьвтIий ва шиккунма букIлай бур макьалалуву чивчумунил сси-къащи дурсса, аьраттал бувксса инсантал.
Вана, мукунма, уттигъанну Ккуллал райондалийсса «Илчи» кказитрал корреспондентнал пунктрайн бувкIунни Ккуллал шяравасса Кьурбанова Аьишат. Ва бур макьалалуву кIицI лавгсса Ккуллал милица Ражавл душнил Марижатлул душ. Ванингу, цила хъунбуттал цIа ххуйдакъачулий кIицI ларгун духьувкун, му зат тIааьн къабивзун, цила пикри кIибачIлай бур жущала.
ХIажимурад ХIусайнов

Кказитрай бивщумунил хъирив

Ссалам ттуяту «Илчилул» зузалт­райн, «Илчи» буккайсса гьарманайн Кьурбанова Аьишатлуя. Махъ бунугу, пикри хьунни ттунгу зучIан чичин, чансса бунугу, ттула ниттил буттаяту милица Ражавлуя. «ЧIалсса жаваб» тIисса макьалалул хъирив чивчума ур Ражавлуя аьпа бивуя: «Иникьаллул рязи къаувну тIийри му Закирдуйн къаччан бивкIун, «дуснакьравун бавкьусса халкь мархьру бишлай гъалгъа тIутIи байва», — тIий икIайсса ивкIсса тIий.
Милица Ражав инсаннай бакъу бишайсса инсан акъассия. Га законнаяр кьянкьасса хъунаманал канилусса чIумал, цащава къулайну буван шаймур буллай икIайсса ивкIун ур. Щак багьлай икIайхьунссия Закиргу. КIийла ттупанг тIайла був­ссия тIар Ражавлуйн Закирдул: «Ина на тIиссакун зий акъара», — тIий. Ражавлгу хъярчиран кунма цайнма тIайла байсса бивкIссар тIар: «Гьула, бита, вилмунил ттувату оьтту буккан буварча, ттулмунил вивату лаллагу личин къаданхрав?» — тIий.
Ражавл 23 шин дурну дур милицанал даврий зий. Гъумукгу ивкIун ур, МахIачкъалаливгу гьан увну ивкIун ур. Гилугу ванан, ца чIивисса пукьа-къатта бусса, гьарта-гьарзасса къатри буван бюхъансса аьрщигу дуллуну диркIун дур. Амма 4-5 оьрчIащал кулпат буцин къавхьуну бур. Уква га кIанугу цащаласса дуснан буллуну, ЧIяв зана хьуну ур. Ражавл хъунама оьрчI армиялия махъ пожарникну зий ивкIун ур (курсру за бувккухьунссия). Ялами дуккин бувну бакъар. Колхозраву зийнма ливчIун бур. ЧIяв лаякъаттагу бувгьуну зий икIайсса ивкIун ур. Ттул нину Марижат чIивисса чIумал кумаг буван буттачIа бикIайсса бивкIун бур. Буслан дикIайва накь ласун гьан бувайвав Ваччавсса столовайлува тIий. ЧIявуну ккашилнугу личIайсса бивкIун бур. Буттагу 2-3 гьантлий къачагътурал хъирив занай шава акъа. Мукунма ккашилну гайминналссагу бикIайхьунссия. Ва хаваргу бусайва ниттил. Накьлил гъаду лавсун бувкIун, хьулуву гагу кьабивтун, 1-мур ЦIувкIратусса Сулаймановхъал оьрчIахь уругу куну, буттачIан лавгссияв тIар, къатлул кIулагу ласун, буттахьгу нану учин. БучIаннин кIунтI къадиртун хIарчIун дия тIар гай накь оьрчIал. Буттал кунни тIар рахIатну: «Бачу, кIункIур биза, ккаччил дарвачрахун, ччатIул чантай лавххун бурча ина», — куну. Ккулувгу гьан бувайвав тIар ччатIул чантайгу бувцIуну бахьтта. Дарсирая нанисса СумбатIуллал оьрчIру нажагь бакIрайн багьний, гайнналгу ца ччатI буккайва тIар цил чантайлува цайхва бачIин.
ЧIяйннал халкьуннаятугу рязийну дикIайва нину, хъинсса халкь бия тIий. Ялагу бусайва ниттил, аьрза бувкIун бивкIун бур ца чIяйричу ссуникIурттив бахлай ур тIий. Ражавл га ур ххассал увну. «Илчилийгу» бикIай ва хавар бивщуну. Ттухьвагу бувсъссар Ккулатусса Зирбуева ХIуриял (ва бур ттул бажанал нину). Хъунма хьуну цIана Ваччав душничIа бур.
Аьпа биву профессор Ма­ссуев Аскандар Ккулув игьалаган увкIсса чIумал, уккайссия тIар ца ххуйсса хъун бартукьгу лавххун, цала чIаххуврайсса арамтунначIан ккурчIав. Ванал бусайва тIар хIаз-хIазсса хаварду. Бусайва тIар ваналгу цува ЧIяв дуснакьрахьхьун агьну, Ражавл уккан кумаг бувсса ишираятугу.
Ялагу, дакIнийри ттун, нава чIивисса чIумал хъунбуттал Ражавл бусайва укунсса ца хаваргу. Ва цуми шиннардий, цукун бакIрайн агьну ивкIссарив, Буйнакскалий лакрал революционер Сяид Габиев дуснакь уллай увгьусса кIанайн бакIрайн агьну ур. Му чIумал Сяидлул Ражавхьхьун 3 къуруш дуллуну диркIун дур: «Насу ттун, ххуллийх букан, вайннунсса ччатI ласи», — куну. ЧчатIгу къалявкъуну, зана икIаннин Сяид Габиевгу цамур кIанайн тIайла увккун лявкъуну ур. Гана гай шанна къуруш дурккун жун ккаккан дуллан икIайва: «Ва жула цIа дурксса революционернал аьпалул лишанну хъанахъисса арцур», — тIий.
2004-ку шинал январьданул 9-нний бувксса «ЧаннацIуку» кказитрай А. Айдамировлул чирчусса «Вайннал эбратранну оьрму бувтссар» тIисса макьалалуву ттул хъунбуттал Ражавл цIагу дур. Гьарца Ххувшаврил байрандалийнгу уккайссия Ваччав, цалла орден-медаллащалсса, хьхьичIрасса пурмагу ларххун, пиш-пиш тIий, ттул хъунбутта, аьпа биву, Ражав.
Милицанал даву кьадиртун махъгу ва зий икIайссия Ккуллал колхозраву паракьатсса личIи-личIисса давурттай. Инсанталгу муданмагу ванал хIурматрай бикIайва.
Нагу, ссаламращал,
Аьишат Кьурбанова