ТIабиаьтрал загьир увсса карамат

fge_2Март зурул 30 – нний Оьруснал театрданул хъунмур сахIналий бивхьусса Лакрал театрданул «Камаллул Башир» спектакльданул премьера лавайсса даражалий хьушиву мяйжан буллай бия му къуртал шайхту варх куну лавай бивзун, тамансса хIаллай кьакъабагьавай хъатру ришлашисса сайки зал буцIавайсса тамашачитуралгу, культуралул министрная тIайла хьуну, республикалул магьирлугърал ишккаккултралгу.

Зулайхат Тахакьаева
Яргсса декорация, яргсса костюмру, къавтIавуртту, балайрду ва драма – даркьуну дия вай цимурца ца аьнттуву. Гьай-гьайкьай, аьнттуву дишинмур гьунаргу, цIардугу бюхттулсса цIигьуртурал дурну духьувкун: музыка — Аьрасатнал халкьуннал артист, Дагъусттаннал ва Аьрасатнал паччахIлугърал премиярттал лауреат Ширвани Чаллаевлул; режиссертал – Аьрасатнал лайкь хьусса артист Муса Оздоев ва Да­гъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадов; декорация — ДР – лул лайкь хьусса художник Ибрагьимхалил Супияновлул; костюмру — ПатIима ХIажибаговал, проектрал автор – театрданул каялувчи ДР – лул магьирлугърал лайкь хьусса деятель Бадрижат МахIаммадхIажиева.
fge_1Жунма кIулли биялсса захIмат къабивхьуну царагу даву цIа данну чулийн дуккан дан къашайшиву. Хъунисса проектру миллатрал хьхьичI бихьлахьисса театрданул зузалтрал захIматралмур жаваблувшинна цукссагу хъуннасса духьунссар. Мунияту кIицI къадурну къубучIир миннал давриву хьунадаркьусса захIматшивурттугу. Март зурул ахирданий Театрданул кьини кIицI лагайсса духьувкун, му кьини ккаккан бансса спектакльлаха зун бикIай цинявппа театрду. Лакрал театр бивхьусса къатраву бур кIива театр цаймигу – Оьруснал ва Опера-балетрал. Шанма театрданун – бувагу ца сахIна. Репетициярду куннахун ку дахкъачилайгу къадикIанссар мукунсса чIумал. Мунийн бувну ва спектакль хIадур бан тачIав бакъачIин захIмат хьусса кунма чIалай бур ттунма. Цанчирча миву гьуртту хъанахъими сайки гьарца кьини хьхьудяризаннин репетициярдай личIлай бия.
«Камаллул Башир» ттун оьрчI­нийва телевизордануву ккавккун, дакIний ливчIсса спектаклли. Баширдул роль дургьуну ия чIявучил «сахIналул паччахI» тIий дакIнийн утайсса аьпабиву Шамил Каримов. Баширдухсса ччаврил авлия бувсса Нуржаннул роль дургьуну бия ПатIимат Каримова, Сатал роль дургьуну – Уди Аьлиева. Асар къабизансса бакъархха спектакльданул сюжет.
Мурад чIа учайсса мубараксса хьхьуну Аллагьнайн лабизлай, дунияллийн лявхъусса Марияннун ца акъа-акъасса арс хьуну ур аьщун куна ябатIин къашайсса. Баширдул бурчул кIюлашиврул хIачIлачIисса щингума кьакьарттувух чIалан дикIайссия тIисса тIардугума яхьуну бур халкьуннаву. Мунайн ящайхтува душру-хъами кьавкьун бачайсса бивкIун бур. Жагьилмигу, буцин кумигу, ласваврал хъаралумигу, щахъамину ливчIмигу Баширдух­сса (спектакльдануву мунал роль дургьуну ия Аьбдул Мурадов) эшкьилул ччучлай бивкIун бур. Цала хъаралу бунува Баширдух буруглай тIий, тамансса хъаннил, ласурваврал буккан бувну, къатри ливну бур. Нуржан (ДР – лул лайкь хьусса артистка Юлиана МахIаммадова) тIурча явлиява хьуну бур. Байзатлул (Мариян Аьли­ева) учайсса балайвагу «чIелму чIарах къабувксса ттулва чурх на винни ябувсса, Башир» тIисса бур. КIихьилай бур (ДР – лул лайкь хьу­сса артистка Халисат Батырбекова) «щащарну ливчIсса цинар Башир хIалалсса» тIий. Буттал Камаллул (ДР – лул халкьуннал артист Аслан МахIаммадов) тIийкун «ччаврия ва зидлия лаикIлай» кIани-кIанттайх уклан багьсса Баширма хъаннил ччаву хъяхъаврин дишайма акъар. Шяраву яла ккаккан оьккимур душ Сата (Зинаида Чавтараева) бакъа­сса, цалва хъирив заназисса «ттуршва ссурухIилува» ванан цавагу чIалай бакъар. Шяраваллил арамтуран га «шяравучу къаивкIуна оьттулучу» хьуну, шярава уккан уллай ур. Амма инсантал бакъасса шяравалугу, хъами бакъасса мащигу, ххуйшиву ххал къашайсса инсанталгу бакIрайн къабагьну, бюрх куна лихълай, цулчIа куна лаикIлакIисса оьрмулия бизар хьуну, инсантуравух акъасса оьрму къачча тIий, шяравунай зана хьусса Башир икъавкIуну къаитанну тIий бувккун бур ми ахиргу. Яла-яла мунайн дакI лухIими бур Башир сававну, я ужагъ, я хъу дакIнийн къадагьлагьисса Тамарил (Зулайхат Куччаева) буцай оьрчI Тучалав (Сухраб Шуаьев) ва Залбикал лас Чангъилав (ДР – лул лайкь хьусса артист Шамсуттин Къапланов). Шяраваллил арамтураву цала цува увгьуну ливчIсса увагу ца Асбар ур (Гурам Гаргацев), цаланий хъамалу щяивкIсса Баширдуя ябатIин къахъанай, цала щарссанил урцIуву дуллалисса иникIма щяв лякъирчагу, га сситтул ясир уллай акъар. «Идавсил цIа зумух ларсукун, дуаь дуккайссар, Баширдул цIагу хIурматрай зумух ласлан аьркин­ссар, га ур жуна тIабиаьтрал загьир увсса карамат» тIий ур жиндрал хьусса арамтурахь.
Ахиргу, «цурк къабувну, чув къаивкIуну унува, так бакIрал ххуйшиву тахсирну циванни ттул арс ивчIан» тIисса ниттил (Луиза Шагьдилова) леххаврил хатир, «итияра шяраваллил пахрулун» тIисса Занки-даццил (ДР – лул лайкь хьусса артист ХIажиаьли ХIажиаьлиев) лергълил хIурмат къабувну, «на ивчIара, ттул уссийн кIисса малаяру» тIисса Аьлигу (Нураттин Юсупов) кьаивтун, икъавкIуну къаитанну тIий щарнил чиваркI бувккукун, арс ивкIусса душман хьхьичIух занаяр буттал цала ивчIай Башир. Амма ивкIуну махъгума паракьат къавхьуну арамтурал мунал гьаттайн хъунмасса кьун бувтссия тIар, душру-хъаннил ппив къаданшиврул.
ЧIивиний спектакль ххал буллалийни мунил мяъна-мурад ттунна къадурчIунугу, бявххун лагавай аьтIий буссияв, буттал арс ивчIаву бювххун. Ва спектакльдануву тIурча ттун ссаяргу асар хьунни Баширдул Аллагьнайнсса лаизавриву увкумур: «Каши диркIссания ялув­сса Залгума къаитанссия», тIисса. Башир цува бунияла ивкIссарив ягу къаивкIссарив мяълумну кIулну бакъахьурчагу, бусалалуву аьч бувмур — цаяра пагьму-гьунар бума, хьхьичIунма, ххаллилма инсантуран къаччишиву аьрщарай оьрму лявхъуния шихуннайрасса хасият духьунссар.
Халкьуннал творчествалул гьайкалну хьусса Камаллул Баширдуясса бусалалун сахIналийгу бивкIу бакъашиву кIицI лаглай, театрданул завлит Гулизар Султановал бувсунни му личIи-личIисса журардай — драмалуву, музыкалуву, къавтIавурттаву бихьлай бушиву чIярусса шиннардил мутталий.
Ванил бусласимунийн бувну, 70 – 80-ку шиннардий Лакрал ва Яруссаннал театрдаву режиссер Абунавас ХIусайновлул бивхьусса Абасил МахIаммадлул пьесалиясса спектакль ххуйну кьамул бувну бивкIун бур республикалул театрал обществалул. ХIакьину Лакрал театр вара темалучIан цIунилгу кIура баллай бусса бур халкьуннал творчествалул гьайкалдануя жагьилсса никирахьгу бусаву мурадрай, миву ккаккан бувсса инсаншиврул идеал­ллайну миннаву рувхIанийшиву авадан даву мурадрай. Билаятрай демократия хьхьичIуннай шавугу хIисавравун ларсун, хъуннасса чIурчIав халкьуннал тIул-тIабиаьтрайнгу къарши авцIуну хъамитайпухсса асардая бусласисса, ганил дакIнил ххуйшиврул хьхьичI икрам буллалисса персонажнай дурну, бия-биялну бахханагу бувну бусса бур.
Аслан МахIаммадовлул бувсуна хьхьичIва лакрал театрданул «Камаллул Башир» спектакль бихьлахьисса чIумал Ттуплислив театрал институтраву дуклакисса цува хасну му спектакль ккаккан увкIун ивкIшиву, миву цала ппу «сахIналул усттар» Садикь МахIаммадов роль дугьлай унутIий акъассагу, ва бусала цала бувккуну, кIулсса буну тIийгу.
— Та спектакльданиясса асарду ттул дакIниву хIакьинусса кьинигу гъили-гъилинма бур, гьарцагу актернал тIуркIу дакIний бур. ДакIния буккайссарив аьпабиву ттула буттал (Чангъилав), ХIасан Буттаевлул (Камал) ва хIакьинусса кьинигу ттучIава хIурмат лавайсса Шагьун Ибрагьимовал (нину) ва Рая Бу­ттаевал (Забилка) дургьусса роллу.
ЦIусса постановка жу биялну бахханагу, чIюлугу барду, цанчир­ча дунияллул культуралуву хъанахъисса дахханашиннардащал шаттирду ласлан багьлай буну тIий. КъавтIавуртту хIала даву дакъассагу, спектакльдануву ххи бувссар халкьуннал фольклорданувасса балайрдугу, масалдаран, Башир Сатахь цалла эшкьи-ччаврия буслай ур, гьамин, халкьуннал творчествалувасса балайлийну. Ххи дурсса Иблисрал сипат(ДР – лул лайкь хьусса артист Арсен КьурбанмахIаммадов).
На ва спектакль ккалли буллай ура цалчинсса миллатрал опералун, цанчирча гьарцагу репетициялийн укIлай, актертуращал зий уссия жула хъунасса композитор Ширвани Чаллаев. Му бакъассагу, хьхьичIва бивхьусса спектакльдануву ишла бувсса яруссаннал композитор Щамххал Щамххаловлул музыка халкьуннаву тIий ишласса, кIулсса, бувчIин бигьасса бия. Лаласунгу, балай учингу бунияла захIматсса Ширвани Чаллаевлул музыкалухун спектакльдануву гьуртту хъанахъи­сса гьарцагу актер фоног­рамма дакъа цала чIурдай балай тIутIаву хIисав барчагума, бучIир спектакль щаллу хьуссар учин. Театр музыкально-драматический бухьувкун, хIакьину фонограмма дакъа тIутIисса балай нажагьвагу къабаллалисса чIумал театрданул хьхьичIсса ца яла агьаммур мурад актертурал балай учаврил даража ххуй давугу хъанахъиссар. Фонограммалий бувагу чивчуну буссия байбихьулий Ширвани Чаллаевлул цала ва ахирданий Лариса ХIажиевал увкусса балайрду. Мигума чивчуссар спектакль, так премьера бишаврийну гьашиву къадурну, гихунмайгу театрданул репертуардануву личIантIий бухьувкун, миннайн цайнма даин оьвтIун къабюхълан тIий бухьувкун.
Зарема Буттаева, ДР – лул культуралул министр:
— Жунма кIулсса куццуй, Лакрал музыкалул ва драмалул театр ларг­сса шинал лайкь хьуссия Аьрасатнал ХIукуматрал чулухасса ларай­сса премиялун. «Камаллул Башир» спектакльданул тасттикь бунни жулва театрданул артистурал му премия ссахлуну хIалал дурссарив – бунияла хIакьсса захIматрахлу, магьиршиврухлу, устталугърахлу. Лакрал театрданул хьхьичIуннайшивурттал копилкалувун ххи хьуссар ца уттигу тIайлабацIусса спектакль. Дунияллул классиктурал — Шекспирдул ва Гарсиа Лоркал произведениярттая мукьах жулва театр халкьуннал бусалалийн кIура баявугу ттун хъинну ххуй бивзунни. Шекспирдул дуниял хIайран дурсса ччавриясса бусала бивкIхьурча, халкьуннал бусалалул гьанулийсса Абасил МахIаммадлул пьесалуву буслай бур караматсса ххуйшиврия.
Хъинну ххуй дирзунни художествалул щаллушинна — декорация, оригинальныйсса костюмру, актертурал тIуркIу, яргсса къавтIавуртту. Хъинну ххари бунна актертал фонограмма дакъа цивппа балай тIий бушаврилгу, хIакьину му жулва билаятрай хъинну нажагьсса иш бухьувкун. ЛяличIисса яргшиву ва щинташиву спектакльданун дуллунни Ширвани Чаллаевлул ва Лариса ХIажиевал балайрду хIала баврилгу. Яла –ялагу, муданма кунма бюххансса, асар биян бансса бия жула гениальныйсса композитор Ширвани Чаллаевлул музыка. Композиторнал творчествалул ххазналуву буссар тамансса шиннардил хьхьичIва чивчусса, амма бикъавхьунува ливчIсса балет «Камаллул Башир». Му балетраяссагу ххина-ккина жунна дирирссар.
Агарда, уттинин жува ххари хъанай бивкIхьурча Дагъусттаннал театрдал репертуар авадансса душиврийну ва спектакльданул ккаккан бунни, жулва театрду даражалул лавайсса бушивруцIун Аьрасатнал театрдащал ччалли буккан бюхъайсса бушивугу. Спектакль тIайлабацIусса хьуншиврул мунил ялув зий бивкIсса цумацанналгу бивхьусса захIмат асар хъанай бия. Художественный руководитель Бадрижат МахIаммадхIажиевалгу, завлит Гулизар Султановалгу, режиссертуралгу, художниктуралгу, актертуралгу, гьарцаннал захIмат цIа дан лайкьсса бур. Миллатралгу, республикалул магьирлугърал сообществалулгу барчаллагьран лайкьсса проект дузрайн буккан бунни Лакрал театрданул. ТIайлабацIу баннав!