Ттулвамурну хьурдай вилмур буруккин

bft_9Мазраяту ихтилат багьайхту, цума-цанналгу гьарца шаттирахун тIийнмасса затну хьуну бур, ай лак кувннащал кув лакку мазрай гъалгъа тIий бакъар, гъалгъа тIимигу бачIи лаккунай, бачIи оьрусрай гъалгъа тIий бур тIисса зат. Мукун тIий буссар цивппа лакку мазрай гъалгъа бувагу къабуллалимигу. Мукуна тIий уссар лакку мазрай кIива махъ буккин, кIива хатI чичин къашаймагу, къакIулмагу.
Гьакссагу багьавай, гьакссагу тIайлану дуллалисса аьй-бювкьу дур. Амма тахсир щийри, ссайри тагьар миккун дирну душиврул? Цири мунил хъунмур савав?
Лакку мазгу, лакгу яхьуну ли­чIаврил ххуллий ххуй чулий ккаклакисса маслихIатирттаву, КьурванмахIаммад, ина тIий ура: «Илчи» кказитралгу, цайми лакку мазрайсса журналлалгу буржну хъанай бур хIакьину зузисса, ишла буллалисса лакку мазрай чичлан чичлачимур». Амма «хIакьину зузисса, ишла буллалисса лакку маз» тIисса ци тIиссар? Чуври му ишла буллай бусса, щилли? Цамур билаятрайрив, планеталийрив? ХIакьинусса чичрулул маз – му цагу-кIирагу шинал дянив сакин хьусса зат бакъархха. ХIакьину жува чичрулун ишла буллалисса маз загьир хъанай, магьир хъанай бивкIссар чанна-чанну ца 300-400 шинал манзилданий. Ца кьабивтун, ца ишла буллансса мазру чув буссар, щил буссар.[pullquote]ХIакьину дунияллий уссар тIисса кIиттуршазара лаккучунава ниттил мазрай буккин, чичин шайсса бухьунссар 15%. Ми буминнаватугу чIявуми ряхцIаллагу, арулцIаллагу шинавату ливчумири бусса.[/pullquote] Мунил яшаврил ва хьхьичIунмай хъанахъаврил яла агьамми кюрттинугу хъанахъиссар луттирду, журналлу, кказитру, яни чичулт, шаэртал, драматургтал, публицистал, мазрал элмийсса зузалт.
ТIун бучIихьунссар маз кув чIумал тIайлану ва бавккуну ишла буллалаврия, гьунар ххину ва чIивину чичлачаврия. Амма мунил­сса буллалиманугу икIан аьркин­ссар маз элмийну ххалбигьин шайсса инсан. КьурванмахIаммад, ина ура хIакьину лакку мазраву ишла къабуллалисса (буллан къабучIисса тIий ухьунссара) махъруну ккаккан буллай чIурчIав, шартIру, хIасул, инкар, аькьилсса, лахIзарду, ургъил тIисса ва м.ц. махъру. Щилли, чуври ми ишла къабуллалисса? Бухгалтернал отчетравурив, начальникнал докладравурив, агьалинал декларациялувурив? Ми цаннияр ца пасихIсса, щинтасса, аьщуйн щусса махъру ишла къабайсса акъассар цаягу чичу, журналист, аьлимчу, балайчи ва м.ц.[pullquote]Чара бакъа зузи дурну дикIан аьркинссар республикалул лагрулийсса, так ца Дагъусттаннал мазурдий гъалгъа тIисса, кIюрххия кьунниялнинсса, цалуннасса телеканал.[/pullquote] Ми махъру ишла бан къабучIиссар тIий ушиврий гьашиву къадурну, ина ура миннул мяънардугу дарккуну ккаккан дуллай. ЧIурчIав – му бувсунни, увкунни тIиссар тIий ура ина. КъатIиссар, чIурчIав тIисса мукъул мяъна цал ххишала къулагъас дунни тIисса мяънар, ссай-дунугу акцент дурунни тIисса мяънар. Мукунна, шартI – му даву дакъар, му къулайсса ягу къакъулайсса тагьарди, оьрусрай условияр. ХIасулгу, хIадургу – ми цаннияту ца мяъналул архсса махърур: хIасул хьун (дан) тIисса ляхъан дан тIисса мяъналийссар (оьрусрай возникнуть), хIадур хьун тIисса хIадур хьун тIиссар (оьрусрай подготовиться), мунил цамур мяъна дакъассар. Лахъи къабулланшиврул, гайми махъру таржума банна кутIану: инкар бан – отказать; аькьилсса – мудрый; лахIза – мгновение; ургъил бан – уделить внимание.
Ялагу ина тIий ура, махIаттал унна чин кIанттай хIайран унна тIий чичлай бур тIий. ХIайран тIисса мукъул мяъна ина дяйркьуну лаласлай ура, хIайран шаву – му дакIнил кьамул къабавур тIий. Ина ва махъ бяйкьин буллай ура махIрум тIисса мукъущал. МахIатталгу, хIайрангу – цара ца мяъналул махърур, синонимрур. Мукунма лакку мазгу, ниттил мазгу цара ца мяъналул махърур, так ихтилатрал, чичаврил хасиятрацIун бавхIуну, ла-яла ишла байсса.
Укунмасса цайми-цайми кIан­ттурдугу бур вил макьалалуву: чил мазурдива лавсъсса махъру ишла буллалавриясса, мукунсса махъру ци журалий чичлай хъин­ссарив бусласисса, къалакку мазрай гъалгъа тIисса лакку передачалия­сса, лакку кказитралгу, журналлалгу подписка лахъ даншиврул ци дуллан аьркинссарив бувчIин буллалисса, шяраваллурду ва колхозру аьрщараха зий дакъашивриясса ва м.ц. Тти вайннуй мюршну бацIлан жунна чара бакъашиву дакъар. Так, чил мазурдива бувкIсса махъру ишла буллай-къабуллай тIисса пикрилуцIун бавхIуну, чин ччай бур укунсса зат. Цайми мазурдива лавсъсса махъру чIявусса бур куну, цумур-цагу мазран зарал къашай­ссар, хайр хьурча бакъа. Так ми ишла буллан аьркин­ссар цила мазрал кьанун-кьяйдалул тIалав буллали­сса куццуй. Буцинну анжагъ кIива мисал. Сайки цинявннан кIулли дунияллий ца яла пасихIмурну ва аваданмурну ккалли байшиву парс маз. Амма му мазравусса 75 процент буссар аьрабнал мукъурттил, цайми мазурдивасса къахIисавну. Сайки дачIи дуниял ций гъалгъа тIисса, цил кашигу, бюхъугу хъинну хъунмасса ингилис мазраву 50-луннияргу ххишаласса процент паланг (француз) мазравасса буссар. Мукунма хIат-хIисав дакъа чIявусса чил махъру бур оьрус мазравугу. ХIасил, мазурдил цурдара тагьар мукунссар – цайми мазурдивасса мукъурттийну авадангу, пасихIгу, абадгу хъанан ччисса, хъана­хъисса.
КьурванмахIаммадлул ча­гъар гьанулун лавсун, ттинин жува ку­сса, кIицI бувсса затру мяйжаннугу цинявннал пикрилуву бикIан багьлагьисса затру бур, нукIувагу кусса куццуй, хъинмур, мюнпатмур хьуну ччай кусса затру бур. Амма лакку мазрал «ницал хъунмур» хIакьину «хъинну хъунмасса ппалав» бур. Чагъарданул авторнал буллалимур бакъа буруккин цамур къабивкIссания, жунма хъатIив буллай щябикIан бучIия.
КьурванмахIаммад ур лакку кказитралгу, журналданулгу подписка хъунна шаву мурадрайсса маслихIат буллай, районнал жяматирттащалгу, хъуниминнащалгу хьунабакьаван аьркинни тIий. Гьай-гьай, лайкьсса маслихIат бур, хьунабавкьукун, мюнпат къавхьуну къаличIайссар. Подписка лахъ дан­сса лякъин хъанахъиссар цимивагу ххуллу. Мукун буллайгу буссару. Хъинну кьаст лахIирча, «Илчи» кказитрал ккал жущара бюхъантIиссар лахъан дан ацIазаруннил хху­ттайнгума. ХIатта, хъин дакIнийн багьарча, ми цинявппа бюхъайссар чичин ца чIиви-хъунсса олигархнал цалалу, ихIсандалул ххуллийсса цадакьа хIисаврай.
Ттул дус КьурванмахIаммад, иш муниву бакъар бусса! Иш бусса лакку мазрайсса кказитгу, журналгу буккин шайсса инсантал чансса бакъа бакъашиврувур, ми гьантта бувккуну бухлаглай най бушиврувур.
ХIакьину дунияллий уссар тIисса кIиттуршазара лаккучунава (цалва цивппа лакну хIисав буллалиминнава!) ниттил мазрай буккин, чичин шайсса бухьунссар хъинну бухьурча 15%, мивагу бусса ххай акъара. Ми буминнаватугу чIявуми кIуллив ца буссарив – ряхцIаллагу, арулцIаллагу шинавату ливчумири бусса. Мунил пикри буллан ивкIукун, ццах багьлан бикIай. Ццах къабагьлай бикIайссарив, инара хIисав дува: Руслан Башаевгу, ХIасан КIуруховгу жагьилсса шаэртуран ккалли буллалисса-буллайнма ливчIунни лакрал литературалуву, жуннив тIурча, ца-цаннан ряхцIа-ряхцIалла шинни хIакьину! Му мукун кIуллив циван хьуссарив? Хъар ларсун, хъирив нанисса бакъану тIий! БукIлакIимигу бур оьрус мазрай чичлачисса. Мисалдаран, кIицI данна анжагъ кIиннал цIа – Миясат Шайхова (Муслимова) ва, аьпа баннав цал, Ибрагьим ХIажиев (ЧIаящинский), кIиягу ххишала бакъа гьунар ххисса инсантал. Амма миннал творчество – му лакку литература дакъархха.
ЧIалай акъар лакку литературалуву ялун нанисса «МахIаммад-Загьид Аминов» ягу «Нураттин Юсупов», чIалай акъар манзилданийвагу лакку мазрал элмулуву ялун нанисса «Эса Аьбдуллаев» ягу «Нурислан Жидалаев», лакку литература лахьхьаврил аралуву «Абачара ХIусайнаев» ягу «Сулайман АхIмадов», чIалай акъар лакку музыкалуву ялун нанисса «Ширвани Чаллаев» ягу «Шагьимардан Акниев», чIалай бакъар лакку балайлуву ялун нанисса «Мариян Дандамаева» ва «ТIагьират МахIаммадова», м.ц.
Жува хIакьину муксса миккун бивну бурухха, лаккучунан лакку мазрай буккин-чичин къакIулшиву хъунмасса затранвагу ккалли буллай бакъару, цанчирча саргъун­сса лакку мазрай укунма гъалгъа бан шайсса лаккучугума чаривав тIисса амандалухун багьну буну тIий. Вила ниттил маз къакIулну ялапар хъанахъаву – му ца апатI, къакIулшиврул нач-ламусравун къаутлатаву – му арулва апатI. Мукун­сса каснахь ина лаккучу акъара учавугу цукунчIав кьамулну бакъассар, лаккучушиву пахру-ххаралунгума дургьуну занай уссар. Миллат зумунусса кIулшиву («национальное самосознание») дяйкьусса уну тIий, цала миллатрацIунсса идентификация дарккусса дуну тIий.
Амма, шиккува учин, ла­хъунтту буллалаврияр бигьасса затгу цичIав дакъассар. Лакран лакку маз къакIулну бушиврул объективний­сса сававрттугур дусса, цаннияр ца хъунисса ва бунияласса. Миннува­сса яла хъунмур сававгу жува жулва Буттал кIанттуя ва ниттил мазрая ябувцун ялапар хъанай бушиврувур дусса. Лакрал 80% ххишалагу яхъанай бур кьатIух, шагьрурдай. Му лахьхьу байбивхьусса зат бакъар, му процесс мукун най хьухьунссар чанна-чанну ца мяйцIалла шин. Мунил бакIлахъияру жура хIакьину ратIлатIисса.
Шиккува бур ччиманал булун­сса суалгу: «Туну, жува циняв кIийва, Лаккуйваяв, яхъанай щябикIан аьркинсса, му бюхъайсса зат бакъар­хха?». Гьай-гьай, бакъар. Мунивурхха дусса хъунмур аьзавгу.
Халкь шяравату шагьрурдайн куч хъанахъаву – му щалларагу дунияллийсса тагьар дур, цивилизациягу, урбанизациягу – ми цанницIун ца цIакьну дархIусса затру дур. Му нех цалсса щищачIав махъуннай нани дан бюхъантIий бакъар. Туну, цибанну жува, жулвамур миллатрая мува ихтилат багьувкун, кIийн-гилун ххяхлахисса? Циванни ляличIину жувунма ццах багьлан аьркинсса? Циван бикIави, му аьмсса процесс, жула лакран кунма, загьруманну бацIлай бакъану тIий дунияллул цайми миллатирттан. Лак тIисса чIумал, ванивува чара бакъа кIицI лаглагишиврун ккаллиссар ярусса, дарги, лазги, табасаран, цIахъюр, агъул, рутIул, яни Дагъусттаннал циняв миллатру.
Туну, так ца Дагъусттанналми миллатирттайннив му нигьачIаву лирккун дусса. Ди! Циваннивгу укунмагу бувчIлай бикIан аьркин­сса зат бур. Амма бувчIусса, бувчIин ччисса чансса бакъа къалякъай. Масала, мичиххич, ингуш, гуржи, армани, узбакI, ингилис, француз, шяравату шагьрулийн ивзун махъгу, гъалгъа тIий, лахьлай, ккалай, чичлай, балай тIий, аьтIий уссар так цала ниттил мазрай, яни яхъанай уссар гьарзат ниттил мазрай нани дурсса дунияллий, миллатрал багьу-бизу ва культура цасса дунияллий. Лаккучурив тIурча, ЦIахъардал Къуманива личайхту, яхъанан айишайссар къаниттил мазрал дунияллий.
Шагьрулийн ивзсса зунтталчунал оьрчIал оьрмулул шартIру сайки циняв, так ца ичIува нитти-буттащал буллалисса дакIнихсса гъалгъа личIаннин (мугур чIявуссаннал къабуллалисса!), дархIусса дур оьрус мазрацIун: яслилий, садик­рай, школалий, институтраву, даврий, кIичIираву… Ччайнугу-къаччайнугу, ина цулцу увну усса­ра анжагъ ца мазрал. КIюрххия кьунниялнин няравун кьувтIуну нанисса телевизордания, компьютердания, телефондалия гъалгъа тIийвагу акъара. Шайссарив му агрессиялул аралуща ххассал хьун? Къашайссар. Цуксса дакIнийхтуну ина вила оьрчIан ниттил маз ла­хьхьин банна тIий буллай ухьурчагу, вил хIарачат вари чинсса мюнпат­райн къабуккантIиссар, мунийну мурадирал хъунмур бартбигьин къахьунтIиссар. ХьунтIиссар так ца кухнилул лагрулийсса мазрай гъалгъатIи ан, оьрус мазрай пикри бувну, лакку мазрай жаваб дуллали ан. Щилли ганан буккингу, чичингу лахьхьин бантIисса? Мугу шаппарив? Щилли, ссалли ганал кIулшилуву Буттал кIанттухссагу, ниттил мазрахссагу мякь, шавкь, сакин дантIисса, багьу-бизулуцIун бавхIусса мархха кьакьан къаби­тантIисса?
Ча, лак лакку мазрай гъалгъа тIий бакъар, лакку луттирду ккалай бакъар, кказит-журналлу чичлай бакъар, лакрал театрданувун занай бакъар тIисса ихтилатирттайну, кувннай кувннал дуллалисса аьй-бювкьурдайну низам зузи дан къашайссар. ХIакьину масъала бивну бур чансса ухьурчагу мунил пикри буллалисса инсаннавун нигь рутлатисса даражалийн. Аьлтта чIалачIисса зат бур, тагьар дусса куццуй, нанисса куццуй личIарча, ца-кIира никирал манзилданий лак, этнос хIисаврай, бухбувккун гьан най бушиву. Азардахъул шиннардий яхъанайгу бивкIун, бигьанма тарихрал гъагълувун бювкьун гьан тIий бушиву. Мукунма Дагъус­ттаннал вайми миллатругу. Так му кьюкьлуву лак бюхъай чIаланну хьхьичIун буккан.
Уттинин кумуниву жува хIарачат барду лакку мазралгу, лакку миллатралгу бакIрачIан букIлакIимур итталу бацIан бан, жущава бювхъусса куццуй мунил диагноз дишин. Утти мукунмасса хIарачат банну му пашмансса процесс чансса бухьурчагу хIурхIа лаган баншиврул (бацIан бангума тIий бакъару, так хIурхIа лаган баншиврул!) ци даруртту, ци инъекцияртту дан багьлагьиссарив бусан, жулва аькьлу хъирив лавссаксса.
Цалчин, лякъин аьркин­ссар зунттавусса халкь зунттаву бацIан бансса чаранну. Гьарца чулуха бигьа дуллан аьркин­ссар кIайннал ялапаршиндарал шартIру. Так ца кIикку яхъанай бушиврухлу кIайннан итадаркьуну дикIан аьркинссар льготарду. Масала, цанни асар хьунну лагьсса багьлий къадитан электричество (буцлай, бувцуну къуртал шайсса газгу бакъахьувкун!). ХIакьину тIурча, лагьсса багьлий ча ритави, чувчIав шагьрурдайрагу дакъанура, дихьлай бувккунни щархъаву электронний­сса счетчикру, ца киловат бавцуну къаля­къиншиврул. Масала, жула Лакрал райондалийсса щархъавун, ваца къачагътал бугьан нанисса кунма, ххявххун бучIай Гъумучату хъинну дирисса ва верисса бригада. Буслай бур хIатта кIул къахьунну кув чIумал хьхьувайгума бучIай тIий. Минна «вирттал»! Миннал хъунамагу, инициаторгу цу уссарив ттун къакIулли.
Ялагу, масала, шяраву ягухъанай, захIматгу буллалисса инсаннан (прописка думанан тIий акъара, кIикку цIакьну миналул хьуманан) цанни процентру бувагу бакъасса кредитру къадуллан. ХIакьинурив тIурча, процентругу буссар ласлай, миннуярда хъунисса «откатIругу» буссар тIалав дуллай.
Зунттавусса инсаннал ца яла хьхьичIунми аьркиншиннардавух ккалли хъанай бур ххуллурду, щин. Ххуллурду бикIан аьркинни ччимур чIумал лахъангу, учIангу шайсса тагьарданий. Щин чара бакъа дурцуну дикIан аьркинни гьарцагу къатлувун, къушлийн. Жува ци векрайру яхъанахъисса!?
ХIарачат бикIан аьркинссар гьарцагу шяраву школа буну битансса, хIатта мивун занансса ххюя-ряха оьрчI акъа акъахьурчагума. Школалухьсса бияла хIат дакъа хъунмассар.
КIилчин. Бюхъай ва зат цалчинмур ххуттайнгума ласун багьлагьисса бикIан. Шаннагу лакрал райондалул вивсса цинявппагу идарарттал, сакиншиннардал хьулурдал ялувсса чичрурду дурну дикIан аьркинссар лакку мазрай: яни ялув — лакку мазрай, лув – оьрус мазрай. ХьхьичIра-хьхьичI мукун­сса чичру дурну дикIан аьркинссар райондалул администрациялул хьулий. Масала, Муниципал сакиншинна «Лакрал район» / Муниципальное образование «Лакский район». Мукунма: Шяраваллил хозяйствалул ва экономикалул каялувшин / Управление сельского хозяйства и экономики. Мукунма: Дуккаврил каялувшин /Управление образования. Мукунма: Гуманитарсса ва математикалийн хъар­сса Гъумучиял чIявупрофильданул лицей / Кумухский многопрофильный лицей гуманитарного и математического профиля. Мукунма: Жямат (агьали) социалну буруччаврил каялувшин / Управление социальной защиты населения. Мукунма: Райондалул диван / районный суд. Ва мува кьяйдалий цайми-цаймигу. Культуралул къатлул чIирттайсса, библиотекалул чIирттайсса, паркирдавусса, ххуллурдал зумардацIухсса циняв чичрурду дурну дитан лакку мазрай. Гьарца «магазин» тIисса цIанил ялув чичин «ттучан» тIисса махъ. Къуллугъчитурал циняв отчетру ва докладру баван лакку мазрай.
Шамилчин, Дагъусттаннал цумурцагу шагьрулийсса школарттай чара бакъа лахьлай бикIан аьркинссар ниттил мазгу, ниттил мазрайсса литературагу, 1-мур класс­­рава байбивхьуну, 11-мур класс­райн бияннин. Цивппагу хIакьину лахьлахьисса куццуй бакъача, гайми предметирттащал архIал ца даражалий, ца тIалавшиндарай, экзаменгу хIалану. Мунил бал бакъахьурча, чунчIав ша ласун къашайсса кьяйдалий. Мура тIалавшиндаран лавхьхьусса бикIан аьркинссар цивппа дарс дихьлахьимигу. Жунма кIуллихха хIакьину ниттил мазрал ва литературалул дарсру дихьлай бушиву хасъсса кIулшивурагу да­къасса инсантал, миннунсса ссятру дуллай бушиву ваца «ялув-ттуккун» кунна. Чара бакъа зузи дурну дикIан аьркинссар республикалул лагрулийсса так ца Дагъусттаннал мазурдий гъалгъа тIисса (цIубутIуй дикIувча ххюва-ряхва мазрайсса), кIюрххия кьунниялнинсса цалуннасса телеканал. Мунил программагу сакин дурну дикIан аьркинссар личIи-личIисса жанрардая: цIусса хаварду, культура, литература, документалсса киносуратру (таржума дурссагу, оригиналссагу), оьрчIансса дарсру, хаснура мультфильмру (мультфильмарттал кунма, оьрчIру итххяххан байсса, асар биян байсса щаращи дунияллий цамур бусса ххай акъара!).
Мукьилчин, янил жавгьарду кунма, ябан багьлагьи­ссар ниттил мазурдий буклакисса кказит-журналлу, лу­ттирду. Мигу, гьарца миллатрал так ца цила хIарачатрайхчин бакъача, республикалул властьрал лахъшиврия нани­сса ка-кумаграйхчин, бияла ххисса хIукмурдайхчин. ХIакьинурив тIурча мунил чулинмайсса вари чинсса чаранну ляхълахъисса иш манзилданийвагу чIалай бакъар.
Ччарча вих хьира, ччарча машари, ванияр цаппара чIумул хьхьичI ДР-лул Печатьрал ва информациялул министрну ивтун ивкIсса инсан увккуна национал мазурдий буклакисса журнал-кказитру лакьин багьансса ххай ура тIий. На хъис хъунма буллай акъара, мунил бардултну хьуссар цинявппагу кказит-журналлал редактортал. Му бавссар чIявуссаннал вичIан. Баллай бурив хавар! Мукун тIий къаувккуна кIичIиравасса инсан, мукун тIий къаувккуна укунасса, чIиви-кьивисса чиновник. Мукун тIий увккуна республикалул СМИ-лул жаваб дуллай ивтсса инсан, Президентнал амрулийну ивтсса инсан! Мунал цIагу, фамилиягу дия Нариман ХIажиев тIисса.
КIуллив ми лакьин багьлай бушиврул чулийсса мунал хъунмур хIуччагу цукунсса бивкIссарив? Ми хIукуматран заралну бацIлай бур тIива. Ачу тти, аьс машара вила уссухсса хьхьуттай инава. Национал мазурдийсса кказит-журналлу заралну бацIлай бусса бур, амма мазругу, миллатругу бухлагаву заралну бацIан най бакъасса бур!
Ттуща цукунчIав лаласун бюхълай бакъар ниттил мазгу, ниттил мазрайсса литературагу (культурагу!) цукун шайссарив дахIин мунин бихьлахьисса харжирацIун, харжирал лагрулуцIун – ччарча моральнийсса, ччарча материальнийсса, ччарча финансирдайнусса. Ттухь цIуххавай, ниттил мазрайсса литература, му литература халкьунначIан диян дуллалисса, халкь кувннащал кув ниттил мазрай гъалгъатIи був­сса кказит-журналлу Дагъусттаннай буклай бикIан аьркинссар, ци бала ливккун бухьурчагу, хIатта ми ккалаккисса ца ттурша инсан акъа акъахьурчагума.
Ххюлчин, республикалул бюджетраву чара бакъа бикIан аьркинссар жулва мазру буруччаврин ва зузи баврин цIа кусса хасъсса статья. Акъахьурча, чIумул цаппара манзилданувату жува бюхъайссару салкьи буллай буккан бухлавгсса мазру уттабуккан бан шайрив ххал буллалисса статья, цияр пашмансса статьягу дунияллий, луглай, цамур лякъин къахьунсса.
Руслан Башаев