ОьрчIал цIуллушиврул къайгъурдай

pop_6Ниттил лякьлуя сагъ бакъасса оьрчI къабизаннав учару жува, му нитти-буттан цуксса буруккин буссарив бувчIлай. Гьай-гьай, мукунсса оьрчIан цанмагу къабигьар укунмасса оьрмулийн вардиш хьун.
Укунсса оьрчIал ва миннал нитти-буттал къюву куклу дан, миннал дакI дан хъунмасса бияла бур вайннаха къуллугъ буллалисса медициналул идарарттахь ва микку зузиминнал пишакаршиврухь ва инсаншиврухь.
Мукунсса ца идара хъанай бур МахIач­къалалив, Шамиллул цIанийсса кучалий (№36 «б») бивхьусса Мюрщи оьрчIал ва балугъравун къабивминнал нервардал ва психикалул цIуллушиву дуруччаврил республикалул центр (Республиканский центр охраны нервно-психического здоровья детей и подростков).
Вай гьантрай ттул ихтилат хьунни 20-хъул шиннардий ва центрданий зузисса, цилла даву ххуйну кIулсса, опыт кулсса медсестра, Ккур­ккуллал шяравасса АьвдурахIманнул душ Зулайхат Мажидоващал.

— Зулайхат, кутIану ва инава зузисса центрдания бусарча ччива.
— Ва центр зий буссар 1992 шиная шихунмай. ЦIанива бувчIлачIинсса ку­ццуй, жучIа буссар аькьлу-кIулшилул ссуссукьушиву дусса, развитиялул махъун багьсса, ДЦП-лул къашавайсса оьрчIру, дахьва бувминная байбивхьуну 18 шинавун бияннинсса.
ХIакьинусса кьини центрданий дур 4 стационар отделение: психоневрологиялул, неврологиялул, реабилитациялул ва отделение пограничного состояния.
Гьарица отделениялуву 100 инсаннансса кIану буссар. Ши­ккува буссар 100 инсан кьамул ан бюхъайсса консультация дай­сса поликлиникагу. ОьрчIан аьркин багьлагьисса медициналул кумаг байссар стационарданий ва амбулаториялийхчIин.
— Ина цумур отделениялуву зий буссара. Зулмур отделениялий цукунсса кумаг байссар оьрчIан?
— На зий бура реабилитациялул отделениялий. Ва отделениялуву зий уссар 25 инсан. Шикку оьрчIан массаж, лечебный физкультуралул, физиотерапиялул, бальнеологиялул (парафиндалул, кьяркьи дугъаврил ва м.ц.) процедурарду дайссар. На нава личIи-личIисса журалул ма­ссаж бувара, диагнозрах бурувгун.
— Шайссарив миннуя кумаг?
— Гьай-гьай, кумаг хъанай ба­къахьурча, жу зузаврил мяъна цири. Вай процедурарду дурну махъ оьрчIан тамансса куклушиву, рахIатшиву шайссар. Ми мадара таза буккай­ссар. Ттул отделениялуву бур оьрчIру вай процедурарду дуллай, ччаннай бацIан бан бювхъусса.
— ЧIявусса бурив зул кумаг аьркин багьлагьисса оьрчI­ру?
— Чансса бакъар. Ва бур республикалул центр, шиккун бучIайссар республикалул циняв шагьрурдаясса ва шяраваллавасса оьрчIру. Ца зурул дянив чанма-чанну 100 оьрчIаха къуллугъ байссар жу. ЧIявусса бикIай архсса зунттал районная бувкIсса оьрчIру.
— Му ссуссукьушиву ду­сса оьрчIру ниттил лякь­лува мукун бувксса оьрчI­руривкьай ягу?
— ЛичIи-личIисса бур. Бур ниттил лякьлува мукун бувкссагу, яни генетические больные, бур сагъ-саламатну бивкIсса оьрчIру цIунцIияртту хьуну, къашай хьу­ссагу. Диагнозрах бурувгун, гьарицаннан цанна-цаннасса лечение ккаккан дайссар.
— Мукунсса къашайшалт бусса кIанай диялсса оборудованиягу аьркин дагьайхьунссар. Цукунсса шартIирдай зий буру?
— Аьркин дагьлагьимунил дузалну бакъару учин къахьунссар. ЖучIа буссар оькки бакъасса тренажерный зал, дуссар диялсса физкультуралул кьай-кьуй. Цивппа зузалтгу циняв ларайсса кIулшивуртту ларсъсса, ларайсса категориярду дусса, цалла даву ххуйну кIулсса хIакьсса пишакартал бур.
— Цукунсса захIматшивуртту хьунадакьай зул давриву?
— ХьхьичIра-хьхьичIсса захI­матшиву му дур – контингент захIматсса бушиву. Укунсса оьрчIа­щал зун цуксса захIматссарив шикку зузинан бакъа къакIулссар. Мунияту жула зузалт цахъи лайкьсса харжру ласлай ччива.
— Зулайхат, ина увкунни азарунних, цIунцIиялух бурувгун личIи-личIисса журалул массаж бувара куну. Яла чIявуну цукунсса массаж бан багьлагьисса оьрчIру бикIай?
— ЖучIасса оьрчIру чIявуми ДЦП дусса бухьувкун, ттун буллан багьай массаж бухчIинссаннул ва ганз ликкурал дисплазиялун, ссурссу даккаврин (мышечная кривошея), сколиозран. Шиккува кIицI бан, сколиоз, яни бурхIал ттаркI даччаву, чIяруну хьунадакьай ттизаманнул оьрчIай.
— Туну му хьун къаритан цукунсса маслихIат бан­ссия ина оьрчIахь ва нитти-буттахь?
— Оьрмулул хъуниминная тIурча, сколиозрал профилактикалия гъалгъа тIун чIалссар. Му хъин дулланни аьркинсса. Мюрщисса оьрчIая тIурчарив, му хьун къаритансса чаранну цикссагу буссар. Мунил ялув бакI цIуцIаву дан аьркинссар оьрчI ниттил лякьлувусса чIумалва.
Ниттил дуки-хIачIия витаминну бусса, ххуйсса дикIан аьркинссар, кушу-каш гуж къабагьансса бикIан аьркинссар.
Ттизаманнул оьрчIал хъунмур чIун щябивкIун най дур. Мунияту нитти-буттал ялув бавцIуну, ми вардиш бан аьркинссар:
1. 20 минутIраяр ххишалану су­кку къатIий щяивкIун къаикIан.
2. ЩяивкIсса кIаная ччя-ччяни изаван ва чанва-чанну 10 секундрай къатлувух занан.
3. ЩяивкIсса чIумал, ччанну бивхьусса куц баххана буллан: бакIччанну цал хьхьичIунмай, яла махъунмай, цал цачIу, яла архну бишаван.
4. Гьантлун кIийла-шамийла бурхIал ттурчIансса ва бурхIал бювчIунбишансса упражненияртту бан аьркинссар.
Вай цимурцаннуцIун оьрчIру дарсру лахьлахьисса ва зузинсса кIанттурду чурххан рахIатсса бикIан аьркинссар.
Жула оьрчIал школалийн лавсун заназисса рюкзакру миннал бурхIал ттурчIан бучIи буллалиссаннуяр цукссагу ххишала­сса кIушиву дусса бур. Мунияту бюхъавай рахIатсса рюкзакгу лавсун, мюрщи кла­ссирттаву ми хъуниминнан цанма биян булларча хъинссар. Рюкзак­рал бурхIай бишайсса чул кьасса ва кIукIлусса бикIан аьркинссар, цуппагу паралондалия ягу пластик­рая бувсса. ОьрчIал лавсун нанисса рюкзак миннал цала чурххал кIушиврул 10%-раяр ххишаласса бикIан къабучIиссар.
ОьрчIру бикIу, хъуними бикIу щябикIлакIисса кIану лагь-лахъ бан шайсса, гьанагьисса сиденье бусса бухьурча хъинссар. ЩябивкIсса чIумал бакIччанну полданий бикIан аьркинссар. Сиденье 15 градусрал хьхьичIунмай зунххисса бикIан аьркинссар.
Ялув бавцIуну, чурх гьайбат дуну бугьан хIарачат бара. БакI хьхьичIуннай кIункIу къадуллан ягу хъинну кьус къаритлан ялув бацIияра. Хъинссар чIун-чIумуй лагма гьанарча, кьус бикIларча. Мукун зузиний бурхIал ттурчIайн ва бювчIунбишайн гуж къабагьлантIиссар.
— Цукунсса бикIан аьркин­ссар уттуишайсса кIану?
— Уттуивхьусса кIану я хъиннува кIукIлусса, я хъиннува кьянкьасса бикIан къабучIиссар. Му чурххалу пружина кунма лахIлахIисса бикIан аьркинссар.
КъабучIиссар бувагу кIаралу бакъа шанан, амма хъунмасса кIукIлусса кIаралугу къаххуйссар. Хъинссар валик журалул кIаралу. Уттуивхьуну хъинссар чулий, цахъи ччаннугу бавтIун. БурхIай ягу лякьа лувну уттуивхьусса чIумал бурхIал бювчIунбишайн гуж багьлагьи­ссар.
Вай захIмат бакъасса цаппара маслихIатру щаллу барча, зун бурхIал ттаркI даччинсса нигь да­къассар.
— Барчаллагь, Зулайхат, мюнпатсса маслихIатирттахлу.
— Винмагу барчаллагь. ЦIу­ллушиву дулуннав.
Ихтилат бувссар
А. Аьбдуллаевал