Культуралул ва инвестициярдал форум хьунни

fkur_19Ва нюжмар жулла республикалун дия чил хIукуматирттаясса ва жулва билаятрал регионнаясса хъамаллуран ххишала дакъа авадансса. МахIачкъалалив кIива гьантлул дянив, тарихраву цалчинма цалчин, хьунни Щалвагу Аьрасатнал культурно-инвестиционный форум «Культура и экономика региональной политики в современных условиях» цIанилусса. Ва форумрал сакиншинначиталгу бур ДР-лул ХIукумат ва АьФ-лул Культуралул министерствалул Москавуллал паччахIлугърал культуралул ва искусствалул университет.

Бадрижамал аьлиева
Имара Саидова
Ва форум тIитIлатIисса хъуннасса батIаву хьунни МахIачкъалаллал дяшагьрулуву. Шагьрулул хъун майдан ва кьини бувцIуну бия республикалул политикалул ва культуралул элиталул, республикалул хIурмат лавайсса хъамаллурал. «Культура и экономика региональной политики в современных условиях» форум тIитIлатIисса шадлугъравух гьуртту хьунни ДР-лул Президент Рамазан АьбдуллатIипов, АьФ-лул культуралул министрнал хъиривчу Григорий Ивлев, Аьра­сатнавух ва мунил кьатIух цIа ларгсса экономист, политик, Аьрасатнал Президентнал маслихIатчи Сергей Глазьев, АьФ-лул ФС-лул Федерациялул Советрал Председательнал хъиривчу Илияс Оьмаханов, ДР-лул ХIукуматрал Председатель Аьбдуссамад ХIамидов, АьФ-лул Федерал Мажлисрал Федерациялул Советрал член Александр Тотоонов, ПаччахIлугърал Думалул Миллатирттал иширтталсса байсса Комитетрал Председатель ХIажимет Ссапараьлиев, Азирбижаннал культуралул ва туризмалул министр Абульфас Мурсал оглы Къараев, Аьра­сатнавусса Иракьнал вакил Исмяил Шафик Муксин, Туркнал ва Оьруснал культуралул фондрал генеральный секретарь Тюркели Аьли Эртугрул, Москавуллал паччахIлугърал культуралул ва искусствалул университетрал ректорнал буржру чIумуйну биттур буллалисса Татьяна Кузнецова, мукунма жулва билаятрал цимивагу региондалиясса чIявусса вакилтал, культуралул министртал, личIи-личIисса къуллугъчитал.
Форумрайннин хIадур дурну дия выставкалул экспозиция. Муний ккаккан дурну дия республика хьхьичIуннай дачин дансса инвестициялул ва приоритетный проектру. Микку ихтилат буллай, Дагъусттаннал экономика хIакьину ци тагьарданий дуссарив бувсунни ДР-лул экономразвитиялул министр Раюттин Юсуповлул, личIи-личIисса проектирдал хIакъиравусса ихтилат бунни ДР-лул машлул, инвестициярдал ва ишбажаранчишиврул министр Юсуп Умавовлул.
«Дагестан. Связь времен» экспозиция дарчIуну дия кIива бутIуйх: Аслийсса, Аьдатрайсса Дагъусттан ва Уттизаманнул Дагъусттан. Ва выставкалийн бувкIми кIул хьунни жулла республикалул хъунисса предприятиярттащал, цIу-цIусса проектирдащал, миллатирттал музыкалущал ва дуки-хIачIиялущал.
Шиккува шадлугърал тагьарданий тIивтIунни «Дагъусттан» цIанилусса машлул къаттагу. Шиву ккаккиялун бивхьуну бия табасараннал бартбисуртту, бархъаллал тIахIунтту ва ссихьри, къизлардал ххаржантив, дагъусттаннал чичултрал луттирду, тIахIни-кIичIу ва чIярусса цаймигу затру, яни да­гъусттаннал усттартурал карунних дурсса эмаратру, республикалийн хъамалу увкIсса инсаннан сивсуну ва Дагъусттаннаясса пахрулий жущара ккаккан дуван бюхъанмур.
Майдандалий, павильондалуву цивува махъругу лавхъун, музыкалул номерду ккаккан бувну махъ, гихуннай форумрал даву дачин дунни «Дом Дружбы» къатраву хьусса пленарный заседаниялий. Микку ихтилат буллай, ДР-лул Президент Рамазан ХIажимурадовичлул дакIнийн бувтунни ва форум буллалишиву гьарца шинал дайсса Москавуллал культуралул «Культура как стратегический ресурс России в XXI веке» форумрал, халкьуннал дянивсса «Вузы культуры и искусств в мировом образовательном пространстве» симпозиумрал, ва Дагъусттаннал экономикалул форумрал лагрулуву, 3 форум цачIун бувну буллалисса ва форумраягу ххишала бакъа хъунмасса мюнпат хьун аьркиншиву.
— Жун хъинну ччай бур жулва Дагъусттаннайн инсантал букIлай. Дагъусттан Республика дур перспективарттал авадансса, турис­турансса, инсантал бигьалаглан ва хъин хъанан хъинну хъунисса шартIру, каширду дусса. ЖучIа хъинну чIярусса затру дуссар, амма жунма уттигу лавхьхьуну бакъар ми аваданшивуртту тIайлану ишла дуллан, — увкунни Президентнал.
Гихунмайсса цалва ихтилатраву Президентнал чIурчIав дунни Дагъусттан Республикалул царагу я культуралул, я экономикалул проект дакъашиврий билаятрал цания ца региондалущал цачIусса, хIатта чIаххуврайсса, хъинну анаварсса шаттирдай хьхьичIуннай нанисса Азирбижаннал республикалущаллагу, Дагъусттан цIана кунма махъсса билаятрая вакссава ят бувцун тачIаввагу къабивкIшиврий, ва му хъинну нигьачIийсса тагьар душиврий. Гихунмай Рамазан ХIажимурадовичлул бувсунни Дагъусттаннал культура аьмну ци тагьарданий дуссарив хIакьинусса кьини, республикалий хIакьину ябацIансса даражалийсса культуралул къатта лякъин лап бигьасса иш бакъашиву, мунияту, уттинин республикалий тIивтIушиву Аьрасатнал халкьуннал аслийсса культуралул центрду ва м.ц.
Гихунмай докладру бунни Сергей Глазьевлул, Григорий Ивлевлул, Татьяна Кузнецовал, ДР-лул культуралул министр Зарема Буттаевал, Азирбижаннал, Ингушнал ва цаймигу республикартталми культуралул министртурал ва чIявусса цайминнал.
Пленар заседание лахъи ларгуна цимирагу ссятрайсса. Муния махъ ПаччахIлугърал симфонический «Новая Россия» цIанилусса оркестрданул ккаккан дунни концерт. Ва оркестрданул хъунама режиссер, художествалул каялувчи ур СССР-данул халкьуннал артист Юрий Башмет. «Новая Россия» оркестрданул МахIачкъалалив ккаккан дуллалимур концертрай дирижершиву дуллай ия АьФ-лул лайкь хьусса артист Юрий Ткаченко. Ва кьини вайннал щаллу бунни цикссагу ххаллилсса произведенияртту, миннувух Рамазан ХIажимурадовичлул «Мой Дагестан» произведениягу, дагъусттаннал композитортурал чивчумургу.

Форумрал кIилчинмур кьини дия цалчинмурнияргу авадансса хъанахъисса иширттал, батIавурттал, «ккуркки-столлал», мастер-классирттал, хьунабакьавурттал. Форум нанисса кIивагу гьантлий дурцириннуя чичларча, «Илчи» кказитрал ва номер щаллуну мунин хас бувну итабакьин бюхъанссия.
Хъиривмур кьини, апрельданул 23-нний, форумрал даву дайдирхьуна 6 журасса секциярттал заседаниярттайх.
Щалвагу Аьрасатнал культуралул ва инвестициялул форумрал лагрулуву МахIачкъалалий Выставкардал ва экспозициярттал центрдануву чирчунни агьамсса кьутIирду. Шикку цIакь дунни «Дагагроснаб» ОАО-лул ва ДР-лул Машлул, инвестициярдал ва ишбажаранчишиврул министерствалущалсса кьутIи. Ва чичаврил агьаммур мурадгу, куннал куннащалсса машлул арарду хьхьичIуннай даврийну, жучIанна дукIлакIисса инвестициярду чIяру даву бия. Ялагу шикку кIицI лавгунни республикалийн инвестициярду дачин дансса ца агьамсса чаранну хъанахъишиву выставкарду, презентациярду, ярмаркарду дуллалавугу. Ва агьамсса документрай къулбасру дунни машлул, инвес­тициярдал ва ишбажаранчишиврул министр Юсуп Умавовлул ва «Дагагроснаб» ОАО-лул директор Чамсутин Мутуевлул.
Юсуп Умавовлул бувсунни, рес­публикалул дянивмур ва чIиримур ишбажаранчишиву хьхьичIуннай даву мурадрай, ДР-лул Машлул, инвестициярдал ва ишбажаранчишиврул министерствалул агьамсса даву дуллай бушиву лизинграл компаниярттащал.
«ХIакьинусса кьини республикалул дянивмур ва чIиримур ишбажаранчишиву хьхьичIуннай хьуншиврул, хьхьичIва-хьхьичI, миннун арцуйнусса кумаг бан аьркинну бур. Вайннал кьамул дурсса проектру дузрайн дуккан даншиврул, жу тIалав дуллай буру республикалийн лизинграл компанияртту. Мукунма хIакьинусса кьини банкрал ми проектирдаха зузиминнан итадакьайсса арцу хайрну дуллай бакъар. Мунийн бувну, лизинграл компаниярттащал зузаву жула ишбажаранчитуран хъунмасса кумагну хъанахъиссар», — увкунни Юсуп Умавовлул.
Ванал, мукунма, бувсунни агьамсса «Агрохолдинг «Старый сад» ОАО проектрая.
— Ва предприятиялул проект дузрайн дуккан дурну махъ, ми хIадурну бур сайки 12 миллиард арцунсса инвестициярдал республика щаллу дан. Жулла республикалун му хъунмасса кумагри. Му бакъассагу чIявусса инсантал бюхъантIиссар давурттал щаллу бан, — увкунни Ю. Умавовлул.
Форумрай ялагу чирчунни ДР-лул Туризмалул комитетращалсса ххюра кьутIи. Миннувасса ца кьутIи дия ДР-лул Туризмалул комитетрал ва Архангельский областьрайсса «Спортивно-оздоровительный комплекс «Малиновка» ООО-лущалсса. Ва документрай къулбасру дунни ДР-лул Туризмалул комитетрал председатель МахIаммад Исяевлул ва комплексрал хъунама директор Олег Воробьевлул.
Къизлардал райондалул «Газ­инжсети» ОАО-лул ва ДР-лул Туризмалул комитетрал дянивгу чирчунни кьутIирду. Вай кьутIирду чичаврил мурадгу «Золотые Дюны», «Живой родник», «Большой Ачиколь» комплексру баврил инвестициярдал проектру иширайну дачин даву бия.
ДР-лул Культуралул министерствалул чирчунни Къазаннал ПаччахIлугърал культуралул ва искусствалул университетращалсса кьутIи. Ва даврил агьаммур мурадгу бур ВУЗ-раву хIадур байсса пишакартурал даража лавай баву.
Му бакъассагу, чирчунни респуб­ликалул экономика хьхьи­чIуннай даву мурадрайсса тамансса цайми кьутIирдугу.
Форумрал лагрулуву ялагу хьунни республикалул культуралул ва экономикалул даража лавай баву мурадрайсса тамансса «ккуркки столлугу». «Роль молодежи в экономическом и культурном развитии Республики Дагестан» тIисса цIанилусса «ккур­кки стол» хьунни Дагъусттаннал ПаччахIлугърал университетраву. Шикку ххалбигьлагьисса масъаларттугу бия хIакьинусса кьини хъинну цIурувкьюссаннун ккаллийсса, жагьилтурайн багьайсса. Ми масъаларттал хIакъиравусса ихтилатру бувна ДР-лул Жагьилтурал ХIукуматрал комитетрал председатель Бадия Валиевал.
«Укунсса давурттив ччя-ччяни дуллалаврийну жулва жагьилтурал ва хъуниминнал дянивсса культуралул чулухуннайсса арарду цIакь хъанахъиссар, ми кунначIан кув гъан хъанахъиссар ва куннан кув бувчIлачIиссар», — увкунни Б. Валиевал.
«Культурная среда и региональная экономика» тIисса заседаниялий гьуртту хьунни ДР-лул ХIукуматрал Председательнал хъиривчу Шарип Шарипов, Москавуллал паччахIлугърал культуралул ва искусствалул университетрал проректор Владимир Стрельцов ва чил билаятрал культурардал сообществардал вакилтал. Заседаниялул даву дайдихьлай, Ш. Шариповлул кIицI лавгунни укунсса журалул даву Дагъусттаннай цалчин дуллалишиву.
«НахIакьдан бакъар Респуб­ликалул Хъунама Рамазан Аьбду­ллатIиповлун укун­сса агьам­шиву дусса форум бан дакIнийн багьсса. ХIакьинусса кьини Президентнал яла агьаммину ккаккан дурсса ацIрагу проект иширайну дузрайн дуккан дан къабюхъантIиссар, Аьрасатнал регионнал ва дазул кьатIувсса культурардал аралуву зузиминнал дянив хIала-гьурттушиву дакъахьурча», — увкунни Ш. Шариповлул.
Шарип Шариповлул бувсунни ларгсса шинал президентнал программарду иширайну цукун щаллу дуллай бивкIссарив, ва миннул чIалачIи бувшиву Дагъусттаннайсса тагьар чIаланну даххана хьушиву.
Хъирив ихтилат бувсса Владимир Стрельцовлул кIицI лавгунни шикку ккавксса маслихIатру форумрал меморандумравун кьамул буллалишиву ва культуралул форум жула халкьуннал цашиву цIакь дуллалисса агьамсса давуну хъанахъишиву.

Экономикалул иширттал бакъагу, Культуралул шинал буллалисса ва форум хъинну аваданъя культуралулми иширттангу. Мукун, форумрал лагрулуву МахIачкъалалив концертру кка­ккан дунни машгьурсса пианист, дунияллул конкурсирттал лауреат, Аьрасатнал музыкалул академиялул профессор, Аьрасатнал халкьуннал артист Юрий Розумлул ва Аьрасатнал, Къарачай-Чаргаснал, Къабардин-Балкарнал, Адыгеянал республикарттал халкьуннал артист Заур Тутовлул. Миннуягу жулва тамашачитал ххишала бакъа рязийну ливчIунни. Дагъусттаннайнсса аьрххилия рязийну бия цивппа артисталгу. ДР-лул Президентнал вай гьантрай жулла республикалийн форумравух гьуртту хьун бувкIсса цаппараннан дуллунни наградарттугу, культуралул ва искусствалул аралувусса хьхьичIунсса ккаккиярттахлу. Мукун, лавай кIицI лавгсса кIиягу артистнангу дуллунни «Народный артист Рес­публики Дагестан» тIисса цIарду. Анжагъ концертирттайну гьашиву къадурну, цIанихсса балайчитурал, музыкантътурал шагьрулул личIи-личIисса заллаву ккаккан бунни мастер-классругу.
Форумрал кIилчинсса ва махъра-махъсса кьини Оьруснал театрданул фойераву хьунни «Классика народного творчества и современность» тIисса «ккуркки стол», рирщусса суратирттал «Летопись народного творчества» выставка ва халкьуннал канил пишардал ва декоративно-прикладной искусствалул «Наследие» выставка-ярмаркагу. Му выставка-ярмаркалувух хьхьичIунсса гьурттушинна дурну, лакралми усттартурал канил пишарду ва сянатру лайкьну ккаккан дунни Лакрал райондалулмур Аьрасатнал халкьуннал аслийсса культуралул центрданулгу. Ванивух, мукунма, гьуртту хьунни Ахъушиял райондалийсса Бархъаллал шяравасса коллективгу.
Хъиривра Оьруснал театрданул Хъунмур залдануву хьунни «Мой Дагестан» цIанилусса хъуннасса концерт. Му сакин хьуну дия 2 бутIуя. Цалчинмуниву цалва гьунарду ва Дагъусттаннал яргсса, авадансса культура, лаххия, аьдатру ккаккан дунни республикалул районнаясса фольклорданул коллективирдал. Миннувух бия Ккуллал райондалиясса «Бартукь» ва Ахъушиял райондалиясса «Бархъала душ» ансамбльлугу. Концертравух, мукунма, гьуртту хьунни республикалул хъамалгу, З. Тутов хIаласса.
КIилчинмур бутIуву сахIна­лийн бувккунни паччахI­лугъралми коллективру (миннувух бия цIанихсса «Лезгинка» ва «Молодость Дагестана») ва гьунар бусса оьрчIансса Мурад Къажлаевлул цIанийсса школалул тарбиячитал. Ва дия хъинну хъирив лавну, хIадур хьуну, гьарцагу шаттирал ялув ххуйну пикри бувну сакин дурсса ххаллилсса концерт ва му жулла республикалул хъамаллурангу хъинну ххуй дирзунни.
Щак бакъа, уку-укунсса форумирттал жулла республикалул сийгу, цIагу ларай дуллалиссар.