Жу муданмагу кумаг буван хIадурссару

Инсаннан, яхьуншиврул, чара бакъа харж булайсса даву дикIан багьлай бур. Ми давуртту цирдагу жучIара чIярумур чIумал хIукуматрал щаллу дувайва. Амма му хьхьичIавая, утти хьуннав хIукуматрал даву дулуннин ялугьларча, пайда бакъар. Мунийн бувну, цалва кулпатрал дуланмагърал хъирив инсаннан цана уккан багьай. Жува зунттал кIанттурдай инсантал давурттал дузалну тачIаввагу бивкIун бакъар. ХьхьичIава хьуннав, утти хьуннав, хIалтIилухун лагайсса чIунну диркIун дур.
Уттигъанну на хьунаавкьуссияв Ккуллал райондалул агьали даврил щаллу байсса идаралул директор МахIаммадов Аьбдулгъани Давдиевичлущал.

— Аьбдулгъани Давдиевич, жулла райондалий чIявусса инсантал буссарив давурттах луглагисса, зул сияхIрайн лавсъсса?
— Мартрал ахирданийннин жучIа сияхIрай ур 108 инсан. Миннавугу 16-29 шинавун ивсса 33 инсан ур. Хъами 72 бур. Инвалидтал 6 ур. ЧIявусса оьрчIру бусса нитти-буттахъул 17 ур. Лахъсса кIулшиву дусса 5 ур. Дянивсса хасъсса кIулшиву дусса 26 ур. Дянивсса ва аьмсса кIулшиву дусса ур 77 инсан.
— Цукунсса программарду дур жулла райондалий даву дакъа ливчIсса инсантуран кумаг буллали­сса, гайннан цалла цанна давурттив дуллансса ка-кумаг буллалисса?
— Дагъусттаннал ХIукумат ургъил бакъа дакъар жула инсантурах. Вайннан цалла цанна давурттив дулланшиврул, оьрус мазрай учиннуча, «самозанятость» хьуншиврул, ца инсаннан зана къадайсса арцуйнусса 58800 къурушрал лагрулийсса кумаг буллай бур. Нава тIутIимур тасттикь буллай, шиккува кIицI буван ччива укунсса цифрарду. Вай кIицI дурсса арцу дуллусса инсантурал цаппара шиннардийсса сияхI дур укунсса: 2009-ку шин – 40 инсан; 2010-ку шин – 70 инсан; 2011-ку шин – 45 инсан; 2012-ку шин – 5 инсан. Мукунма инвалиднал группа бусса инсан жучIан учIарча, мунангу зунсса кIантту хIасул буван итадакьлай дур 63000 къуруш. Ва иширал ялув бувчIин баву дуван ччива. Жунма кIулсса кьяйдалий, райондалул вив инвалидтал зун бюхъайни кунмасса идарартту бакъахьувкун, ци-дунугу итадакьлакьисса производствагу жучIара дакъахьувкун, шаппа зунсса кIантту хIасул бувансса арцу итадакьлай бур. Учиннуча, усру, дарзишиву, аьрщарая тIахIни-кIичIу, тIаннуя даймур, м.ц. давурттив. ХIасил, цала пагьму ишла бувну зуншиврул. Жулла райондалул вив даврих луглагиманан даву лякъин къахъанахъисса чIумал, жу миннахь бусайссар Аьрасатнал цумур региондалий цукунсса пишакартал аьркинну буссарив. Мукун даврийн гьан рязий хьуманан, тиккунсса транспортрахсса багьа, 3 зуруй яхъанахъисса къатлухсса багьа булайссар. Мукунма мийва зурдардий тикку ласайсса харжирал ялун яла чанмур харжгу ххи бувайссар. Райондалий хъунил давурттал чIумал чIумуйнусса давурттив хIасул дувайссар жу, 18-20 шинавусса школарду къуртал бувсса душ-оьрчIру гьан бувайссар дуклан компьютердал курсирдайн. ЖучIату бюхъайссар даву дакъа луглагисса инсаннаща кIира шинал хьхьичI пенсиялийн уккангу.
— На махIаттал хъанан икIара, жула лагма вайксса оьннасса аьрщи дунура, вай ишла къадуллай, зучIан ми 1000 къурушрал ялув инсантал сияхIрай бацIан букIлакIаврияту. Вища ци учин бюхъанссар ва иширал ялув?
— Арендалий аьрщи ларсун, ганияту бакIлахъия дучIан дуллан ччишиву, му инсаннал цала хушрай дувайсса даву дур. Мукун зун ччисса инсан жучIана учIарчагу, жу чара бакъа мунангу кумаг буван хIадурссару.
— Цукунсса давурттив дувару зу райондалий ялагу, даву дакъа ливчIсса инсантуран кумаг хIисаврай?
— На ялувгу кIицI бував, хъуру лакьлакьиний жяматран хасъсса давурттив хIасул дувару. Хъиннува иш-тагьар оьккисса кулпатирттан чIумуйнусса давурттив лякъару. Пиша лахьхьин дуклан тIайла буккару. Даву лякъавурттал чулиннайсса консультацияртту дувару. Жагьилтуращал ихтилат бувару, вайннал цала оьрмулуву профессионал зумунусса пиша бугьаншиврул ци аьркинссарив буслай. ЖучIава райондалий зун­сса кIантту чансса бикIайхьурчагу, цайми кIанттурдая дуркIсса давурттив дусса вакансиярттал ярмукIартту дувару. Вана утти­гъанну, апрельданул 17-нний, Санкт-Петербург шагьрулущал дурссар видео-собеседование, тиккусса давурттив дусса кIанттай зун гьан ччисса инсантуращал, 29 зунсса кIану бур тайнначIа. Жул идаралул жанахIраву дуссар (виннагу ххал хьухьунссар) даву дакъа ливчIсса инсаннан дучIи лякъинсса информация дусса стендру.
— Цукунсса документру аьркинссар зучIа даву дакъасса инсан ушиврий сияхIрайн ласуншиврул?
— Аьркинссар укунсса документру: паспорт, кIулшиву ларсъсса документ, захIматрал книжка, СНИЛС, ИНН. Инвалид ухьурча – «Карта индивидуальной программы реабилитации». Даву дакъа сияхIрайн лавсма зуруй кIийла жучIан учIан аьркинссар перерегистрация дуван. Даву дакъашиврул пособия бишайссар укун: агарда даврий зий ивкIун ухьурча ва мунал бухьурча махъсса шинал 6 зурул стаж, даврия сократит увну ягу идара лавкьуну, мукунманан бишайссар ца шинайсса пособия. Цалчинсса 3 зуруй зий ивкIсса даврий ласлай ивкIсса дянивсса харжирал 75%, мукьилчинмур зуруй – 65%, ливчIми зурдардийгу 45% булайссар. Вайми категориярттан булайсса пособияртту бур укунсса: яла чIивимур – 977,5 къ., яла лахъмур – 5635 къ. Пособия булайссар почтрайхчIин зуруй кIийлва.
Гьарца шинал, жул центрданул тавакъюрайн бувну, жучIан диян дайссар налогирттал службалул цачIарасса ишбажаранчитурал сияхI. Ва сияхIравусса ишбажаранчитурахь ихтияр дакъар даву дакъаминнавух жучIа учетрай бацIан. Давуртту щаллу дувайсса идарартту буржлувссар цачIарасса давурттаяту жухь бусаван ва сок­ращат буллалиминнаяту кIива зурул хьхьичIва жуйн баян баван.
— Бувсун ччива вила канилу зузисса пишакартураяту?
— ЖучIа зий ур 9 пишакар, навагу хIисавну. Хъунмур бухгалтерну бур Загьидиева Лиана. Давурттал специалисталну бур Сулайманов МахIаммад, Кьурбанов МахIаммад, Аьлибекова ПатIимат, инспекторну – Рамазанова Наталья, секретарь-референтну – Усттарова Ххадижат, техничкану – Нахаева Бунавар, къаралчину – Меджидова Зарипат.
Винма чIалачIисса кьяйдалий, жул идаралий ххуйсса ремонт дурну дур, шикку зузинан багьайсса хIалурду хIасул дурну дур. Ах­ттайнсса дукайсса, холодильник, микроволновка бусса, хасъсса къатта бур.
— ДуллалимуницIун Аллагьналгу кабакьиннав, Аьбдулгъани Давдиевич.
Ихтилат бувссар
ХIажимурад ХIусайновлул