Гьаннарал ризкьилул хозяйствартту цIулаган дан дур

bft_31Вай гьантрай Къумторкъалаллал райондалийсса кIинтнил миналийсса Гергебиллал райондалул Дарада-Мурада шяраваллил хозяйствалий хьунни Дагъусттаннай махъсса ацIра шинал дяниву уттинин цалчин дуллалисса гьаннарал яттил Республикалул выставка.

Гьаннарал яттил Республикалул выставкалий цалчинсса ва тIайлабацIу бусса гьурттушиву дунни «Племхоз Кулинский» СПК-лул.

Залму АьбдурахIманова
Выставкалий гьурттушинна дунни ва мероприятиялул сакиншинна дурсса, мукуна республикалул шяраваллил хозяйство цIудуккан давриву хъунисса хIарачатру буллали­сса ДР-лул премьер-министр Шарип Шариповлул, ДР-лул шяраваллил хозяйствалул министр Баттал Батталовлул, ДР-лул Ветеринариялул комитетрал председатель Вахмурад Курчаевлул, Гергебиллал райондалул хъунама Рамазан Малачиевлул, Дагъусттаннал паччахIлугърал аграрный университетрал ректор Зайдин Жамбулатовлул, респуб­ликалул министерстварттал ва ведомстварттал вакилтурал ва шяраваллил хозяйстварттал каялувчитурал.
Выставкалийн, мукунма бувкIун бия чIаххуврайсса республикардаясса хIурматлувсса хъамалгу. Вайннавух увкIун ия Аьрасатнал Миллатирттал ризкьичитурал союзрал председатель Михаил Егоров, академик, ЗахIматрал Виричу Василий Мороз, Ставрополлал крайрал животноводствалул НИИ-рал директор Татьяна Селионова, Къарачай-Чаргаснал, Невыномыскаллал, Троицкаллал ппалул заводирттал каялувчитал. Хъамаллуравух выставкалийн увкIун ия академик, элмурдал доктор, чIярусса шиннардий Ставрополлал аграрный университетрал овцеводствалул кафедралул заведующийну зузисса жула лаккучу, Гьуйннал шяраватусса Исмяил Исмяилов.
bft_32Выставкалийн тамашалун бу­ккан бувну бия Дагъусттаннал арулла райондалиясса 36 племхозяйстварттал мюрш ризкьи.
Мероприятиялун хасну дурсса павильондалуву гьарца хозяйствалул цанма-цанма ккаккан бувсса кIанттурдай лархъун дия чIярусса шиннардий захIмат бувсса хьхьичIунсса ризкьичитураясса, хозяйствалул ризкьилия ва муниясса маэшатрая бувсъсса баннерду, личIи-личIисса выставкардай гьуртту хьуну лавсъсса дипломру ва кубокру.
Гьашинусса ва республикалул даражалийсса выставкалий цалчинсса гьурттушинна дуллай бия тай шиннардий ятту-гъаттара гьарзашиврул ва миннул гьаннарал ххуйшиврул цIа ца Дагъусттаннай дакъа, мунил кьатIувгу ларгун диркIсса жула Ккуллал райондалул «Племхоз Кулинский» СПК-гу. Ванил каялувчину цIана зий ур гьаннарал ризкьи гьарза бавриву чIярусса хъин-хъинсса давурттив дан дакIнийсса ва дугу-дуллалисса Кьурбанов Чупалав.
Республикалул каялувчитурал ва экспертътал-пишакартурал гьарца экспозициялучIан гъан хъанай, хозяйствардал гьаннарал ризкьилул тагьар ххал дуллай ва миннул каялувчитуращал ва зузалтращал ихтилатру буллалийни, Ккуллал СПК-лул экспозициялучIа хьусса ихтилатраву кIицI лавгунни, танийсса Ккуллал племхозяйствалул машгьурсса цIа цIудуккан дансса чаранну ляхълай бушиву. Респуб­ликалул шяраваллил хозяйствалул министр Баттал Батталовлул Ккуллал СПК-лул каялувчинащал хьусса ихтилатравугу кIицI лавгунни гьаннарал ризкьи чIяву баврих ва цIаларгсса Ккуллал яттил нис дувансса шартIру дузал даврих къулагъас ххишала дуллай бушиву.
60-ку шиннардий Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул министерствалий цIусса ризкьилул гьанна буккан баврил ялув зий ивкIсса Исмяил Исмяиловлул, Ккуллал племхозяйствалул кунни-ттардугу, миннул ппалгу ххалгу дурну, хозяйствалул каялувчинан чIа увкунни тIайлабацIу, зунттал гьанна бухлаган къабитаврил ххуллийсса лябукку. Шиккува, ттущал хьусса чIивисса ихтилатравугу, аьлимчунал бувсунни цанма хъинну тIайлабацIу хьушиву цила чIумал машгьурну диркIсса Ккуллал колхозраву ризкьилул цIусса гьанна буккан буллалисса элмулул хъиривлаявурттаха зун.
«ЧIярусса шинну хъанай дур ттул Ставрополлал университетраву зий, селекционертал, элмулул доктортал хIадур буллай. Элмулул хъиривлаявуртту дуллай, ттула пишакаршиврий зий унугу, Дагъусттаннай шяраваллил хозяйствалуцIун дархIуну дуллалисса гьарцагу мероприятиялий гьурттушинна дуван хIарачат бувара. Хъинну ххагу-ххарира махъппурттуву жучIава укун ххаллилсса форумру, выставкарду дуллай бушиврия. Цанчирча ризкьи-кьинилуха зузиминнан, вайннуя маэшат ласласиминнан хъунмасса кумаг шайну тIий, сий, гъира гьаз шайну тIий аьрщараха, ризкьилуха зун», — увкунни Исмяил Сагидовичлул.
ЧIявуя выставкалийн буккан бувсса гьаннарал яттил жинсирал журарду: бия шикку лазгиял, грозныйллал, тушинскаллал, дагъусттаннал зунттал ва цаймигу гьаннарал ятту.
Форумрал сакиншинначитурал бусаврийн бувну билаятрал регионнай хьусса выставкардай ххув хьуну, дипломирттан ва кубокирттан лайкь хьусса племхозяйствартту гьуртту хьунтIиссар майрал 18-нния 23-ннин бияннин Элисталий хьунтIисса щала Аьрасатнал выставкалий. Ва билаятрал даражалийсса выставкалий гьуртту хьунтIиссар ва кьини республикалул племхозяйстварттал дяниву ххув хьусса, Гъуниннал райондалул «Согратль» тIисса агрофирма.
Гьаннарал ризкьи ххал бувну, хасъсса хIасиллу дурну махъ республикалул каялувчитурал ва хъамаллурал ххал дурунни Дарада-Мурада хозяйствалий уттигъанну цIузаманнул оборудованиягу щурущи дурсса оьллал ферма.
Ванияр махъ выставкалул циняв гьурттучитал хIала-гьурттусса республикалул мюрш ризкьилийн багьайсса масъалартту ххалбигьлагьисса ва выстакалий ххув хьуминнан дипломру ва бахшишру дуллалисса хъуннасса батIаву-шадлугъ хьунни.
БатIаву тIитIлай, вице-премьер Шарип Шариповлул бувсунни, сайки ца нюжмардул хьхьичI Бабаюртуллал райондалий, республикалул бакIчигу гьурттусса, хъудугьултрал форум хьушиву ва Аьрасатнаву мюрш ризкьи гьарзашивруву цалчинсса кIанайсса Да­гъусттаннай укунсса журалул выставка дувавриву цикIуй махIатталшиву дакъашиву.
«Дагъусттаннай вания гихунмай ятту ябаврил аралул маэшатрах бурувгун чIалантIиссар Аьрасатнал шяраваллил хозяйствалул аьмсса тагьаргу. Цанчирча билаятрай ризкьи ябавриву ва миннуя хайр ласавриву жулла республика дуну тIий цалчинминнувух. ХIазран бакъар жу шиккун бучIан бувсса билаятрай ппалуха зузисса заводирттал каялувчитал. Жул мурад бур ппалуха зузими ва миннуя цукунсса-бунугу мюнпат ласласими, ца столданух щябивтун, ппалул багьлул хIакъираву ца бази буллали буван. Цанчирча ризкьи ябавриву ппалулмур масъала буну тIий хIакьинусса кьини ца яла цIуцIи кIанттун ккалли бан бучIимур кIану», — увкунни вице-премьернал.
Гихунмай махъру лавхъсса хIукуматрал ведомстварттал ва хъамаллурал кIицI лавгунни ризкьичитуран яла цIурувкьюсса, «цIуцIи кIанттурдайн» кIура бавсса, масъалартту. Масалдаран, академик РАСХН, ЗахIматрал Виричу Василий Морозлул чIурчIав дурунни Китайнавун ва Индиянавун жула ппал дахлахиссаксса билаятрал маэшатрал гьарцагу чул хIура бук­лакишиврий.
«Эбрат ласун аьркинссар цала аьрал ппалуя дурсса янна лахлахи бувсса Американал хIукуматрая. Тайннал аьралуннал синтетикалия дурсса янна-ус къалаххайссар. Утти­заманнул американал пахрулун ккалли дуллай бур ппалул ххаллая дурсса, ккуллалул цIунцIия къахьун лаххайсса, бронежилетгу. Циванни жула хIукуматрал ва масъала хъуннасса къулагъасралун къаласун, билаятрай ппалуха зунсса предприятияртту цIубуккан къабуллан, мивунсса инвестициярду дучIан къадуллан», — тIисса, ризкьичитурал гурсса хъатру ришлай кьамул бувсса, махъру увкунни Василий Андреевичлул.
Дипломру ва бахшишругу дарчIуну, ххуй-ххуйсса ихтилатир­ттая махъ Дарада-Мурада шяраваллил школалул дуклаки оьрчIал ва Гергебиллал райондалул художествалул самодеятельностьрал зузалтрал цачIу хIадур дурсса ххуйсса концерт ккаккан дурунни. Мероприятиялул ахирданий, кIинтнил минардайсса хозяйстварттал дянивсса, дучри ххяххан буллалисса бяст-ччал хьунни.
Кьуру кIинтнива цукун, ци захIматшивурттащал ва ккаккиярттащал интнийн бувкру тIисса суал булайсса аьдатгу дурурччуну, нагу, ттухьхьунна хIалу дирирну дунура, ихтилат бував «Племхоз Кулинский» СПК-лул хъунама Кьурбанов Чупалавщал. Ва ур, хIакьинусса кьинилухгу, кьинилул тIалавшиннарахгу урувгун, хIарачат ялттуну къуццу тIисса, жагьилсса, жангу ххисса председатель. Ккуллал колхозрал ва зузалтрал ккаккияртту муданнагу хьхьичIунсса ххуттайсса диркIссар, вайннал давурттив цайминнан эбратрансса диркIссар. Му ххаллилсса традициялул чарххана лайкьну буруччинсса хIарачат буллалисса ур хIакьинусса Ккуллал хозяйствалул хъунама Кьурбанов Чупалав.
— Цукунсса хьур гьашинусса кIинтнил миналул тагьар?
— Аьмну республикалул цинявгу ризкьичитуран кунна, жунгу гьашинусса кIи личIинура хъунисса захIматшивуртту дакъасса, тIабиаьтрал чулуха «бахшишру» къархьусса шин хьунни.
ТIабиаьтрайн вихшала дирхьуну, я лазундарал, я кормалул жул ризкьичитал мюхтажну бакъассия. ЦIанасса ппурттуву ятту лургъи шаврил компания къуртал шавай дуссар. Хъирив яттия ппал дуркьун, майрал ахирданийннин гъинтнил минардайн ссапар бахIинтIиссар. ЗахIматшиву ссаву дур учирча, кIицI лаган ччива хозяйствалун ххирану дацIайсса ятту куч баврил компания дур куну. Ххирану дацIайсса транспортрацIун бакъар ризкьичитуран кумагран тIайла буккансса халкьгу. Кумаг бакъашиврул, зузалт биял къахъанахъишиврул масъала жучIа мукунма гьаз шай гъинттул ризкьилунсса лазуни хIадур дувайнигу, ххулув бансса халкь бакъашиврийн бувну. Ккаккияртту ци дур учирча, ми чIалантIиссар ятту лургъи хъанахъаву дарцIукун, ттуршва ттан 90 % чIируннал бучIан бувну бурив бакъарив чIалан бивкIукун.
— Чупалав, зул хозяйство ва выставкалий цалчин гьуртту хъанай дур. Вил пикрилий, аьркинссарив жучIара укунсса выставкарду ва цукунсса мюнпатри вайннуя ризкьичинан?
— Мяйжаннугу, ряххилчин­сса шинни на ва хозяйствалул каялувшиву дуллай, амма уттинин цалчинну жу шикку гьурттушинна дуллалисса. Умуд буссар ванияр гихунмай, чара бакъа укунсса кIанттурдавух хIала-гьуртту хьуну, хьхьичIунсса кIанттурдан лайкь хьунсса. Цанчирча укунсса журалул батIавурттая цин лав­хьхьусса хайр бакъа къабикIайссар. Цамур цичIав бакъахьурчагума, цайминнал хозяйствартту кка­ккансса, гайннал дуллалимуния эбрат ласун бюхъайсса даву дур. Цайминнал ккаккияртту ххал хьуну хIарачат буллансса гъирагу багьантIиссар. Жу цумур-цагу сипталущал буккарча, Республикалул Шяраваллил хозяйствалул министерствагу чIарав бацIан хIадурну бур. Ризкьичинан захIматсса чIун дуркIун духьувкун, хIукуматрал кумаггу, чIарав бацIавугу хъинну аьркинну дур.
Ва даву дан дакIнийн багьсса цинявннахьвагу барчаллагь тIий, чIа учин ччива ризкьи-кьинилуха, аьрщараха, шяраваллил хозяйствалул масъаларттаха зузиминнан цIуллушиву, каши-кьудрат, даркьусса, буллугъсса шин.