БучIантIимунил ттуплихрув жува ялугьлагьисса?

ilchhi_14Премьера
Март зурул 30-нний Оьруснал театрданул хъунмур залдануву кка­ккан бантIиссар халкьуннал бусалалия ва Абасил МахIаммадлул пьесалия хIадур бувсса музыкалул драма «Камаллул Башир».
Режиссертал – Аьрасатнал лайкь хьусса артист Муса Оздоев ва Дагъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадов.
Композитор – Аьрасатнал халкьуннал артист Ширвани Чаллаев.
Хореограф – Муса Оздоев.
Художник – ДР-лул лайкь хьусса художник Ибрагьим-Халил Супиянов.
Костюмру – ПатIима ХIажибагова.
Проектрал автор – ДР-лул магьирлугърал лайкь хьусса деятель Бадрижат МахIаммадхIажиева.

ХIакьину Лакрал театрданулгу щаллара бигьасса чIунну духIлай бакъар, лакку кказитрал, лакку радиолул ва лакку мазрал цилла кунна. ЧIявучил лакку мазрайсса кказит-журналлу къаккалаккаврил, Лак­рал радиолух къавичIидишаврил кунма, Лакрал театрданувунгу инсантал чанну заназаврил хъунмур багьана бухьунссар махъа нанисса никиран ниттил маз къакIулшиву. Ялагу, ца багьана цамургу бухьунссар, цIанасса аварасса заманнай инсантуран чIун диял къахъанахъаву. ХьхьичIра цIана кунна чIярусса телеканаллу къадиркIсса, интернет, сотовый телефонну къадиркIсса чIумал лак ца дуссухун кунма батIлай бивкIун бур, куннан кув ккакканшиврул, яхши-хаш баншиврул. ЦIанарив инсантал личIину чунчIав буккан ччай ба­къар, цуппагу театрдануву пьеса тIий, концерт тIий, мажлис буллалисса ахттакьун чIумал, шагьрулул кIичIиртту га яла машинарттал бувцIуну, «пробкарттаву» ссятру хъанахъисса чIумал. Амма Яруссаннал ва Къумукьнал театрданулми тамашачиталгу мива кIичIирттавух бакъарив лагайсса, минналгу дакъарив ишла дайсса интернет ва телевидение. Миннул ярусса ва къумукь цалва театрдая арх буллай бакъар. Лакрал театрданулмур залдануяр хъунисса ми театрдал заллу щапI увкуну буцIайхха. ХIатта шикку махIаттал хьунссагу цичIав бакъар, лакран цалва мазрай ихтилат буван кIу бизлай, му кьюкьалану чIалачIисса чIумал, ярусса ва къумукь цала мазурдий гъалгъатIисса бакъацIай. КутIану учин, жува ци тIурчагу, багьана жулва, миллат хIисаврай, цахъи яхI бакъашивруву бухьун­ссар. Жува миллат бушивриясса пахру бакъашивруву, жулламур тиннай, махъуннай дуллалавриву. Тти, къакIулли ци багьана буссарив лак миллатрал театрданувун къазаназаврил. Ва иширал хIакъиравугу гьарцаннал цалва-цалва пикрирду, цалва-цалва багьантту бур.
Бадрижат МахIаммад­хIажиева, Лакрал театрданул художествалул каялувчи:
— Тагьар щала ххуйсса дакъанугу, театрданул иш оьнийнва багьну бур учин цукунчIав къабюхъан­ссар. Бур театрданул муданмасса тамашачитал, театрданул актив. ЦIурувкьюсса масъалалун ккалли бавияв жагьилтуралмур масъала. Цуксса хIайпнугу, кулпатирттаву сийлий бакъар ниттил маз, мунияту жагьилтурава хъинну чIявуссаннан кIулну бакъар лакку маз. Мунийн бувну, жу бихьлай буру кIива мазрайсса спектакльлу. Му масъалалущал жагьилтал цивппа гъан хъанай бикIай жучIан, пьесалух буруглай буна цукунсса-дунугу таржумагу ччива тIий. Мукун, гьашину жухьхьун махъ буллунни «синхронный перевод» дикIантIисса, амма мукунсса дурагу 2-3 рядри дикIантIисса, дунугу мугу хъанай бур ххуйсса кумаг, чIаравбацIаву, жагьилтураща бюхъан най бур пьесалух буруглай буна най буна таржумалухгу вичIидишин. Вагу хъанахъиссар жагьилтал театрданувун кIункIу бансса ца ххуллуну. Жагьилтурая буслайна кIицI лаган, актертурал отделениялийн дуклан бухлай бур, яла жучIан театрданувун букIлай бур лакку маз къакIулсса жагьилтал. Театрдануву зузисса оьрмулул бугьарасса актертал хасъсса программалийн бувну миннащал зий буссар, миннан маз лахьхьин буллай.
Театрданувун тамашачитал чанну занай бушиврия тIурчаннив, мунил ца багьана бур культуралул услугартту ацIлихъайсса лавай хьуну бушивугу. Хъинну чIярусса концертру, спектакльлу ккаккан буллай бур республикалий нюжмардул дянив, ччарча жула ши_ккувассаннал, ччарча Аьрасатнал машгьурсса балайчитурал тIий, мос­кавуллал театрдал тIий. Му винмагу ххуйну кIулссар. Интернетравугу дур вин ччийкунсса информация, мукунна культуралулссагу. КутIану учин, хIакьинусса каширду хъинну чIярусса ва хъунисса дур. Ялагу, жулва хъинну чIявусса жагьилтал республикалул дазул кьатIувгу лавгунни, дуклан тIий, зун тIий. Укун, вай кIанттурдалгу цин лар­хьхьусса даву дуллай бур тамашачитал чан хъанахъавриву. Ва ялагу. Жул администратортал лавгссар лак чIявусса кIанттурдайн, Восточный базаллувун, идарарттайн, частный организациярдайн, миккусса лакращал ихтилат бан. Миккугу биялсса инсантал бур театрданувун бучIан ччай бунугу, къабюхълахъисса, ахттакьуннил ссят 19-20 хьуннин зий бушиву сававну. Бигьалагай кьинирдайгу дусса тархъансса чIун ичIуваминнащал гьан дуван ччай бур туну. Мукун, хьхьичIрассагу, цIанассагу чIунну цачIу дихьлай, даххана хьуну дур паччахIлугърал система.
ХIасул хьусса тагьар даххана даншиврул, жу кIилчинни батIайсса театрданул актив. Вай гьантрайгу бавтIру Попечительский совет сакин баншиврул. Мунил агьаммур давугу аьмну театрданул чIарав бацIавур, яла-яларив – жагьилтал театрданувун зана бавур. Му мурад­рай, ихтилат хьуссар ва хьунтIиссар лакрал районнал администрациярдал хъуниминнащал (цалсса Лак­ралмур райондалул бакIчинащал хьунабавкьуру) ва бувкссару Рес­публикалул Жагьилтурал комитетрайн. Миннащал икьрал дурну, Лакрал театрдануву дуллантIиссару, масалдаран цал Лакрал райондалул жагьилтурал вечер, яла – Ккуллал, ЦIуссалакрал. Миннуй районнал администрациярдал бакIчитураща бюхъантIиссар цалла райондалиясса жагьилтуращал хьунабакьаван, хIакьинусса агьамсса масъалартту (мива наркотикирттал, вацIравун жагьилтал лихълахъаврил) ххалбигьлан. Жагьилтурал комитетралгу ва сипта хъин чулий ккарккунни, бувсунни шайсса кумаг цалагу буллантIишиву.
Жулва агьаммур масъалалучIан зана бикIлай, цал уттигу учинна – цIана дур хъуннасса конкуренциялул чIунну, мукунна творчествалулмур конкуренциялулгу. Мунилгу хъунмасса кIану бугьлай бур тамашачитал чан шавриву.

Таисия МахIаммадова, Каспийскаллал ЦБС-лул хъунмур, Каспийскаллал шагьрулул Хъаннил союзрал председатель:
— Ттун хъинну ххирар жулва театр, амма му Каспийскалийн бувкIсса чIумал ттуршра дайшишру хьхьичIун дагьай мунийн къагьан­сса. Вана чIал къархьуну «Интнил хьхьунищалгу» бучIанссар театр. Гьакссагу ччива гьан. Ттун ччан бикIай сахIналийн бувккун, артистурахь барчаллагьрал махъру учин, грамота, тIутIив дулун, амма гьансса чIун диял къашай. Начнугу бикIара ттулва миллатрал театрданувун гьан къашаврия. Мукунма Каспийскалий ялапар хъанахъисса вайми лакралгу чIун къашайхьунссар, ва цIанасса бигьа дакъасса, циняв давурттахух лавгсса, къайгъурду чIявусса чIумал. Каспийскалиясса чIявуми МахIачкъалалив зий, ма­хъунмайгу чIалну зана шай. Хъинну хьунссия маркIачIан чIумал цахъи махъ байбишайсса бивкIссания пьесарду, инсантурал цалла дан думургу дурну, паракьатну гьан бюхъаншиврул театрданувун. Лак театрданувун къазаназаврил аьй артистурай дакъар. Зий бур ми гьакссагу, захIматшивурттах къабурувгун, личIи-личIийсса пьесардая, захIматсса проектирдая сакин хьусса репертуар дур театрданул. Умуд бур ттущавагу, махъсса щалва миллатращагу уттивагу занан бю­хъанссар жулва аьзизсса театрданувун тIисса.

МахIаммад ХIусайнов, Лакрал театрданул директор:
— Ттул пикрилий, лак театрданувун къазаназаврил багьана бур цIанасса чIумал агьалинал лапва чIявусса социал масъалартту бушивруву. Ялагу итталун багьсса ца кIанугу кIицI лаган, лак театрданувун чанну занан бивкIунни 1999 шинал хьусса дяъвилул иширттая махъгу, хасну ЦIуссалакрал жямат. Муниннин Чапаевкалиясса чIявусса лак бучIайссия театрданувун. БувчIлай бур хIакьину бигьасса чIунну дакъашиву, инсантурал бакIурдиву чIявусса пикрирду бушиву, социал факторданул хъунмасса кIану бугьлай бушиву. Театр­дануя къатIий, инсантал кунначIан кув хъамалугума чанну занай бур. Амма оптимизмращал, хъинмунийнсса хьул-умудращал буругланну бучIантIимуних.

Аслан МахIаммадов, Лак­рал театрданул хъунама режи­ссер:
— Театр оьккиссар учивияв, лащинну бивкIссания, фестиваллай, микку-тикку ларайсса бахшиширттан лайкь хъанай къабивкIссания. Жулла республикалий къатIий, федерациялул даражалийгу, бачIвасса, «пустышка-театр» бивкIссания, Аьрасатнал Федерациялул ХIу­куматрал премия къаласунссия, республикалул циняв театрдаву хьхьичIва-хьхьичI цуппагу. Аьрасатнаву мукунсса бувагу 3 театр буссар, миннувугу ца – Лакралмур. Лакраща жулла дусса чIирисса культура (театргу, кказитгу, радиогу) дугьан хъанай бакъару, махъа нанисса никирайн му ирсирай диян даншиврул. Мукъурттийну тIурчагу, иширайну миллатрал культуралул цIаний цичIар дуллалиссагу чансса бур. Барчаллагь Илиясов Сиражуттин МахIаммадовичлун, бавтIун театрданувун, Попечительский совет сакин бувсса, чIаравгу бацIанну, кумаггу банну увкусса. Ца-кIия инсаннаща дан шайсса даву дакъархха му, маз хъамабитлатаву, культура махънин дагьлагьаву. Культура му хьхьичIра-хьхьичI жувура, инсантуравур, махънин дагьлагьисса. Уттигъанну Яруссаннал театрдануву бишав на пьеса. ЩапI увкуну бувцIуну бия театр. Мукунма цайми театрдалми заллугу буцIлай бур, хIатта хьхьарасса пьесардайнгума. Учивияв компьютердал цалламур дуллай дур, му хьхьичIун дуклай дур куну. Амма фонограммардахун балайрду тIий, пIякь бивкIун цивппа кьякьлухун бихьлай чIалай буна, концертир­ттайн азардахъул, кIиазарда дуллуну занай бур, ккучунну дурну. Лакрал миллатран мудангу хьхьичI диркIссар ларайсса культура, утти миллатрал «тIиндалун» ци хъанай бурив къакIулли. ИчIаллия, школалия тIайла хьуну, буллан аьркинссар оьрчIан культура ххира шаврилсса. АбутIалиб Гъапуровлул увкусса куццуй, «лавгмунийн жува ттупанг битарча, бучIантIимунил жуйнма ттуп битантIиссар», муна му ттуплих хьуну бунуккару жува. Думунил кьадру бакъа. БатIавурттай, форумирттай лакку мазрай духIин дуну ихтилат бан шайсса инсан нажагьсса акъа акъар, ва мунищала архIал маз буруччаврия буру гъалгъатIий. Му ябаншивруллив цалла-цалла дуллалисса дакъассар. Цимурца заманалийн бичлачавугу къатIайлассар, заманагу, тарихгу жувару хIасул буллалисса. Лиян дан бигьассар, дазинни захIматсса. Лакралми пьесардая тIурчан, мигу къачанссар театрданул репертуардануву. ХьхьичIминнуя къатIий, мисалдаран буцинна вай махъсса шиннардийми: «Бархъаллал Маллай ва Гъумучиял ПатIимат», «Ккурккуллал Щаза», «Хан Муртазааьли», «АхIмадхан Султан», Казбек Мазаевлул, Ссугъури Увайсовлул оьрчIан чивчусса произведениярттайн бувсса пьесарду, магьри, жагьилтурансса мюзикллу. Вайгу цалагу аншлаграй къалавгунни, зал щапI увкуну бувцIуну дакIний бакъар цаннийвагу. «Каждый мнит себя стратегом, видя бой со стороны», — увкуну бур Руставелил. Мукун, гъалгъа тIун бигьассар. Барчаллагь иширайну кумаг буллалиминнан, Гульшан Хасаеван, Юсуп МахIаммадовлун, Сиражу­ттин Илиясовлун ва м.ц..

ПатIимат Рамазанова, журналист:
— Миллатрал кказитрай зий кьуниясса шинну дурсса журналист хIисаврай, нагу бакьлай бура жулва лак жунма жува къаххира­сса, миллатрал культуралия архну бацIарчагу баччибакъасса агьали бур тIутIаврицIун. Бур жулва миллатраву патриот асардал дакIру гьузиххин къадуллалисса, бучIантIимунил буруккин бувагу бакъассагу. Миннаямур гъалгъа кьукьин банну. Кьабитанну. Къакьукьин бувнугу пайда цир? Миллатрахсса ччаву ялув духIан, гужрай «ялун рутан» къашайхха. Амма ттигъанну ЦIуссалакрал райондалийн Культуралул шин тIитIаврил шадлугърайн лавгсса кIанай, бу­къаччавай хъатIул аьдатрай тамаша бувсса нава бивкIра, ва даву Лакрал театрданул дуварчагу къабатIинавав лак театрданувун тIий.
ЩапI увкуну бувцIуну бикIайва Лакрал театрданул зал, масалдаран, Гьарун Саэдовлул «Къалайчитал», Казбек Мазаевлул «Удрида-бава» ккаккан буллалитари. Казбеклул чивчусса «БурцIурдил хъатIи» ххал бан занай бия лак бакъамигума. Гьай-гьай, щалла дунияллий бувагу ца бакъа бакъасса Лакрал театрданул сахIналий лакрал оьрмулиясса, багьу-бизулиясса пьесарду хьхьичIунну бикIангу аьркинссар миллатран. «Цурдалу лирчIсса Удрида-баваясса» темагу муданна агьамсса темар жулва миллатран.
Гьай-гьай, артистурал чулуха хъунмасса тIайлабацIу хьуну бур театрданун. Ссал къабагьари Ларина Оьмаровал ца увинна!?
Лакралмур щаращул щиная­сса нахIала личIинува нахIусса ва тIааьнсса бикIанссар гьарманангу. Классикалул пьеса ккаккан баву – театр бюхттулсса даражалийн лавхъшиврул барашиннар тIурчагу.
Ттун, хасну, классика – лакку накьичри, лакку лишанни, лакку тIювари, лакку ккурчIари. Дунияллийцири театрдал диркIссар ва дуссар иш бавчусса ва багьсса чIунну. Ттулгу лак бакъамигума театрданувун заназисса «мусил чIунну» занадикIанхьуви тIисса тамахI бур, мукунсса вихшала дишин буллалисса потенциал Лакрал театрданул бур.
Концертирттал хIакъираву­гурив, ванияр 9-10 шинал хьхьичI цурда ца концерт лях гьан къаритайссия нарагу, ттул лагма-ялттуминналгу. Фонограмма дакъа агьалинал хьхьичIун бувккун балай учин гьунарсса ва гъира бусса балайчитал бикIайва. Утти балайчиталгу чIяву хьуну бур, фонограмма да­къасса концертгу дакъар. ХъатIайгу ххю-ххюя, рях-ряха балайчи ур. ЧIярумур язину дакъар. Язимур тIурча мудангу нажагьссар. Нажагьмурди ххишалану кьиматрай дикIайссагу.

Саният Рамазанова, ДР-лул лайкь хьусса артистка:
— Му суал циминнахьхьунгу буллухьунссар, мунинсса жавабгу гьарцаннал цалла-цалла духьунссар, цалва-цалва багьанттугу бухьунссар. Му масъалалул ялувгу цикссагу зийгу бур. Амма жулва халкьгу танмал хьуну бур, кьатIув, театрданувун цал ххишала буккан ччай бакъар. Театрданул репертуардануву ччима тамашачинансса пьесарду бур, ччарча лакрал багьу-бизу, тарих ккаккан буллалисса, ччарча чил хIукуматирттал драматургтурал­сса. Шаппа-шаппагу щябивкIун, ва укунни, та тукунни тIий театрданий аьйрду къаришлай, бувкIун, бурувгун пьесалух, цанна дакI къадаркьумуниягу буслай бивкIссания жулва лак хъинну хьунссия. Мяйжаннугу миллатрал ялунбучIантIимунил буруккин­ттарайсса инсан театрданувунгу учIантIиссар, пьеса испаннал ягу лакрал драматургнал чивчусса бур, бакъар къатIий. Лакку мазрайсса литературагу, кказитгу ккалантIиссар. Испаннал драматургтурал чивчусса пьесардавумур жулва оьрмулувугу хъанахъиссар, жува кунма, мигу аьтIий, хъяй, ххари, пашман хъанай буссар. Лакралмири тIий, гьарца шинал гайва-гай пьесарду ккаккан буллангуния къашай театрдануща. ЧIявусса инсантал буруглай бур «Великолепный век» сериалданух, мугуния лакраясса дакъар. Учин ччимур мура, ца гамунихун дахчилай дакъар, театрданул репертуардануву бур цикссагу лакралмигу, къалакралмигу пьесарду, га яла тIалавшинна чIирима тамашачиная тIайла хьуну, яла дядаланма тамашачинайн бияннин, ччима инсаннал ххал бувансса. Шаппату буккан къаччай, театрданувун нажагь бакъа къазанарчагу жулва лак, бувкIми, ттул пикрилий, рязийну лагай театр­данува. Ми мукун гьаншивруллив на нава, актриса хIисаврай, щала ттулва гуж булара ва ттун хъинну ххирар ттулва пиша.

Аьбдул Мурадов, Лакрал театрданул артист, балайчи:
— Махъа нанисса никираву миллатрал культуралухсса ччаву дакъар, му миннаву дишингу оьрмулул хъуниминнал буржри. Цайми миллатру кунма, жувагу занан аьркинссару жулва театрданувун, жулва миллат­рал мазралгу, культуралулгу чIарав бацIлан аьркинссару.

Ширвани Айгунов, журналист:
— Цалчинмур багьана – махъа нанисса никиран маз къакIулшиву. КIилчинмургу, ттулва пикрилий гьарца инсаннал цалва-цалва «интересру», цанна хIаз дизаймур душаву. На нава хъунмасса гъирарай стадиондалийн, футболданийн лагара. ХIатта театрданувунгу занан аьркиннугу. Ялагу, театрданул анонсру, реклама чанну дусса кунма бизай.
ЦIухху-бусу бувссар
Бадрижамал Аьлиевал