Буттахъал аьрщив оьвтIийнна дур

bft_13Казбек Мазаев къакIулсса, мунал «Удрида-бава» пьеса къаккавксса, муния къабав­сса лак чансса бухьунссар (махъа нанисса ник къахIисавну). Лакрал гьунар бусса чичул, драматургнал цIа утти табасараннал миллат­равугу чIявучин кIул хьунни. Казбек Мазаевлул «Удрида-бава» пьеса бивхьунни Табасараннал театрданулгу. Мартрал 1-нний Дарбантлив (кIулсса куццуй, Табасараннал театр му шагьрулийри бусса) хьунни мунил премьера. Табасаран мазрай му пьесалул цIа дур «Удрида-хала».

Ва драмалул хIакъираву ихтилат буван табасараннал миллатрал кказитрал корреспондент ва на хьунабавкьуру Дарбантлия МахIачкъалалив даврил аьрххилий увкIсса, цувгу ва пьесалул ялув зий ивкIсса, Табасараннал театрданул режиссер Жамбулат ХIабибовлущал.

— Табасараннал театр бур жулла республикалул жагьилми театр­давасса ца. Муниннин Халкьуннал театр бивкIун, Табасараннал паччахIлугърал театр тIивтIуну бур 2001 шинал, мунил гьану бивзун бур ДГУ-рал культуралул факультетрал актертурал отделениялул выпускниктурал. Табасараннал татрдануву зий айивхьусса цалчинсса магьирлугърал усттарну ивкIссар республикалий ва мунил кьатIув цIа ларгсса режиссер, Аьра­сатнал Федерациялул ва Дагъусттан Республикалул искусствалул лайкь хьусса ишккакку Валерий Эфендиев (аьпа биву).
Вай шиннардий театрданул бивхьуну бур зувинния ливчусса пьесарду, оьрчIансса магьри.
— Махъсса шиннардий миллатирттал кказитирттан бикIу, театрдан бикIу биял хъанай бакъар маз кIулсса буккулт ва тамашачитал. Мудан биялну къабикIай, мукунма, миллатирттал мазру кIулсса артистал бикIу, цайми зузалт бикIу. Табасаранналмур театрдануву ци тагьар дур?
— Табасаранналмур театрданунгу, Лакралмуния личIи бакъа, мукунма биял хъанай бакъар тамашачиталгу, маз кIулсса пишакарталгу. Му масъалалиясса ихтилат хьунни Театрданул кьинилун хасну Къумукьнал театрдануву ва ххуллух хьусса батIаврийгу. Жула университетрал культуралул факультетрал актертурал отделениялува гьарца шинал буклай бур выпускниктал, амма ми циняв най бакъар театрдаву зун. На вай гьантрай хьунаавкьура му факультет къуртал буллалисса кIива табасаран душнищал — табасаран маз кIулсса. [pullquote]ХIабибов Жамбулат увну ур Хивуллал райондалий Лака тIисса шяраву. ДГУ-рал культуралул факультетрал актертурал отделениялий дуклай унава актерну зун ивкIун ур Дагъусттаннал паччахIлугърал ссихьрал театрдануву. МарцIсса ххювардайну мугу къуртал бувну, 2005 шинал зун увкIун ур Табасараннал театрданувун. Заочнайну бувккуну бур Санкт-Петербургуллал паччахIлугърал театрданул искусствалул академия. 2012 шинал Жамбулатлул бивхьуну бур «Звездочет» тIисса спектакль, цингу хъинну лавайсса кьимат бивщусса тамашачитуралгу, литературалул критиктуралгу, режиссертуралгу.[/pullquote]Жу шайсса хIарачат буллай буру ми жулва театрданувун кIункIу бан. Уку-укунсса жагьилтал хIакьинусса кьини театрдан багьа бищун къашайсса хазнану бур. Ва масъала республикалийсса цинявгу миллатирттал театрдал бухьунссар. Лакрал бикIу, Табасараннал бикIу, театрданувун бикIанмагу кIира-шанна рядрайсса тамашачитал бувкIсса чIумал ца хъинну дакIнийн кьутIай. Тамашачи ххюя икIу, ххюцIала икIу, артистрив цалла даву щаллуну дуллай, гьухъ дутIлай ур, цалла чIунгу, гужгу, хIайп къакуну, буллай ур миннан. Мунияту артистнал бигьа бакъасса пишарал кьадру-кьимат тамашачитурачIа лахъ хьуну ччива.
bft_15Амма театрданувун миллатрал маз кIулсса пишакартал бучIаврил масъала ванияр шиннардил хьхьичI цIурювкьуссаннун ккалли буллай бивкIхьурча, махъппурттуву тагьар хъин чулиннай даххана хъанай дур, чIяву хъанай бур миллатирттал театрдавусса жагьилтал. Жагьилсса тамашачитал театрданувун кIункIу баву мурадрайрив, ттун кIулли зул, Лакрал, театрданул кIива мазрайсса (оьрус ва лакку) постановкарду буллай бушиву. Вагу, ттул пикрилий, тIайласса шар, ванилгу цин лархьхьусса даву дантIиссар жагьилсса ник театрданул искусствалухух гьан давриву. Жул театр­дануллив буссар оьрус мазрайсса магьри, ми чIявучища ккаккан бюхъаншиврул. Миннущал лагару республикалул шагьрурдал школардайн ва садикирттайн.
— Казбек Мазаевлул «Удрида-бава» пьесалул Табасараннал театрданул сахIналийнсса ххуллу цукунсса хьуссар?
— Табасараннал театр тIивтIуну хъунма хIал къавхьуну, 2002 шиналгу бивхьуссар ва пьеса. Га чIумалсса ва пьесалул постановкалулсса бувссия аьпа биву Валерий Эфендиевлул. Бувагу кIилва ккаккангу бувну, ливчIуна ва пьеса 13-хъул шиннардий. Гьашину, Культуралул шинал, хьунтIиссар Дагъусттаннал драматургиялул фестиваль. Мунийн бувну, дагъусттаннал драматургтурал пьесарду жулва театрданул сахIналий бишин, на миллатирттал театрдавун ивра, амма цинявнналлагу ца дард дур — драматургтал биял къахъанахъаву. Му чIумал жу пикри бувссия ва пьеса цIунилва цIунил бишин. Шивусса тема ттун хъинну кIулсса, хъинну гъансса дур, ванияр ацIрахъул шиннардил хьхьичI кунна, агьамсса ва цIуруркьюсса. Ца лакран, дагъусттаннал вайми миллатирттан дакъа, щалвагу Аьрасатнангу. Дагъусттаннайсса шяраваллава кунма, Аьрасатнавуминнавагу лаглай бур жагьилтал, цивппалу къари-къужригу кьабивтун. Мукун, ва масъала бур щалвава Аьрасатнан аьмсса. Дагъусттаннай ялагума му тагьар хъин чулиннай даххана дансса цукунсса-дунурагу проектру, ци-дунурагу давур­ттив дуллай бухьурча, оьрусналми шяраваллаву тагьар хъиннура оьккисса дур, цичIав дуллайгу бакъар му даххана дуван. Муна мукун агьамсса масъала гьаз буллай ур гьунар бусса чичу ва драматург Казбек Мазаев. Му бакъассагу, гиву ялагу чIявур инсаннал хасиятрацIун бавхIусса цаймигу кIанттурдугу. Ттун, режиссер-постановщик хIисаврай, ччай бакъая ва пьеса «режиссерский выдумкарттайну» «кIу буллан». Ванил таржумалул ялувгу хъинну хъунмасса захIмат бивхьуссар, му хъинну тIайлабацIусса, тамашачитуран бигьану дурчIинсса хьугу хьунни. Пьеса таржума був­ссар театрданул литературалулмур бутIул заведующий, цалла даврил лавайсса даражалул пишакар АьбдурахIим АьбдурахIмановлул. Мунияр хьхьичI на Гулизар АхIма­довнащалгу маслихIат ккавкссия цукун ци дурну хъинни куну. Мукун, Лакрал театрданул ва жулвамунил цачIусса гужирдайну щаллу буварду ва постановка.
«Удрида-бава» драмалул премьера хьуссар 1-мур мартрай. Янил къахьун, зал бувцIуну, аншлаграй­сса хьунни му, тамашачитурал хъинну ххуйну кьамулгу бунни. Цила лякьлул оьрчIругу бакъа, цилва хъуни бувсса ссил оьрчIругу шагьрулийнмай лавгун, ласгу ивкIуну, цурдалу личIлай дур Удрида-бава. Пьесалул ахирданий мунил махъа нанисса никирайн оьвчаву дуллай бур ватан, буттал кIану, цалва мархри хъамакъабитлан, цала буттахъал, буттал буттахъал рухIру дусса аьрщарайн зана шаван. Му ппурттуву залданувун урувгсса — хъами, хIатта арамталгума макьру лихьлай бия. Муксса гъансса дурхха ва тема инсантуран. Цумур бухьурчагу спектакль къуртал хьуну махъ, тамашачитал гъан хъанан бикIай жучIан, цанма ххуй бивзмур ва къабивзмур, цанна дакIний лирчIсса калимартту кIицI дуллай. Мукун, ва пьесалия махъгу гъан хьунни жучIан тамашачитал. Шиву дуссия сюжет ца акъа-акъасса арс, хъунав хьусса ппугу шяраву кьаивтун, шагьрулийн ивзун, хIал лавгун махъ, шяравасса цайминнан му шагьрулий хьунаавкьуну, буттачIан шяравун цан къаучIара куну цIувххукун, мунал «му ттигу сагъну урив?» тIисса. ЧIявуминнан ва кIану бия кьувтIуну. Ца хъамитайпа бия му букьарча къахъиннив, хъинну тIааьн бакъасса мутта бур­хха тIий. Къабукьарду, ялунгума махъа нанисса никиран цахъи яхI багьийча, цалва мархри, хъунив хьусса нитти-буттахъул, буттахъал рухIру дусса аьрщив макьаритлардича куну. Му пьесалувух гьурттуну буссар театрданул сайки циняв артистал. Агьаммур роль дургьунни сахIналул ххаллилсса усттар, ДР-лул лайкь хьусса артистка Гюльнисе Агъаевал. ХIадис ттаттал роль, цува жагьилсса унува, хъинну ххуйну дургьунни Ризван Аскеровлул, Зунзуллулсса — Бике Раджабовал. Вайннащагу, махъсса вайминнащагу бювхъунни тамашачитуран бувчIинну, бюхханну шяраваллил оьрму ккаккан буван. «Машгьур шаврилгу, цIанил, хъус-кьинилулгу ци байссар, зу чивчусса ватандалухасса назмурдугу, ватандалул савлугъиннаран ссупралух лахълахъисса бачIвасса махъругу щинни, ссанни аьркинсса, агарда му ватан зунна хъамадиртния махъ?» — тIий бур пьесалул геройтал. Пьесалуя махъ гьарцагу тамашачинал цахьхьунма цалва суал буллусса ххай ура: «Цири навагу бувсса ттулла ватандалул цIаний?» тIисса.
Ва пьесалул авторнан – жул хIурмат лавайсса Казбек Мазаевлунгу чIа тIий буру цIакьсса цIуллу-сагъшиву. Гьаксса ччиссия ванайнгу оьвчин премьералийн. Умуд бур мунащалгу хьунабакьин бюхъанссар тIисса.
Жу «Удрида-бава» пьеса кка­ккан бантIиссар апрельданул 8-нний МахIачкъалалив Къумукьнал театрданувугу. ОьвтIий ура зул редакциялийнгу, махъсса лакрайнгу ва кьини Къумукьнал театрданувун.
— Барчаллагь хъунмасса, Жамбулат Зайналович. ТIайлабацIу баннав зул театрданун гихуннайсса давурттавугу, чIяву баннав жулва миллатирттал театр­дал тамашачитал.
Ихтилат бувссар
Бадрижамал Аьлиевал