Шяравалу цIудуккаврийну цIубуккан банну Дагъусттан ва Аьрасат

je_12Дагъусттаннай ва Аьрасатнаву хIасул хьунни «Партия возрождения села» тIисса Щалвагу Аьрасатнал политикийсса партия. Ва дур аграриялул ва демократиялул ххуллийсса партия. Ва партиялул Дагъусттаннайсса лидер МухIаммад Рашидовлул бувсунни цалла партиялия ва мунил хьхьичIсса масъаларттая.

— Зул партиялул программалул агьамшиву цукунсса дур?
— «Партия возрождения села» — му дур хъузалтрал ва Дагъус­ттаннал ва Аьрасатнал кьадар бусравминнал, миннул тIабиаьт дуруччин ччиминнал, агьалинал цIуллушиву дуруччин ччиминнал партия. ХьхьичIунсса шяраваллил хозяйство дакъахьурча, шяраваллил агьлу узданну яхъанай бакъахьурча Аьрасатнал ялун бучIантIимур бакъашиву бувчIлачIиминнал партияр.
— МухIаммад Кьурбанович, цукун сакин хьуссар партия, ссая дайдирхьуссар?
— Ва партия сакин дайсса учредительтурал съездрай гьуртту хьун хьхьичIва на зий ивкIссара «Дагагропромаудит» организациялул каялувчинал хъиривчуну. «Южный» СПК-рал ревизиялул советраву усса чIумал на къуллугърал бурж биттур буллай, лагайссияв республикалул районнайн ва мукуна ивссара Аьра­сатнал тамансса регионнайнгу. Ттун ккарккунни цукунсса даражалий дуссарив жулла шяраваллил хозяйство цIанасса чIумуву. ДакI къума хьунни жулла шяраваллу дачIра личIлай, колхозру, совхозру лирну най ккарккукун. Микку гьаз хьунни нава му иширавух хIала уххан аьркиншиврул масъала. Аьркинни лирну нанимур дацIан дан, цIудуккан дан хозяйствартту, шяраваллу. «Партия возрождения села» сакин даврил сиптачитал хьуссар ттул даврил уртакьтал ва дус­тал, жулва билаятрал патриотътал. Вай циняв зий бивкIссар шяраваллил хозяйствалуву. Миннавух бур хьхьичIва Аьрасатнал Федерациялул ХIукуматрал Председательнал хъиривчуну ва архIала Аьрасатнал шяраваллил хозяйствалул министр­ну зий ивкIсса А. Зверюха, Аьрасатнал шяраваллил хозяйствалул лайкь хьусса зузалт В. Вершинин, Е. Ульянов, А. Оверчук, А. Хитняк ва чIявусса цаймигу.
— МухIаммад Кьурбанович, ина чIявуну буслай ура аьрщарая. Цукун дузал дан ччай дур зун аьрщарал арарду, цукун щаллу банну зу аьрщарал масъала, му хъинну захIматсса масъалархха?
— Му тIайласса затри. Мунийн бувну, аьрщи ишла даврил хIакъиравусса конституциялул тIалавшин щаллу давугу хIисавравун ларсун, жул партиялул хьхьичIун ласлай бур укунсса задачартту:
— аьрщи личIи дуллан аьркин­ссар так шяраваллил хозяйствар­тту дуллан, аьрщи дахлан ихтияр къадикIан аьркинссар;
— агана ца шинал мутталий аьрщи ишла къадарча, паччахIлугърал га аьрщи залуннаща ягу арендаторнаща махъуннай ласун аьркинссар, ягу аьчIа дишин аьркинссар;
— кIа аьрщарай ялапар хъанахъиманахь дикIан аьркинссар хъунмур ихтияр кIа аьрщарай кооператив бан ягу хъудугьул фермалул хозяйство дан, ягу кIиккурасса хозяйствалуву зун.
— Совет Союзрал заманная багъру-бахчарду буминналсса гайннацIун цIакь дан, гайннул заллухъру бан аьркинссар.
— Аьрасатнал шяраваллил хозяйство, цайми билаятиртталссаннух бурувгун, къаххуйсса тагьарданий дур. Зул партиялул му масъала цукун чулийн буккан бан бансса пикри бур?
— Цалчин, АПК-рал системалувусса циняв журардал хозяйстварттан федерал бюджетравату итадакьайсса харжлугъру 10 процентрайн диян дан аьркинссар, мукунна шяраваллал социал инфраструктуралунссагу.
КIилчин, шяраваллил хозяйствалун итадакьайсса арцул гьиву Аьрасатнал хъус-кьинилул заллухъруннайгу дишин аьркинссар, бакIлахъиялухсса багьри лахъ бувну, амма гара чIумал мискинминнал харжру, доходру гьарза дан аьркинссар, миннан гьарца зуруй пособиярттан кIанай бакIлахъия дуллай.
Шамилчин, паччахIлугърал аьркинссар шяраваллил хозяйствалуву ишла дурсса ччуччиялухсса (энергоносители) багьри лахъан, агарда ччуччиялухсса багьри лахъ бувну бухьурча гай лахъ байсса чIун дучIаннинна.
Мукьулчин, тIювалул хозяйстварттаву ябуллалисса гьарца бярч бувсса оьлин паччахIлугърал субсидияртту буллан аьркинссар.
Мукунссава ххуллурду цаймигу буссар.
— Яла хъунмур масъала: чари лякъин шяравалли хозяйствалунсса арцу?
— Билаятрал аграрий комплекс­ран чIярусса арцу итадакьайссар. АьФ-лул ХIукуматрал цIакь дур­ссар «Развитие АПК России до 2020 года» тIисса паччахIлугърал программа. Утти хьусса хIукмулийну яла гъансса 8 шинал шяраваллавун нантIиссар 1,5 триллион къуруширттал, яни дянивну ларсун 187 млрд. къуруширттал гьарца шинах.
— Ина бувсунни зулла партиялул программалия щалва билаятран хасну. Зулла партиялул Дагъусттаннай дуллалисса давурттая ци бусанна?
— Буссар АьФ-лул ХIукуматрал аттестациялул комиссия, та коми­ссиялул бищайссар кьимат АьФ-лул субъектирдал бакIчитурал дурсса давурттан, миннал тIурча кьимат бищайссар муниципал сакиншиннал, министерстварттал ва миннул бутIрал давурттан, укунсса масъалартту хIисавравун лавсун:
— ххуллурду ва производствалул объектру баву;
— инвестициярду дучIан даву;
— цIусса зузи кIанттурду дузал баву. Дагъусттаннал АПК-рал Республикалун стратегиялул даражалийсса мяъна дуссар, агьалинал 60% шяраваллаву ялапар хъанай бушивугу, даву дакъа ливчIми шяраваллаву бушивугу хIисавравун лавсун.
«Социально-Экономическое развитие РД на 2008-2012 годы» тIисса Федерал программалун хасну республикалул бакIчинал каялувшиврулу тамансса давуртту дурссар, уттигу чIярусса давуртту дан дур. Региондалул бакIчи Р. АьбдуллатIиповлул баян бувсса куццуй, 2013-2014 шиннардий шяраваллил хозяйство хьхьичIуннай хъит учин даврин хасну приоритетми, яни яла агьамми хъанахъишиву республикалул исполнительный органнан.
ХIакьинусса кьини респуб­ликалул шяраваллил хозяйство хьхьичIуннай хъит учин даншиврул, ттул пикрилий, укунсса давуртту щаллу дан аьркинни:
— шяраваллаву буллан кооперациярду;
— щин дишай системартту цIудуккан дан, ттизаманнул техника ва техника ишла дуллан аьрщарай;
— севооборотру ишла къадуллай махъсса шиннардий дугьайсса аьрщив зия хьуну дур, мунияту аьрщараха къуллугъ буллан аьркинни;
— экологиялул тагьар ххуй дуллан аьркинни;
— шяраваллил хозяйствалувун арцу дичлан, инвестортал кIункIу буллан аьркинну бур.
— шяраваллаву жагьилтал бацIан бансса шартIру дузал дуллан, миннан зузи кIанттурду щаллу буллан аьркинни.
ЖучIара кьамул дурну дур «Развитие мелиорации сельхозземель в Республике Дагестан на 2013-2020 г.г.» тIисса программа. Му программалун итадаркьусса арцу аьркинни цила ххуллий ишла дуллан.
Экологиялул тагьар ххуй даншиврул буллай бур цIинцI-ччюрк марцI дайсса завод, хьюмусса газ буккан байсса завод. Утти Экономикалул министерствалун ва ТIабиаьтрал луртаннал министерствалун аьркинни му масъалартту бакIуйн буккан бансса инвестициярду дучIан дуллан.
— Зул партиялувун шяраваллил хозяйствалуха зузиминнаяр ххишалагу бурив бухлай?
— Жул партиялувун личIи-личIисса пишакартал бухлай бур – бур учительтал, хIакинтал, юристътал, къатрал усттартал, аьлимтал ва цаймигу. ЧIявуми бур шяраваллу сагъну лирчIун, тикку инсантал бавцIуну ччисса, аьрщарай зун ччисса, шяраваллу цIудуккан дан, Дагъусттан цIубуккан бан, щалва Аьрасат цIубуккан бан ччи­сса инсантал. Му хъанахъиссар бакIлахъиялул, дукиялул мюхчаншиврул масъала.
— ТIайлабацIу хьуннав вин.
ХIадур бувссар
ХI. Аьдиловлул