ЧIарттал школалун 90 шин шаврил хьунийн

pg_32ЧIарттал шяравалу хъуннасса дакъанугу, тарих лахъисса бур. ЦIана шяравалу дирхьуну дур Гъази-Гъумучиял неххал урчIа чулух кIива бакIул дянивсса даралуву. Шикку мина дирхьуну хьуну дур 950 шин. Мунил барашин дуллай бур шяраву хьхьичIра-хьхьичI дурну диркIсса къатрал къапулий бивхьуну бивкIсса чичру дусса чарил. ЦIана му чару бивхьуну бур Бунбаев СсаламуллахIлул къат­рай. Мукунна сагъну лирчIун дур 13-мур ттуршукулул ахирданий шяраву бувсса мизитрал цалуннасса чарил ттурцIардий дурсса чичрурдугу.

Мизит баврищал миву тIивтIуну бивкIун бур мадраса. Миву дуклай бивкIун бур лагма щархъавасса ва Ахъушиял, Гъуниннал щархъаватусса оьрчIру. ЛичIи-личIисса шиннардий мадрасалуву зий бивкIун бур Каирдал университет къуртал був­сса муаьллимтал: ХIусайн ХIажи (ЧIарттал), Аьвдуллагь ХIажи, ХIабибуллагь ХIажи, Валимуса ХIажи, Жарай Муса ХIажи, Кьунчал ХIажи, Аьрччатибир, мукунма цаймигу. Миннава Жарай Муса ХIажи зий ивкIун ур Къазаннал университетраву астрономиялул дарсру дихьлай. Шяраву хьхьичIсса светский школа тIивтIуну бур дуниял даххана хьуну, граждан дяъви къуртал хьуну махъ, цIусса оьрмулуву дуккаву чара бакъа аьркинсса иш бушиву чIалай, 1922 шинал шяраву дагьайкун цIакь хьуну дур Совет ХIукумат. ХьхьичIва-хьхьичI шяраваллил советрал председательну увчIуну ур паччахIнал заманнай репрессировать увну, Архангельский губерниялийн гьан увну ивкIсса СутIаев МухIаммада тIисса инсан. Тикку ва хIала ивкIун ур революциялул ишир­ттавух. Октябрь революциялул МухIаммада реабилитировать увну, ва шяравун зана хьуну ивкIун ур. Шяраваллил жямат­ралгу ва цалчинма председательну увчIуну ур. МухIаммадал ххуйсса дус ивкIун ур ккуркличу Шайхов Тажуттин. Аьжам­рай дурккусса, тарих кIулсса, дунияллул хIал ва элму кIулсса инсан ивкIссар. pg_2МухIаммадал мунахь шяравун учительну ухьхьу куну тавакъю бувссар. МухIаммадал шяравусса мизитрал къатлуву 1924 шинал сентябрь зурул цанния тинмай школа тIитIинсса изму тIалав бувссар. 1924 шинал шяраву тIивтIуссар байбихьулул школа. Ванил директорнугу ивтссар Шайхов Тажуттин. 1-мур сентябрьданий школалийн увкIун ур 26 оьрчI – миннава 2 душ. Му шинал учительталну зун бивкIун бур аьжам кIулсса МахIадов Оьмар, Мажидов ИбрагьимхIажи, ХIажиев ЛатIипхIажи. Шейхов Тажуттин ивкIун ур кьинилул мурад бувчIусса, дунияллий хъана­хъисса иширттая кIулсса, оьрчIру ххирасса учитель. Тажуттин ччяни ххира хьуну ур оьрчIан ва нитти-буттан. Ванайн цинявннал «Жул учитель» учайсса бивкIун бур. Тажуттиннун советрал председательнал хъунмасса кумаг бувну бур мизитрал къатраву школа зузи бансса тагьар дуван. Шяраву байбихьулул школа зий бивкIун бур 1934 шинайн бияннин. 1934 шинал, наркомпросрал хIукмулийн бувну, байбихьулул школа реорганизовать бувну, кIурабаен бувссар арулла шинал школалийн. Ванил цалчинма директорну ивтссар Ссамадов МухIаммад Аьбдуссаламлул арс. Ва шяравусса байбихьулул школагу къуртал бувну, 1928 шинал увхссар Буйнакскалий­сса учительтал шай­сса кутIасса курсирдайн, курсру къуртал бувну махъ, 1929 шинал, зун ивкIссар ЧIарттал байбихьулул школалий тарихрал ва лакку мазрал учительну. 1934 шинал шяраву байбивхьуссар дуллай арулшинал школалунсса къатри. Хъунмасса захIмат бивхьуссар щарнил жяматрал, шяраваллил Советрал председатель Амирханов Амирхан бакIчину, школалунсса къатри дан. Учин бигьанугу ва диркIссар захIматсса даву. ВицIхъату ЧIарав жегъир­ххуллийх ницай ххюрхху буллан багьлай бивкIссар 6-7 метралул лахъисса 25-30 см. ганзсса тталлу, 60-70 м2 тахтарду, къурату буллалисса школалучIан ттукрай бухлай бивкIссар чIявусса чартту. Вай циняв давурттив дурссар субботникру дуллай, даврихсса хIакьгу бакъа, халкь хIала бувххун. Ва ишираву школалул директор Ссамадов МухIаммад Аьбдуссамадовичлул хъунмасса гуж бивхьуссар. Школалунсса къатри къуртал дурссар 1-мур сентябрьданийнин 1936 шинал. ЧIарттал арулла шинал школалул 1934 шиная шинмай итабавкьуну бур 3000-наяр гьарза­сса оьрчIру ва душру. Минная хьуну бур личIи-личIисса сянаткартал, пишакартал, элмурдал доктортал, кандидатътал. ЧIарттал арулшинал ва байбихьулул школалул итабавкьуминнал хъуннасса гьурттушинна дурну дур Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилуву ва захIматрал фронтрай. Ва чIивисса школалул 158 выпускник лавгун ур фронтрайн, 300-нная ливчусса гьуртту хьуну бур захIматрал фронтрай. ЧIарттал школалул жанахI кIурабаен бувну буссар Дяъвилул ва захIматрал славалул музейрайн. Школалувун ув­ххун наниманал я тIайла бацIай мудан жагьилна­сса вирттаврал шакиллайн, ххалшай миннал чувшиврул барашин дуллалисса орденну ва медаллу. Миннаву бур «Слава» ордендалун лайкь хьусса 4 аьраличу, миннавугу кIира «Слава» орден ларсъсса 2 аьраличу ур, 2 аьраличу лайкь хьуну ур «ЯтIул ттугълил» ордендалун. Аьрайн лавгсса выпускниктураву цаягу акъар орден-медаллан лайкь къавхьу­сса. Школалул «Музей боевой и трудовой славы» ишла бай оьрчIру Ватан ххирану тарбия баврил давриву.
ЧIарав школалунсса къат­ри бавриву хъуннасса чIа­равбацIаву дурну дур шяраваллил активрал Амирханов Амирханнул, МахIадов Оьмардул, школалул директор Ссамадов МухIаммадлул, Маммаев Мяммал, ХIасанов ХIасаннул, Хасбулатов Ибрагьиннул, Будагъов Гъазинал, Ахттаев Аьлиллул (аьпа баннав цал).
Гихунмайгу буссар
Мухтар МахIаммадов
ЧIарттал арул шинал школа хьхьичIва-хьхьичI къуртал бувну бур Батиров ХIалимлул, Кьурбанов МухIаммадлул, АьбдурахIманов Сагидинал ва м.ц. Ялув кIицI лавгми бувххун бур дуклан Гъумучиял педагогикалул училищалувун. Училищагу ххювардай къуртал бувну, Батиров ХIалим, АьбдурахIманов Сагиди зун бивкIун бур Бархъаллал шяраву, ХIалим – директорну, Сагиди – учительну, Кьурбанов МухIаммад – ЦIахъардал школалул директорну. 1941 шинал, дяъви байбишавривун, ялув кIицI лавгсса учительтал, зувия цаймигу ЧIарттал байбихьулул ва арулла шинал школа къуртал бувсса арамтуннащал, чивчуну аьрзригу, хушрай дяъвилийн буцара тIисса, военкоматрал хьхьичI хьуну бур. Мукунма хушрай аьрайн лавгссар ЧIарттал школалул учительталгу Самадов МухIаммад, Дандамаев МахIаммад, Ибрагьимов Султаншагь, Кузьмин Владимир Сергеевич, Мусаев Муса. Школа учительтал бакъа ливчIуна, лакьин-къалакьин тIисса даражалийн багьну бия, амма райондалул хъуниминнал школа зузи бансса ххуллу лявкъуна: чурххал хIалданийн бувну, аьрайн къаувцусса Шахьуйннал шяравасса Исрапилов МухIуттин тIайла увккуна ЧIарав школалул директорну, мунащала бувкIуна Гъумучиял педучилищалуву 2-мур курсиравусса душру. Зий бунува, заочнайну ккалан. Ми бия 16-17 шинну хьусса ххаллилсса виричусса душру, ми хIучI къаувкуну зун байбивхьуна учительницахъулну. Гьай-гьай, миннан кIула цикссагу цалва оьрмурдал душру дяъвилул майданнай талай бушиву. ХIакьинугу ттул яруннил хьхьичIа къабукьай ми мюрщи учительницахъул: Гъужиева Умрагьил, Аьбдулхаликьлул душ, Пирдавс, Уммугьали, КьурбанпатIимат. Миннал хъунмасса захIмат бихьлай бия оьрчIал хьхьичIун лажин кIялану буккан, оьрчIан дурчIин дансса дарсру миннан цанна лахьхьин, цанна дурчIин багьлай бия. Дарсирдая махъгу учительтал ва учительницахъул мудан оьрчIащал бикIайва: личIи-личIисса кружокру дачин дуллай, аьралитуран гьан дансса катIри, жуларду дуллай, личIи-личIисса дарурду байсса уртту датIлай, ттирхIусса хъуруннайн, ттукрай ххилайна ххуллайн кьатI хьусса къалмул чIали батIлай, дяъвилул фондравун тIайла буклай.
1943 шинал аьрая кIура авуна школалул цалчинма директор Самадов МухIаммад Аьбдуссаланнул арс, щавурду дирну. Му увххуна заочныйну учительтал шайсса институтрал тарихрал факультетрайн ва зун ивкIуна школалул директорну. Ванал хъазам чIюлу бувну бия медаллал. Оьрмулул ахир хьуннин МухIаммад зий ивкIссар школалий, 1943-1945 шиннардий – директорну, ялами шиннардий – учительну. Лайкь хьуссар «ЗахIматрал лишан» тIисса ордендалун, «Ленин увну ттуршра шин шаву» тIисса медальданун. МухIамад Аьбдуссаламовичлул хъазам чIюлу бувну бия цаймигу медаллал. 1945 шинал дяъвилия зана хьуну увкIссар Батиров ХIалим БатирхIажинал арс. Дяъвилий ХIалим лайкь хьуну ия «ЯтIул ттугълил» ва «ЯтIул цIукул» орденнан. Дяъвилия зана шавривун ивтуна ЧIарттал школалул директорну. Ца шинай директорнугу зий ивтун, ХI. Батиров увцуна райондалул ОНО-рал хъунаману. Мунияр махъ ОНО-райгу лахъи къалавгун, ХIалим ивтуна Лакрал райондалул исполкомрал председательну. Райондалул бакIчишиву дуллай ХIалим ивкIссар ацIунния лирчусса шиннардий. Махъсса шиннардий зий ивкIссар Гъумучиял школалул директорну, Лакрал тарихрал ва багьу-бизулул музейрал директорну. Батиров ХIалимлул хъирив ЧIарттал школалул директорну ивтссар Исмяилов Оьмари Исмяиллул арс, амма вагу директоршиврий лахъи лаган къаивтун, увцуссар райисполкомрал председательну Гъумукун. Давриву гьунар бусса ва гьарца чулухунайгу итххявхсса Оьмари личIи-личIийсса къуллугъирттай: исполкомрал председательну, райкомпартиялул кIилчинма секретарьну зий ивкIссар. Шичча Исмяилов тIайла увкссар партшколалий дуклан. Партшколагу отличнайну къуртал бувну, цаппара хIаллай Обком партиялул орготделданул заведующийнал заместительну зун ивкIссар. 1955 шинал кIураавссар буттал шяравун, ичIаллил иширттайн бувну. 1955-1986 шиннардий зий ивкIссар ЧIарттал НСШ-лул директорну. Ва давриву Оьмарил ккаккан бувссар цува багьайкунсса педагог, тарбиячи ушиву. Ва ДАССР-данул ва РСФСР-данул лайкь хьусса учителли. Оьмари пенсиялийн тIайла увккун махъ ЧIарттал НСШ-лул директорну ивтссар МахIаммадов Мухтар МахIаммадлул арс. Ччясса чIумуву ванал хъунмасса захIмат бивхьуссар общеобразовательная школа дянивмур даражалул школалийн кIурабаен бан. 1987-1988 дуккаврил шинаву НСШ кIура баян бувссар СОШ-райн. 1986-2007 шиннардий директорну зий ивкIссар МахIаммадов Мухтар МахIаммадлул арс.
ЧIарттал дянивмур даражалул школа 1999-2005 шиннардий гьуртту хьуссар щалагу Аьрасатнаву нанисса «Шинал школа» тIисса конкурсирттай ва лайкь хьуссар хIурматрал цIардан: «Школа года-99», «Школа века», «Академическая школа»,» Академическая школа высшей категории». Директорнан дуллуссар ХIурматрал цIарду: «Директор года-99», «Директор века», «Член-корреспондент академии творческой педагогики», «Академик творческой педагогики», «Народный педагог России». Мукуна М. МахIаммадов лайкь хьуссар «Отличник народного образования ДАССР», «Заслуженный учитель ДАССР» цIардан. 2007 шинал сентябрь зурул 1-нния тинай ЧIарттал дянивмур даражалул школалул директорну ивтунни, 22 шинал МахIаммадов Мухтардущал заместительну ивкIсса, Кьадиров Макьсуд МухIаммазагьирдул арс. Цала дакIнийхтуну буллалисса захIматрахлу ва лайкь хьуну ур «Дагъусттан Республикалул лайкь хьусса учитель» тIисса хIурматрал цIанин. Опыт бусса педагогнал школа бачин бувну ур тIайласса ххуллийх, хIарачат буллай ур чIумул тIалавшиннарах урувгун, школа гьарца аьркинмунил щаллу бан. Школалий бур компьютерный класс, чIивисса бухьурчагу спортивный зал, спортрал майдан, футболданий буккайсса майдан. Директор хIарачат буллай ур ми аьркинмунил щаллу бан.
МКОУ «Каринская СОШ» гьуртту хъанай бур циняв райондалий ва республикалий дуллалисса конкурсирдавух, спортрал бяст-ччаллавух, олимпиадарттавух, бугьай чIявуну хьхьичIунсса кIанттурду. ЕГЭ дурккун махъ цинярда шиннардий ва школалий итабакьлакьиминнал экзаменну дулай ххуйну. Школа реорганизовать бувния шинмайсса выпускниктурал 90% ласлай бур ларайсса кIулшивуртту.
Мухтар МахIаммадов