Мазраяр миллатрал дайдихьугу, дайлитIугу

ntitle_16Февральданул 21-нний, щаллагу дунияллий кIицI лагайсса Ниттил мазрал кьини, МахIачкъалалив педагогикалул кадрардал квалификация ларай дувайсса Дагъусттаннал институтраву (ДИПКПК) хьунни дагъусттаннал автортурал произведенияртту ккалаккисса оьрчIал дянивсса конкурс.

Бадрижамал Аьлиева
Конкурс дайдишин хьхьичI актовый залдануву хьунни хъуннасса батIаву. Мунивух гьуртту хьунни Дагъусттаннал Чичултрал союзрал, Дагъусттаннал паччахIлугърал университетрал, Дагъусттаннал педуниверситетрал, РАН-лул Дагъусттаннал элмийсса центрданул, А. Хорошевскаял каялувшиннаралусса «Центр эстетического воспитания «Радуга» ДОД МБОУ-лул вакилтал, республикалул шагьрурдал ва районнал школардай ниттил мазрал дарсру дихьлахьисса учительтал, дуклаки оьрчIру.
БавтIминнал хьхьичI махъ лавхъунни ДР-лул кIулшиву дулаврил, элмулул ва жагьилтурал политикалул министрнал хъиривчу Шираьли Аьлиевлул. Цалва ихтилатраву мунал чIурчIав дунни гьарцагу инсаннал оьрмулуву ниттил мазрал агьамсса кIану бугьайшиврий.
ДИПКПК-лул директор Шагьруттин Шагьовлул кIицI лавгунни чIявумиллатру бусса Дагъусттаннан ва байрандалул агьамшиву душиврий.
ntitle_15— Ттул пикрилий, инсаннал оьрмулул, мунал «къалип» хIасул шаврил гьануну хъанай бур ниттил маз. Маз хъанай бур культуралул, патриотизмалул, миллатрал аьдатирттал ккаккияну, чIалачIинну. Ниттил маз жунма марцIну кIулну бивкIссания, жулва мазгу, аьдатругу ирсирай диян дуллай бивкIссания, къадикIанссия я терроризм, я экстремизм. Педагогикалул кадрардал пишакаршиву ларай дайсса Дагъусттаннал институтраву цIакь хьуну дур ва кьини укунсса конкурс дувайсса аьдат. Мунил агьаммур мурадгу ниттил маз лахьлахьаву машгьур давур, му ларай давур. Ниттил мазурдия хъинну чIявусса гъалгъа тIун бюхъанссар, амма махъсса шиннардий миннух багьайкунсса къулагъас дакъая. Ниттил маз бакъаний, дакъассар я культура, я рувхIанийшиву, я патриотизм, — увкунни Шагьруттин Шагьовлул. Гихунмайсса цалва ихтилатраву ванал чIурчIав дунни уттизаманнул инсан дурккуссаннан ккалли уван къабучIишиврий, агарда мунан цалва миллатрал аьдатру, маз кIулну бакъахьурча, ми хъирив нанисса никирайн ирсирай диян дуллай акъахьурча.
Гихунмай махъру лавхъунни ДР-лул Чичултрал союзрал председатель МахIаммад АхIмадовлул, РАН ДНЦ-рал ИЯЛИ-лул директор, филологиялул элмурдал доктор, профессор МахIаммад МахIаммадовлул, ДГУ-рал профессор, филологиялул элмурдал доктор Кьадир АьбдуллатIиповлул, «ЧIавалачин» журналданул редактор Мирза Давыдовлул, да­гъусттаннал вайми мазурдиймур «ЧIавалачин» журналданул редактортурал ва чIявусса цайминнал. Ва кьини махъру лахълахъиминнал дия ца аьмсса къюву, ца масъала — ни­ттил маз хъамабитлатаву. Вай хъин чулий ккаклай бия Миллатирттал мазурдил хIакъираву кьамул дан нанисса закон. Гьаз бунни ни­ттил мазрацIун бавхIусса агьамсса масъалартту, ниттил мазру дихьлай лащинсса пишакаршиву дусса учительтал бушиву, ниттил мазурдий­сса оьрчIансса литература дуккан дуллай бакъашиву, ичIува нину-ппу оьрчIащал ниттил мазурдий ихтилат буллай бакъашиву ва м.ц.. Хъирив хьунни дагъусттаннал автортурал произведенияртту ккалаккисса оьрчIал дянивсса республикалул мукьилчинсса «И если завтра мой язык исчезнет, то я готов сегодня умереть» цIанилусса конкурс. Рес­публикалул школардал 10-11-ми классирттал оьрчIру ва миннал учительтал бавчIунни 10 номинациялийх: яруссаннал, даргиял, къумукьнал, лазгиял, табасараннал, лакрал, чачаннал, азирбижаннал, нугъайннал, агъуллал мазурдил.
«Лакрал литература» номинациялувух гьуртту хьунни МахIачкъала, Каспийск шагьрурдаясса, лакрал шаннагу райондалиясса, лакрал къутаннаясса, Къизлардал райондалиясса оьрчIру. Миннан кьимат бишлай бия ДИПКПК-лул хъунмур преподаватель, филологиялул элмурдал кандидат, жюрилул председатель ПатIимат Шабанова, ДГПУ-рал хъунмур преподаватель, филологиялул элмурдал кандидат Римляна Сааьдуллаева ва «ЧIавалачин» журналданул редактор Мирза Давыдов. ТIайламур бусан, ттун ххива ва журалул батIавурттай чIявумур чIумал бикIайсса кунмасса, маз ххуйну къакIулсса, ба­къар къаучин гьуртту хъанахъисса оьрчIру бикIансса. Амма конкурс дайдирхьуну хъунма хIал къалавгун бувчIунни му мукун бакъашиву. ОьрчIру хъинну ххуйну хIадур хьуну бия ва конкурсрайн. Яла-яла ЦIуссалакрал райондалийсса Гьамиящиял школалул 10-мур классрал дуклаки душ Оьмарова Нужабат. Хъинну бюхханну, инсаннал га яла дакIнил куртIнийн кьутIинну, усттарну дурккунни Нужабатлул КамутIаева ТIутIил цила ивкIусса арснаха Тингизлуха чирчусса назму. Ванийн учин бучIир ЦIуссалаккуйн къачагътал ххявхсса чIумал жанну дуллусса жагьилтурахасса ни­ттихъал зума куну. Вай ххарунних вичIидирхьусса чIумал макь духIангу нажагьссаннаща бакъа къахьунссия.
Конкурсравух гьуртту хъана­хъисса оьрчIава цаппараннай дия миллатирттал лаххиярдугу. Му чулуха ва кьини итталун багьлай бия Ккуллал райондалийсса Вихьуллал школалул 11-мур классрал дуклаки душ ХIажиева Наида. Ваний ва кьини дия вихьуллал хъаннил ла­ххия. Гьарцагу оьрчIай цайва-цайва къабацIарчагу, чIалай бия вай цинявппагу хIадур хъанай бивкIшиву ва конкурсрайн, гьарцагу оьрчIаву дия цалла-цалла ляличIишиву.
Жюрилул дурсса хIасиллайн бувну 11-ми классирттаву 1-мур кIану бувгьунни Вихьуллал школалул дуклаки душ ХIажиева Наида МухIсиннул душнил (учитель — Аьлиева Умукусум Рамазановна), 2-мур — ЦIуссалакрал гимназиялул дуклаки оьрчI Юнусов Зурпукьал Нариманнул арснал (учитель — Сайпуллаева СалихIат МахIаммадовна), 3-мургу — Лакрал райондалийсса Гъумучиял лицейрал дуклаки душ ХIасанова ЗулайхатМуртазааьлил душнил (учитель — Исмяилов Аьбдулмажид Амсаруллагьлул арс).
Хъирив, 10-ми классирттал дуклаки оьрчIал дянив 1-мур кIану бувгьунни ЦIуссалакрал райондалул Гьамиящиял школалул дуклаки душ Оьмарова Нужабат МахIаммадхIажинал душнил (учитель — Надирова ПатIимат СултIановна), 2-мур кIану — Къизлардал райондалийсса Рыбалко поселокрал школалул дуклаки душ Абакарова Жамиля Аскандардул душнил (учитель — Абакарова Мариона КIуруховна), 3-мур кIанугу — къутаннайсса Кьубиял школалул дуклаки оьрчI Шабанов Аликсер Набинал арснал (учитель — Ссунгъурова Басират Аьлауттиновна). Вайми оьрчIругу цинявппагу лайкь хьунни дипломирттан.
Конкурсрая махъ ттул хьунни жюрилул члентуращалсса хъун бакъасса ихтилат.
Мирза Давыдов:
— Ва конкурсрал хъунмур мурад – лакку мазрал даража гьаз бавур, литературалул лугъатрал марцIшиву, куртIшиву дуруччавур. ДукIумур конкурсравухгу гьуртту хьуна гьунар бусса оьрчIру, гьашинугу мукунма бур хъинну ххуйну хIадур хьусса оьрчIру. Яла-яларив на махIаттал-хIайран унна ЦIуссалаккуйсса Гьамиящиял школалул дуклаки душ Нужабат Оьмаровал. Нава чивчусса «БивкIулийн лажинну» тIисса луттиравугу дуссар ва душнил дурккусса ТIутIи КамутIаевал назму. Ттунна му назму кIулну дуна, цимилвагу ми ххару канилух бувккун буна, Нужабатлул ми ккалаккини ттуща макь дугьан къархьунни. Муксса ххуйну дурккуннихха, сахIналийсса га яла ишлама, оьрусрай учин, опыт бума артистнал къадуккинсса куццуй. Ва назму 11 слограй чирчусса назмур, 5-6 слограй хIисав дарча, му хъанахъиссар 25-26 куплет. ЧувчIав бякъайкьуну, бакъавцIуну, хъинну пасихIну, кIанийн дуртун дурккунни ва Нужабатлул. Хъунмасса барчаллагь тIий ура ва душнихь. Ва ялагу, Вихьуллал бур цанмава хасъсса лугъат. Ва конкурсрайрив Вихьуллал школалул дуклаки душ Наида ХIажиевал мазрал марцIшиврул, ванил цалла шяраваллил лаххиялул дакI ххари дунни. Вайми шяраваллал оьрчIалгу ххуйну дурккунни назмурду.
Ккуллал райондалий ялапар хъанахъиминнал учай: «ЯтIухъая ливчуну махъ лакку мазрал ци байссар», — куну. Лакрал райондалийминнал – «ЦIахъарату ливчуну махъ лакку маз къааьркинссар», — куну. ЦIуссалаккуйминналгу: «Хасаврайн бивну махъ лакку маз ссан аьркинссар», — куну. Вай оьрчIал ккаккан бунни лакку маз мудангу, гьар кIанайгу аьркиншиву. Мазраяр миллатрал дайдихьугу, дайлитIугу. Маз буссакссари лакгу бусса.
Римляна Сааьдуллаева:
— Хъунмасса ццах бур хIакьину жува ва тагьарданий ябуллали­сса маз жулва оьрчIал цалвами оьрчIачIан ци хIалданий биян банавав тIисса. Хъинну ччива кулпатраву оьрчIащал лакку мазрай ихтилат буллай, цанчирча ужагъравур хьхьичIва-хьхьичI маз гьаз бан аьркинсса. Студентътурахьгу тIий бикIара вайва махъру: жува цуксса ххуйну оьрус мазрай гъалгъа тIурчагу, жуява оьрус къашайссар. Жува лакру, жулла ххуйшиву – жулла ляличIийшиврувур. Мунияту жулвамур мазгу, культурагу дуруччин аьркинссар. ЦIанасса, маз хъамабитлатисса чIумал, оьрчIан ва даражалий маз кIулшиву му нитти-буттал ва учительтурал хъунмасса захIматри.
ПатIимат Шабанова:
— Хъунмасса барчаллагь ниттил мазрал дарсру дихьлахьисса учительтурайн, луттирду, пособияртту биял къахъанахъисса, ба­къасса чIумал, оьрчIру ва даражалий хIадур бувсса, ниттил мазрал дарсру цил багьайсса куццуй дихьлахьисса. Жугу хIарачат буварду оьрчIан тIайлану, цимурца хIисавравун лавсун кьимат бищун. ЦIуллушиву дулуннав яла-ялагу укунсса конкурсирттавух гьуртту хьунсса.