Лакку такьварду азарда дакIнил чIуниву

esult_14Къуртал хьунни Олимпиада. КьатIаллил билаятирттал СМИ-рдал чичлачимунийн бувну — «дуниял хIайран дурсса олимпиада», спортсментурал тIутIимунийн бувну — «ляличIийсса олимпиада», Сочиллал сакиншиннарал комитетрал тIутIимунийн бувну — «бучIантIимунивун нуз тIиртIусса», «Аьрасатнал цIа ва хIурмат зана бувсса», «гихуннайгу цимирагу шинай аьрасатнал агьалинаха къуллугъ буллантIисса олимпиада». Цакьнива увкумур тикрал бан, къаанавар букканну аьнакIул оьрчIру ккалан. БацIанну ми итадакьиннин.

Интгу дахьра духьувкун гъан хъанай. Жулла «ичIура» олимпиадалия гьарцумацаннал пикрирду личIи-личIисса бивкIхьурчагу, ватан ххирашиврул зуву чIирину-хъунну гьарцаннаву чантI къакуну къаличIай. Буруглай бивкIру жувагу, оьттул туннурду буцаннин бяст-ччаллийсса спортсментурал ххувшавурттая кьакьартту ххяххабуккавай бусласисса комментатортуращал ххаригу хъанай, бух хьуний пашмангу хъанай.
Олимпиада тIитIаврил ва лакьаврил шадлугъирттаясса асардая ттигу буслайнма, чичлайнма бур дунияллул СМИ-рдайгу, соцсетирдавугу. БацIанна ттуйнма асар бивми лахIзардайгу. ТIитIаврил шадлугърай — «Дакьаврил къу­къухьхьилул къавтIаву». Спорт билаятирттал дянихсса дусшиврул ламуну хъанахъишиву хIисавравун лавсун, шадлугъ хIадур дуллалиминнал пикри бувну бия мунил театрализованныйсса бутIа аьрщарайсса дяъвирдал ахир хьуннав тIисса мяъна-мурад циву дусса «Дакьаврил къукъухьхьилул къавтIаврийну» къуртал бан. КъавтIаву ххал дуллалийни бакIраву щуруй бувагу ца пикри бия. Мяйжаннугу, хьуннав Сочилийсса олимпиада щалла аьрщарайсса дакьаврил ламуну, яла-ялагу аьратталсса Ккавкказнаву ва оьлицIал хъанахъисса Дагъус­ттаннай тIисса! Хаснува олимпиада къуртал шайхту, Дагъусттаннай дяъви байбишинтIиссар тIисса нигьачIисса хавардаягу шацI хьуну буний. Амма олимпиада яла аргъиравусса чIумал ялу-ялун оьлухълай дайдирхьунни Украиннавусса тагьар. Телевидениягу кIивайва хавардал дургьунни: цавай — олимпиадалиясса, цавайгу – Украиннавасса.
Украиннавусса катастрофалул чIалачIиндарай хъиннува асар биян бансса хьунни олимпиада лакьаврил шадлугърай гьуртту хьусса «музыкалулмур цачIундур команда» — билаятрал 83 региондалиясса личIи-личIисса миллатру ва динну ккаккан дуллалисса Аьрасатнал ОьрчIал цачIун дур хор. Цалва ххаллилсса ва бюхттулсса билаят бушиврия балай тIий, оьрчIал ккаккан дунни халкьуннал лажин. Къамоскавуллалсса, къаполитиктуралсса, къадепутатътуралссача, гьамин оьрчIал лажин. ТIитIаврил шадлугърай аьрасатнал авадансса тарих ва культура ккаккан дурну, олимпиадалийгу яла чIяруми медаллу ларсун, «жула хъирив цучIав къалаяйшиву» ккаккан бувну махъ, ахирданий, чемпионталгу хьхьичI бацIан бувну, дунияллул хъатлий дирхьунни жулла хъирив нанисса ник. Ттунма бувчIуссаксса, Аьра­сатнал авадансса тарихрацIун, культуралуцIун ва спортрацIун, хъун хъанахъисса никгу гьунар бусса душиву тасттикь бансса мяъналий.
Азарда дакIнива ца чIунивун экьинанисса чIурдал лавсун нанисса эмаратсса «Фишт» стадиондалия щалла дунияллун билаятрал Гимн ва Олимпиадалул вальс тIутIиминнавух буссия лакку оьрчIругу.
Совет заманная шихунмай оьрчIал хорданул балай учаву диркIун дур лавайсса даражалий. Зий бивкIун бур хьхьичIунсса пишакартал. Централ телевидениялучIасса ОьрчIал хор диркIун дур дунияллийсса яла хьхьичIунминнул сияхIраву. Аьрасатнал эстрадалул чIявуми балайчиталгу му хордануву бувккун бур цалчин сахIналийн.
Уттигу щалва Аьрасатнал Хорданул обществалул хIукму бувну бур Аьрасатнал ОьрчIал цачIун дурсса хор сакин дан. Мивун бухлай бур Аьрасатнал 83 региондалиясса 9 шиная 14 шинал оьрмулувун бухлахисса оьрчIру. Сакиншинначитурал пикрилийн бувну, хорданувун багьлагьисса оьрчIру гьарца шинал гьуртту хъанан тIий бусса бур Аьрасатнал шагьрурдай хъунисса лагрулул проектирдаву, ккаккан буллан тIий бусса бур жулва билаят халкьуннал даражалий.
Хорданувун оьрчIру язи бугьлай байбивхьуссар сентябрь зуруя шихунмай, кIантту-кIанттурдайнма пишакартал бувкIун, конкурсрал гьанулий. ЛичIи бувссар анаварну макьан лаласун бюхъайми, чIу ва такьва ххуйми, хъунмасса коллективраву зун бюхъайми.
Дагъусттанная му хорданувун багьну бур СССР-данул халкьуннал артист Мурад Къажлаевлул школалул «Гуниб» ансамбльданул балайчитал. АцIуннава ххюя ур лакку оьрчI: Шабанов Даниял, ХIасанаьлиева Кристина, Ибрагьимова Саида, МахIаммадова Маликат, Аьбдуллаева Лайла.
Шабанов Даниял ва ХIа­сан­аьлиева Кристина ттигъанну буссия «Илчилул» редакциялий, ХХII кIинтнил олимпий тIуркIурдал тахшагьрулиясса асарду буккултращалгу кIибачIин бувкIун.
Хъунмур никиран щинни къакIулсса жула цIанихсса балайчи, ляличIисса чIунил ва такьвалул заллу Даниял ва ванал кулпат ссурухIи Савдагул Шабановхъул. Вайннал арснал арсри чIивима Даниялгу. ЛяличIисса чIугу, такьвагу, гьунаргу буттал буттая ирсирай бивсса балайчигу цIусса никиран ччяни бусрав хьунтIишиврийнсса щак бакъар. Хъунама Даниял Шабанов «Щунудагъ» фестивальданул яла дакI тIайлама гьурттучийя. Цалчинмуния тIайла хьуну ряххулчинмунийн дияннин ца лях гьан къадурссар. Гъинттул фестивальданул оьрчIал номинациялул гьурттучитурал сияхIраву кIулсса цIа ххал шайхту, инсанталгума бия Даниял Шабанов утти оьрчIалмур номинациялуву гьуртту хъанай урив тIий, махIаттал хъанай. Му сияхI хIадур дуллалисса ттуннив кIулссия Даниял Шабановлул цалла эстафета гьунар ххисса арснал арснайн тапшур дуршиву. Фестивальданий чIивима Данияллул Кристинащал увкусса «Бархъара душ» балайлул тамашачиталгу, жюригу хIайран бувуна. «Мархлуя ххулув, ххалая ккиж» учай, жула.
Данияллул нину Раиса буслай бур, цанмагу Даниял Шабановлул балайрду хъинну ххуй бизайсса бивкIшиву, гайннал кулпатравун щар хьуннинма.
— Даниял ттун вилттили оьрчI­нийвагу захIмат къавхьуссар. КIанттул чIарав музыкальный центр бишайссия, балайлухун шанан ивкIун лякъайва. Шин хьувкун, цува «ну-ну» руцлай айивхьуна. КIира шин хьувкун чIивисса электронный гитара лавсъссия, гагу ссурссулухун бувтун, балайрду тIий занан икIайва, садикрайгу хьхьичIун ливчуну икIайва, — тIий дакIнийн бутлай бур.
Мурад Къажлаевлул гьунар бу­сса оьрчIансса школа тIитIлатIисса баяйхту школалийн дахьа лавгсса шиналва уллуну ур Даниялгу вокалданул ва фортепьянолул класс­равун. ЦIанакул дуклай ур 4-мур классраву.
ХIасанаьлиева Кристина бур ШавкIратусса. Ва дуклай бур МахIачкъала шагьрулул 10-мур школалий 7-мур классраву. Мурад Къажлаевлул школалий — 5-мур классраву вокал лахьлай. Кулпатраву балайчитал бакъахьурчагу, музыкалул итххявхсса бусса бур. Ванил нину Индирагу зий бусса бур вава школалий флейталул дарсру дихьлай, Дагъусттаннал паччахIлугърал филармониялул оркестрданувугу флейталий руцлай. Ниттиуссу Артур усса ур аранжировщик. Ванил ниттил нину Сарижат буслай бур Кристинаву балай учаврил гьунар садикраява хIисав хьушиву.
ОьрчIру дакIнийн бичлай бур цивппа Аьрасатнал ОьрчIал хорданувун багьаврия. ЦIусса шинал хъиривсса гьантрайва щалва Аьрасатнавасса чIава балайчитуравух жулвамигу лавгун бур Санкт-Петербурграйн. Январь зурул 3-нний Мариинский театрданул цIусса къатраву академическая капеллалул залдануву дайдирхьуну дур репетициярду.
— Хор дарчIуну дия 9 округрайх, гьарца округраву – 6-нная 16-ннайн бияннинсса оьрчIру. Жу багьлай бияв Ухссавнил Ккавкказналмур округравун. Январь зурул 7-нний репетициялийн увкIуна билаятрал Президент Владимир Путин. Га ккаккайхтува жун пахру багьуна. Цинявппа «Россия!» тIий вев тIий буссияв. Хъиривмур кьини тIурча дуссия концерт. Концерт тIиртIуна Аьрасатнал халкьуннал артист Валерий Гергиевлул каялувшиннаралусса Мариинский театрданул оркестрданул. Жун жува ганал каялувшиннаралусса театрдануву, ганал каялувшиннаралу концерт дуллай бушивриягу хъунмасса пахру бия, — тIий уттигу ххарисса асардавува бур оьрчIру.
Концертрай ОьрчIал цачIун дур хорданул увкуну бур И. Дунаевскийл «Летите голуби», А. Пахмутовал «Хор хороший» ва «Герои спорта», А. Островскийл гимн «Пусть всегда будет солнце» ва ялагу Шостаковичлул ва Прокофьевлул произведенияртту.
Экскурсиялий лавгун бур Царс­кое селорайн, Эрмитажравун, Оьруснал музейравун.
Хъиривра ОьрчIал цачIундур хор ларгун дур гастроллай Москавливгу. Хъуншагьрулул хьхьичIунсса заллаву Великобританиянавасса пианисткащал ккаккан дурну дур концертру.
Февраль зурул 15-нний ансамбль «Гунибрал» балайчитал самолетрай лавгун бур Москавлив. Тичча Казанский вокзалдания олимпиадалун хасну итабавкьусса кIира зивулийсса поездрай – Адлердайн, тиччагу хасъсса автобусрай — Сочилийн. Ликкан бувну бур «Юность» гостиницалуву. Тикку Данияллущал ца номерданувун бакIрайн багьну бур Москавлиясса армян оьрчIру. ТайннацIа лав­хьхьусса армяннал балайгу увкуна ванал редакциялий. Дустал хьуну бур Бурятиянавасса, Ингушнавасса, Кабардин-Балкарнавасса, Адыгейнавасса оьрчI-душваращал.
— Гостиницалул чIавахьулттиву – пальмарду, лухIи хьхьири. Имин­сса, пиш-пиш тIийнмасса зузалт. Дукралущал икьра булайва, — буслай бур оьрчIру.
Сочилий оьрчIал царагу минутI хьуну дакъар оьннасса. Февраль зурул 16-нния тихуннай дайдирхьуну дур репетициярду. «Фишт» стадиондалий аьмсса репетиция хьуну дур дурагу ххюра. Миккугу оьрчIал хъунмур буруккин бивкIун бур нотардаву бяйкьинссару тIисса бакъача (произведенияртту вайннан дакIних кIулну бакъарив), ччан тIайлану бишинсса.
Олимпиада ларкьуну хъиривмур кьини оьрчIру бувцуну бур спортрал объектирттайн экскурсиялий. Ми­ччассагу асардая байкъалитIавай буслай бур.
— Буслай бусан шайссарив?! Ккаккан аьркинссар! Ккаккан! Сант лякъиярача, насияра зува, цуксса эмаратсса кIанттурду бурив тикку, — маслихIат буллай бур Даниял ва Кристина «Илчилул» буккултрангу.
Олимпиадалиясса хъама­къабитулун оьрчIан сссайгъатран дуллуну дур шадлугърай ларххун бивкIсса янна, медаллу, сумкарду, Олимпиадалул Мишка, блокнотру, ручкарду, Мариинский театрдануву хьусса концертраясса дискру. Яла-ялагу — тачIав хъамакъабитантIисса асарду.
Сарижат ва Раиса цинявппагу нитти-буттахъал цIания дакIнийхтуну барчаллагьрай бур СССР-данул халкьуннал артист, жула хъунасса композитор Мурад Къажлаевлуйн, оьрчIан Аьрасатнал бюхттулсса культуралувун ххуллу тIитIаврихлу, гайннан дуниял кка­ккаврихлу. Вай кIицI лаглай бур Мурад МахIаммадовичлул цукунчIав оьрчIру личIи къабайшиву, школалийн кьамул байшиву нитти-буттах, къуллугърах къаурувгун, так пагьму-гьунар бусса оьрчIру.
Аьрасатнал гьар мурцIния тIутIал кацIру кунма бавтIсса Оьр­чIал хор дан сиптачи хьусса Мариинский театрданул каялувчи, 2013 шинал дунияллул яла хьхьичIунми магьирлугърал ишккаккултрал сияхIраву кIилчинмур хха бувгьу­сса Валерий Гергиев ур: «ОьрчIал хор так ца олимпиадалий гьуртту шаврийну ппив къахьунтIиссар. Ми гихунмайгу гьуртту хъанантIиссар, амма гьар ишираву оьрчIру кIункIу-хъит буллан аьркиншиву дакъа­ссар», — тIий. Уттинин кIулссаксса, ОьрчIал хор гьуртту хьун тIий дусса дур Ххувшаврил 70 шин там шаврил байрандалун хас дурсса парадрай ЯтIул Майданнив. Бюхъай муниннингу цукунсса-дунугу дунияллул лагрулийсса мероприятиярттайнгу буккан. Жухьва бусса бияла миннан тIайлабацIу чIа учаву бур.

Зулайхат Тахакьаева