Аьраличу, педагог, аьлимчу

ntitle_1Февральданул 23-ннийгу, Ххувшаврил кьинигу Гъуннахъал Закарижа Султановичлул хъун бакъасса квартиралуву, 8-мур зивулий, батIайссия мачча-гъанми, кIулми, дустал, ванал учениктал. Ветеран барча ан, лавгмур дакIнийн бутан, ттизаманнул иширттая, даврия, оьрмулия ихтилат бан. Гьашину вай кIирагу, жула билаят­рай лахъа-хъунну кIицI лагайсса, кьинирду дикIантIиссар Закарижа Султанович акъасса. Махъва-махъ цува бусравми ванал бавтIунни декабрьданул 28-нний, цала ахир ссапарданий нанийни. Гъуннахъул – аьвзал заманнаватува нанисса тарих бусса Гьухъаллал тухумри. Закарижа увну ур 1920-ку шинал ноябрьданул 17-нний. Революция хьуннинма вайннал кулпат КIапIкIайлив (Орджоникидзе, Владикавказ) яхъанай бивкIун бур. Дуниял даххана хъанай, питнарду байбивхьукун, занабивкIун бур Лаккуйн. 1922-ку шинал, граждан дяъви къуртал хьувкун, махъунмай цала къушлийн кIура бавну бур. Закарижанал оьрчIшиву ларгун дур Орджоникидзелий, шикку арулшинал школагу къуртал бувну, увххун ур Ростоврайсса муххал ххуллул институтрал рабфакравун. Шичча 1939-ку шинал увцуну ур ЯтIул Армиялувун. Къуллугъ байбивхьуну бур Винницалий, артиллериялул полкираву. Дяъви байбивхьукун, Закарижа усса полк тIайла був­ккун бур румыннащалсса дазуйн. Немецнал цIакьсса гужирдащал къалаллай, совет аьралуннан багьну бур Ростоврайн, ДондалуцIухсса авлахъирттайн бияннин махъунмай хъанан. Закарижа усса артиллериялул полкираву чIявуми талатавурттаву кьатI хьуну бур, ливчIми бивчуну бур 81-мур битултрал гвардейский дивизиялувун. Закарижа гьуртту хьуну ур Сталинградрайсса талатавривугу. 1943-1945-ку шиннардий З.Гъуннаев ивкIун ур разведкалуву, взводрал командирнал кумагчину. ЧIявусса хъунисса аьралий операциярттаву гьур­тту хьуну ур: Кировоградский, Корсунь-Шевченковский, Ясско-Кишинёвский операциярттаву. Вайннал дивизия талай бивкIун бур Будапешт, Вена, Братислава фашистътурацIа марцI буллай. Закарижа Султановичлулмур дяъви къуртал хьуссар Прагалий – Берлин лавсун махъгу Чехиянал столицалий дяъви найнма бивкIссар. Амма дяъви къуртал хьуну махъгу, З. Гъуннаевлул ялагу шин хьуссар Австриянаву, Вена шагьрулул чIарав дацIан дурсса авиациялул частьраву къуллугъ буллай. Ванан цанмалу кунма, 7 шинай лахъи лавгсса дяъвилий цимилгу щавурдугу дирну дур. Дур ванал боевой наградарттугу: Орден Славы 3-й степени, Отечественной войны I-й ва 2-й степени, Орден Красной Звезды, медаль «За отвагу». 1946-ку шинал демобилизовать хьуну, дуклан увхссар Харьковрай­сса чил мазурдил институтравун. Закарижа Султанович ия гьарца чулуха итххявхсса инсан. 15 шинаву Лаккуй ца шин дурну дур, Гъумук зий ивкIун ур электромонтёрну, киномеханикну (Гъумук Хъун-неххай бивкIссар гидроэлектростанция бувну). Мазурдил чулухунайгу итххявхсса ивкIун ур: миллатру гьарзасса Орджоникидзелий чIивинийва мадарану лавхьхьуну бур къумукь, азирбижан, армани мазру, школалий немец мазрал дарсру диркIун дур (му маз яла ванан хъинну лявкъуну бур разведкалуву уний). Шаппа ихтилат лакку мазрай буллай, Закарижа Султановичлун ххуйну кIула лакку мазгу. Яла МахIачкъалалив цала кулпат­ращал Тамаращалгу (ванингу, аьпа баннав цил, Харьковрай хъунма хьуну бунугу, ххуйну ниттил маз кIулссия), мачча-гъанминнащал, кIулсса лакращалгу ихтилат так лакку мазрайя байсса. 1954-ку шинал институт къуртал бувния шийнмайсса З.С. Гъуннаевлул оьрмугу, давугу дархIуну дия Дагъусттаннащал. Ва зий ия Дагъусттаннал паччахIлугърал университетраву, чил мазурдил факультетрай. Аспирантурагу къуртал бувну, Москавлив дурурччуна кандидатшиврул диссертация. Университетраву З.С. Гъуннаев ивкIссар кафедралул заведующийнугу, факультетрал деканнугу. Ванал хIурматгу, авторитетгу хъуннасса диркIшиву чIалай бур укунсса кIанттурдалгу: ва ивкIун ур Аьрасатнал Лахъмур ва дянивмур образованиялул министерствалул Методический советрал членнугу, Дагъусттаннал чил мазурдил преподавательтурал методобъединениялул председательнугу, чил мазрал кандидатнал экзамен дулун специалистътал хIадур байсса курсирдал каялувчинугу. Тай 60-70-ку шинну дикIайва вузирдавун хъунисса конкурсру дусса, Дагъусттаннай та заманнай лакран бигьану къабикIайва вузирдавун буххан, «махъун багьми» миллатру хъирив лаяннин, «хьхьичIун бувксса», дурккуми гьарзасса лакран дайшишрурду дуллай. Мукунсса тагьардануву Закарижа Султановичлул хъунмасса кумаг бувссар лакрал оьрчIру-душру цува зузисса факультетравун буххан бан. Цикссагу лакралгу, къалакралгу выпускниктал буссар цала ххаллилсса преподавательнайн барчаллагьрай. Закарижа Султанович ия хIакьсса педагог, гьунар бусса аьлим­чу. Ва зий ия чил мазру лахьхьин баврил методикалуха. ХьхьичIва-хьхьичI Закарижа Султановичри ивкIсса дагъусттан мазурдил (лакку маз, яру маз, дарги маз) ва ингилис мазрал дянивсса лащин ва личIишиву кIул дуллай учирча, на къабяйкьинссара. Му даврил мурадгу бия чил (европанал) мазру оьрус мазрайхчIин бакъа, цала ниттил мазурдийхчIин лаласун бигьашиву ккаккан баву. Ми давурттая хъунмасса мюнпат хъанай бия цивппа дагъусттан мазру ахттар бавривугу. Закарижа Султановичлул чирчусса давурттал сияхI 80-ннийн дирсса дур. Миннуву дур монографиярттугу, методикалул пособиярттугу, ингилис мазрая таржума дурсса хъярчийсса калимарттугу, гьарта-гьарзасса статьярттугу. КъачIявусса бикIай жула мазурдил ахттарчитураву Москавлив, Аьра­сатнал Элмурдал Академиялул итабакьлакьисса «Вопросы языкознания» тIисса журналдануву статьярду бивщусса инсантал. Лакку мазравусса ккаккан бай цIанинкIанайминнуя чивчусса ванал статьялувасса мисаллу, ванайнсса ссылкарду дикIай личIи-личIисса монографиярттаву, вузирдал учебникирттаву. Пенсиялийн увккун махъгу Закарижа Султанович личIи-личIисса факультетир­ттай зийна ия. Ванал хъуннасса дахIаву дикIайва цала выпускниктуращалгу, миннаву – ХIажи Абашиловлущалгу хIалану икIайва. ЛичIи-личIисса кказит-журналлай бувкссар цанма дяъвилий ккавк­муния бусласисса тамансса ванал статьярттугу. Махъсса шиннардий яруннин чани ласлай, захIматшиврувун агьну ия. Халкьуннан бусравну оьрмугу бувтун, лавгунни дунияллия ххаллилсса лаккучу, гьухъаличу, Хъун дяъвилул ветеран, дурккучу, хIакьсса интеллигент Закарижа Султанович Гъуннаев. Дунияллия лавгнугу, ва личIантIиссар Да­гъусттаннал университетрал, чил мазурдил факультетрал тарихравугу, цала учениктурал, гъанминнал, кIулминнал дакIурдивугу. Аьпа баннав цал. Букканнав жула миллатрава ванал кIану бугьансса, ванаха лавхьхьусса цаймигу арсру. Р. Эльдарова