Хиял бартлаганхьуви

feds_11Лакрал райондалул больницалий хъунама хIакинну зун учIаннин, АьбдурахIим Дибиров зий ивкIссар Дагъусттаннал мединститут къуртал бувну махъ ххюра шинай Чачаннаву Гудермес шагьрулул 2 — мур больницалий хирургну. 1990-ку шинал ивзссар Москавлив. Пироговлул цIанийсса МОЛГМИ-луву дурур­ччуссар диссертация, къуртал бувссар РГМУ-лул докторантура. Зий ивкIссар В. С. Савельевлул академический группалуву хъунама элмийсса зузалану, архIала РГМУ-лул хирургиялул кафедралий. Махъсса шиннардий – Пироговлул цIанийсса Москавуллал 1-мур больницалий.

Ца шиннагу къархьунни Лакрал райондалул больницалийн цIусса хъунама хIакин увкIун. Амма ва чIирисса чIумул мутталий больницалий хьусса ххуйчулийннайсса дахханашивурттая буслай бур кIикку хъин хъанай бивкIсса къашайшалт:
«На къюкIлил къашайшиву дуну, сайки гьарца шинал уттубишара шикку. Гьашину больницалий къашайшалахсса бургавугу, къулагъасгу, дукралул щаллушиннагу ххуй хьунни. Хъунама хIакингу, хирург Сулайман Сиражуттиновичгу гьарца кьини ялтту буккан бучIай. Циняв­ппагу хIакинтал ялув бавцIусса, дакI аьтIисса, миски-гъаривма кIулсса бур. Ттущал ца палаталуву уттубивхьусса, уругансса чув акъа ливчIсса кIива ссил ялув щалва больница ликкурай бавцIуну бия», — тIий, буслай бур Кьукниятусса ХIасанова Мариян.
feds_12«Оьрмулухун инжитнувасса ттул ссу кIива захIматсса операция бувну, бивкIулул ххяппур­ттаща зевххунни вайннал. Хъуншагьрулул больницалий операциялийн кIийлва хIадургу бувну, яла махъаллил хьуна, оьрмулул бугьарасса буну, къабухIанссар тIий», — буслай бур Инишиял къутаннай ялапар хъанахъисса Аьбдулкаримова Шюъбанат.
«Шиннардий инвалиднал коляскалуву заназисса ссу Москавлив АьбдурахIим Дибировичлул ликкурай бацIан бувуна. Ттуллагу, кулпатралгу туннурдаву оьттул къурхъ дацIлацIисса цIуцIаву дуссар. АьбдурахIим Дибирович Лакрал райондалул больницалул хъунама хIакинну зий ушиву баяйхту, шихун бувкIру хъин хьун. Ххаллилсса хIакинталгу, зузалтгу бур шикку. Жува цамур миллатрал халкьуннал дянив бушиву асарвагу къашай», — тIий бур Къарабудахккантуллал райондалиясса лас ва щар Кьурбановхъул.
Вайннал редакциялийн оьв­чавурттая махъ дакIнийн багьуна май зуруйва Лакрал райондалийн бувкIсса ДР-лул ХIукуматрал бакIчи Мухтар Мажидов, цIуллу-сагъшиву дуруччаврил министр Танка Ибрагьимов ва цаймигу министерстварттал каялувчитал больницалия рязину лавгшиву. Муний АьбдурахIим Дибиров Москавлия зун увкIун кIивавагу барз гьан бувануккива.
«ЧIалай бур хъунама хIа­киннал къуллугърай лайкьсса инсан ушиву», — увкуна хъунама хIакиннал столданий хIакиннал анаварсса ишираву аьркин байсса ярагъ найбунува итталун багьсса ХIукуматрал бакIчинал. ХIисав къархьуну къалирчIуна республикалул бакIдургьуминнан больницалул жанахIравун буххайхтува мюрттайн лархъсса медицинский хялатругу. Укунсса низам чIявусса больницардай къадикIайхьунссар, акъарив жулва къуллугъчитал муний ляличIинува чIурчIав къадулланссия.
Мяйжаннугу, махъсса чIумал къашайшалах урган нанисса инсан больницалул бухкIулу лахъайхтува бахиллугу лаххан увну, ялттусса янна ликкан увну, хялатру лаххан байссар.
Цува хъунама хIакиннал къуллугърай авцIуния шихуннай дан бювхъуссагу, цIусса шинаву дан дакIнийссагу давурттая цIухху-бусу бан ттигъанну на хьунабавкьура АьбдурахIим Дибировлущал.
Цалчинсса суалгу бия 76 шинал оьрмулувусса Аьбдулкаримова Майсаратлуй, хъуншагьрулул больницалий бан бакIрайн къалавсъсса операция баврия.
— Жул хIакинтал чIумуя-чIумуйн лагайссар къутаннайсса лакрал шяраваллавун агьалинал цIуллу-сагъшиву ххалдан. Гилу­сса чIявуми ФАП-ирдай дакъар санитар шартIру. Бабаюртуллал больницалийнгу гай, га райондалиясса бакъашиврийн бувну, хъунмурчIин, кьамул къабай. МуницIун бавхIуну къутаннал кIанттайсса халкьуннал цIуллу-сагъшиву дуруччаврил буру­ккинтту чIявусса бур. Мунил хIакъираву на ихтилат бувссия хъунама хIакиннащалгу.
Жува ихтилат буллалисса къашайшалал ххюттука къазузисса тагьар чIалай дия. На га, МахIачкъала шагьрулул 2- мур больницалул хъунама хIакиннащал маз лявкъуну, уттубишин бувссия. Ганил ххюттукалий 4 -мур даражалул дурухлугу, сситтучIикIраву чарттугу лявкъуну бия. Амма, къабухIанссар тIий, бугьарасса хъамитайпалий операция бан бакIрайн къалавсун бия. Хъамитайпа аьзаврай битан къабучIирхха куну, бакIрайн ласав нигьал ва хьуллил дянивсса кIива-кIива операция — дурухлугу кьуркьуну, сситтучIикIгу бувкссар. АцIва гьантлува итабавкьуссар.Тти­гъанну буссия кIилчингу уттубивхьуну, операциялия махъсса тагьар ххалданшиврул.
Шиккува кIицI банна, къашайшала оьсса цIуцIаврища ххассал бан бювхъушиву хирург ХIажиев Сулайманнул ва тти­гъанну зун бувкIсса жагьилсса пишакар анестезиолог ЦIаххаева Заремал хIарачатрайну.
— Инава больницалул хъунама хIакинну зун увкIсса мутталий ци давуртту дан бювхъур, гихуннай дан дакIнийсса цуми дур?
— Больницалий къумашиву духьурчагу, шартIру щаллара цIа дансса дакъахьурчагу, хъунмур буруккин му бакъаяча, диагностикалул база ххуй­сса бакъашиву бия. Ва ялагу хьхьичIва-хьхьичI коллектив бикIан аьркинссар бавкьусса, давриву низам дусса, пишакаршиврул даража лавайсса. Муния ливчуну махъ тIурча — вайми гьарзад. Шинал лажиндарай зий буссияв пишакаршиву ларай давриха, миннал жаваблувшинна ххи давриха, куннал куннан хIурмат бан, чIарав бацIан лахьхьин бавриха. Цанчирча хIакиннал давриву коллегахъал куннал кунначIансса хIурматрал ва кумаграл бияла хъунмассар.
ХьхьичIа-хьхьичI ттун аьркинну ия хозяйствалул ишир­тталсса буллансса кумагчи. Коллективрал тавакъю зия къабувну, му даврилсса буллан, кулпатраягу яувцун, шагьрулия увкIунни Гъазиев ХIусайн. Ва ур хьхьу-кьини дакъа зузисса инсан. Ванал хIарачатрайну бакьин бувссар трансформатор, даххана дурссар ттукIрал ххаллу. ГьануцIакул ремонт дурссар котельнаялуву – марцIгу бувну, бакьин бувссар пачру, насос. ЦIудурссар санузел, шивун гъилисса щин дурцуссар. КIирагу зивулий дирхьуссар ка шюшин­ссагу, тIахIни-кIичIу шюшинссагу раковинарду. Махъ дирхьуссар кIинтнийнсса ччуччия. Техникалул инвентаризация дурссар, чIярусса шиннардий къазий бивкIсса машина бакьин бувну, зузи бувссар. КIундив, Ккурк­ливсса ФАП-ирдал ремонтру дурссар. Дукиялул дузалшинна ххуйсса даражалий дуссар. Му бакъассагу, ХIусайн Гъазиевич ялув авцIуну уссар больницалий низам дуруччаврил.
Коллективравун ялагу зун бувкIунни цаппара цIусса хIакинтал, миннавасса мукьа — «Земский доктор» прог­раммалий. Цинявппагу цалла даву кIулсса, пиша ххирасса хIакинтал бур.
Рашидат ХIусманова — акушер-гинеколог, чIярусса шинну Сургутрай зий дурсса, махъсса кIира шинай ЦIуссалакрал райондалул больницалул хъунмур акушер-гинекологну зий, даву сантирайн дагьсса хIакин, цилла тIювагу кьариртун бувкIунни, цила тарихийсса ватандалийнмай дакI кIункIу тIий. Москавлив пишакаршиву ларай дурсса хIакиннал цилла давриву зузи дунни уттинин райондалул больницалий къаишлану диркIсса методика — ультразвукрал диаг­ностика. Цилла даврих эшкьи хьусса хIакиннал душгу ниттил ххуллийх лавгун бур — дуклай бур Астраханнал мединститутраву. Рашидат ХIусманова бур гьарца чулуха итххявхсса личность, баччибакъулшиву дакъасса, буттал улклул бучIантIимуний дакI цIуцIисса, районгу, агьалигу ххирасса инсан.
Зарема ЦIаххаева – анес­тезиолог. Вания на нукIувагу бусав. Пермь шагьрулул мединститутраву ххюва курс къуртал бувну, ряххилчинмур курс ва ординатура Дагъусттаннал медакадемиялуву лавайсса даражалий къуртал бувну махъ ххюра шинай зий буссия МахIачкъала шагьрулул 2-мур больницалий реаниматологиялул отделениялий. Даврил опыт бусса, къашайшалтращал хавар-махъ бусан кIулсса, жагьилсса хIакин бучIаврищал хирургиялийсса микроклимат баххана хьунни. Райондалий зий ур кIия анестезиолог-реаниматолог – ца ва, цагу — Шагьмандара Рамазанов. Жул ният дуссар больницалий реанимациялул отделение тIитIинсса. Му бакъассагу, ванищал дуссар икьрал гихунмай неаматологиялуха зунсса, шин хьуннинсса оьрчIал къашайшивурттал пишакаршиву лахьхьин тIайла буккансса.
Саида Минкаилова — хIакин-невропатолог, Москавлив ординатура къуртал бувсса, инсультрал ва нярал къашайшивурттал пишакар. Хъинну захIмат ххирасса, жаваблувшинна дусса, цилва цуппа бувгьусса хIакин бур. Коллективрангу, къашайшалтрангу ччяни бусрав хьунни.
ХIасан ЛухIуев – участковый терапевт. Саратоврайсса аьрали медициналул академия къуртал бувну, МЧС-рал аралуву зий ивкIсса, анаварсса иширттаву опыт бусса, цала хIучча бусса, тIалавшинна дусса, давриву низам ччисса хIакин ур. Гихунай кардиологиялул пишакаршиву ласун тIайла уккансса пикри буссар.
Гъуниннал райондалийсса БацIада шяраватусса Шамил Абакаров — хIакин-эпидемиолог. Ва цува хьхьичIун хьунни Лак­рал райондалийн учIан. Гъуниннал райондалул дазуй — КIамахъаллал, Ппалассуннал ва Щангъи-Щитуллал шяраваллаву бруцеллез дусса ишру ялун ливчунни. Райондалул щархъавух занай уссар му азар ппив къахьунсса чаранну ляхълай. Цувагу лаякъаттагу бувгьуну, гиву ремонтгу дурну ялапар хъанай ур. ХьхьичIва ялапар хъанай ивкIсса инсаннал ччувччусса ттукIрал буржру сававну, ттукI кьувкьуну бия. Райондалул сетирдал хъунаманайн уккан багьунни му масъалалул ялув.
Шийн зун бувкIсса пишакартурал яла хъунмур буруккин бур къатта бакъашиву. Вай бур шартIру дусса кIанттурдай вардиш хьусса инсантал. Мунияту Гъумучиял агьалинахь хъунма­сса тавакъю буллай ура, агарда лаякъатта буллалисса ухьурча, хьхьичIва-хьхьичI хIакинтурахьхьун булара, куну. Мукунма, администрациялухьгу тавакъю бавияв миннан аьрщи дулара, куну. Жула райондалийн зун бувкIсса хIакинтуран асар хьун аьркин­ссар райондалул каялувчитуралгу, агьалиналгу цахарасса аякьа, хIурмат бушиву.
На зузисса чIумул дянив цIушинна так цIусса хIакинтал ва медициналул зузалт бучIаву хьунни. Диагностикалул база тIурча ЦIуллу-сагъшиву дуру­ччаврил министерствалул кумаг бакъа ххуй бан жул гуж хъирив къалаянссар. Аьркинну бур цIусса лаборатория, рентгенаппаратура ва чIярусса цаймигу оборудование.
— ХьхьичIунсса технологиялул, оборудованиелул лащу-щаллусса, ттизаманнул кьяйдардай зузисса билаятрал тахшагьрулул хьхьичIунсса больницалий давугу кьадиртун, кьянатсса шартIирдай зун учIаврия пашманвагу къавхьурав?
— Гьай-гьай, шартIругу тийх ххуйя, низамгу цIакьсса дия. Амма ттун хъинну ххирар Гъумучи, нава шикку увну, хъуна хьуну акъахьурчагу. Гьарца шинал гъинтнил каникуллал чIумал игьалаган учIайссияв. Ттула преподавательтуращал увкIсса чIумал шикку цIуллу-сагъшиву дуруччаврил даража хьхьарану чIалай, мудан ччан бикIайва жула больницалул даража гьаз бансса чаранну лякъин, давриву ттулвамургу захIматрал бутIа бишин. ХIакьину ттухьхьун дирирну дур сант ттула хиял бартбигьинсса — шикку цIусса медициналул стандартирттацIун бавкьусса идара хIасул бансса мурадру дузрайн буккан бансса. ЦIусса больница бикIантIиссар Европанал даражалийсса. Мугу чIал къавхьуну бувну къуртал банссар тIисса умуд бур. ХIакинтал Аьрасатнал хьхьичIунсса медициналул идарарттай пишакаршиву ларай дан тIайла буклантIиссар.
— Ина учIаврищал больницалий ххуйчулиннайсса дахханашиннарду хьунни тIий, вийн барчаллагь баян буллалисса къашайшалт буслай бия цайми районнаяссагу инсантал букIлай бушиву махъ-зуманив больницалийн. Цуми районнаясса къашайшалт бучIай, ци цIуцIавурттащал бучIай хъунмурчIин?
— Туннурдал хирургиялул пишакар усса бавми бучIай шикку операция бан. Мукунсса операциярду бувссар Ккуллал, Ахъушиял, Лаващиял, Къарабудах­ккантуллал райондалия бувкIсса къашайшалтрай. ЦIанакул увагу ца хирург ур больницалий. Навама туннурдал хирургра. Сулайман Сиражуттиновичлун кумаг буллангу багьай. Мунияту буссар пикри хирургиялул отделение тIитIинсса, уттинин Лаккуй къабуллай бивкIсса операциярдугу булланшиврул. ЦIуллу-сагъшиву дуруччаврил министерствалия тIалав буллай буру хирургиялул штат гьарза-гьарта бан, цаймигу хирургтал бучIан бан. Мукунма тIалав буллай буру дежурный хIакиннансса штатгу. Коллектив хъунмассаксса каширдугу цIакьссар.
— КIива-шанма зурул хьхьичI щалва билаят­рай ппив хъанай дарчунни мусикъеп. Лакрал райондалий ци тагьар дур?
— Совет заманнай цила чIумал прививкарду дайссия. СССР ппив хьусса 90-ку шиннардий, медициналул даву ххуттава дурккун, прививкарду къадуллай тамансса шинну хьуссия. Ми шиннардий бувсса, прививкарду къадурну ливчIсса 20- 25 шинал оьрмулувусса жагьилтурайн дирну дур. Къашай хьунни школалий зузисса инсан. Мунийн бувну, Минздраврал тIалавшинна дур 20-29 шинал оьрмулувусса инсантурайн прививкарду дан.
Райондалий ялун ливчунни мусикъеп дирсса 7 иш: Ури-Мукьарив, Аьхъарав, Инишав, ШавкIрав ва ТIулизмав. Вай шяраваллаву зий буссар жул зузалт, фельдшертал, занай буссар участковый хIакинтал, буллай буссар профилактикалунсса вакцинарду. Оьттул анализру ларсун, цIуцIаву, мяйжаннугу, мусикъеп душиву тасттикь хьурча, къулагъасралун ласай­ссар къашайшалтрал ичIувасса инсантал. Му цIуцIаву ялун личайссар 21 гьантлул дянив. Яла мюхчан хьун аьркинмур чIун бурчуй дянив лухIисса кIунтI бусса ятIулсса ттангъри лирчусса шанма гьанттар. Вай ттангъри дакъассагу, мусикъеп дусса инсаннал кьакьари цIун бикIайссар, захIматсса хъугьу бикIайссар, температура лахъ шайссар. Ва цIуцIаву гьавалувух анаварну ппив шайсса духьувкун, мукунсса къашайшалтрачIансса лага-бучIаву чан дан аьркин­ссар.
— Барчаллагь хъунмасса, АьбдурахIим Дибирович! ТIайлабацIу баннав зул давриву.

Ихтилат бувссар Зулайхат Тахакьаевал