«Фейсбук» дусрив, душманнив?


Февраль зурул 4-нний дунияллийсса яла хъуними соцсетирдавасса цану хъанахъисса «Фейсбукран» 10 шин хьунни.

fb

Бадрижамал Аьлиева

Ванияр 10 шинал хьхьичI му соцсеть цува дуклакисса Гарвардуллал университетирттал студе

нтътуран сакин дуллалисса Марк Цукерберглун макIравагу къаккаккайхьунсси

я цаппарава хIаллавун дунияллий цукун машгьур хьунтIиссарив цува ва цалла даву. Гарвардуллал университетрал студентътурал хъирив му соцсеть ишла дуллан бивкIун бур США-нал цаймигу вузирдал студентътал, миннал хъиривгу – щалла дуниял. 2006 шиная шинмай «Фейсбукраву» регистрация дуван ихтияр дуллуну дур оьрмулул 13 шиная лавайсса, электрон почталул адрес дусса гьарцагу инсанна­хьхьун. Мукун, 2004 шинал Студент Марк Цукерберглул сакин дурсса соцсеть Facebook ца-кIира шинал дянив хьунни дунияллий яла машгьурми соцсетирдавасса цану. Мунийн бувну, цува Марклуягу оьрмулул 23 шинаву хьуну ур яла жагьилма миллиардер.
Машгьурсса «Like» кнопкагу «Фейсбукраву» бувккун бур 2009 шинал февраль зуруй. Утти «Фейсбукравун» кьинилун 2 миллиондалия ливчусса аьрасатлувтал бухлай бур, цанна ххуй дирзсса суратирттай, видеордай, чичрурдай ва цамуний кIа лавай кIицI лавгсса «Лайк» — «Нравиться» тIисса кнопкагу бизлай. Амма Аьрасатнаву ва проект дусса дур анжагъ 8-мур кIанай, «Одноклассники», «ВКонтакте» социал сетирдаяр махъ.
Щалла дунияллий тIурча ва соцсеть ишла дуллай бур 1, 23 миллиард инсантурал зуруй. «Макдоналдсращал», Кока-колалущал архIал «Фейсбук» хьунни Баргълагавал чулухсса оьрмулул лишанну.
Мукун бунугу, «Фейсбукраву» къачанни жулва дагъусттанлувталгу, лакгу.
Лакрал миллатрал инсантал кунначIан ку гъан бавривугу, миннал дянивсса дусшиву цIакь давривугу, цIу-цIусса инсантал куннащал ку кIул бавривугу «Фейсбукрал» бугьлай бур хъунмасса кIану. ХIатта ниттил маз къакIулминнан му лахьхьавривугума, кIулминнангу хъамабивтмур, учаларду, чIявуну ишла къабайсса махъру, миллатрал ва республикалул тарих дакIнийн бутавривугу «Фейсбукрал» бугьлай бур къачIивисса кIану. Миву лак хIарачат буллай бур, кунначIан куннал бикIу, личIи-личIийсса группардаву бикIу, лакку мазрай чичлан, махъа нанисса никирангу лакрал учаларду, чанну ишла буллалисса махъру ва миннул мяънардащал кIул хъанай бур, цал къахьурча цал.
Ва ялагу, интернетрал, соцсетирдал жулла цуксса чIун «канай» духьурчагу, миву гьан дуллали­сса чIун мунияр мюнпат буну, оьрчIащал, ичIуваминнащал ихтилатрай, марцIсса гьавалийн був­ккун, сайр бувну, ххуйсса лу ккалай гьан дуван бюхълай бунугу, интернет дакъасса оьрму утти яруннил хьхьичI бацIан бангума захIматри. Мукун куртIну дурххун дурхха му инсантурал оьрмулувун. Миву най бунува кIул шай цIу-цIусса хаварду, дунияллул зуманий ялапар хъанахъисса бухьурчагу дустуращал, гъан-маччаминнащал мудан дахIаву дур, минначIан ччимур ва ччиссаксса чичин бюхълай бур. Интернетрал каширдайн бувну, цIуллу-сагъшиврул ссуссукьусса, къатлува кьатIув буккан къашайсса инсантурал оьрмурдугу цукссагу «гъили, чанна» хъанай бур. Ялагу, тарив, ччянива архIал дуклай, зий бивкIсса, дахIаву дурцсса инсантал, цIа-бакI, оьрмулул шинну дакIний духьурча, шиву лякъин бюхълай бур. Жунна гьарцаннан чIалачIисса «плюсру» шикку ялагу хъинну чIярур.
Амма интернет дурккун махъ бувккунни цIусса щала къатIааьнсса махъругу, масалдаран «социальный наркоман» тIисса. Цикссагу инсантураща бюхълай бакъар интернетравун, мунивухва «Фейсбукравун» къабувххун ссят, кIирарагу дуван. Дурккун дур интернетрацIун дархIусса личIи-личIийсса азардугу. Мукун, Американаву 2009 шиналва тIивтIуну бур «Фейсбукраясса» «зависимостьрая» инсантал хъин бувайсса цалчинсса клиника. Жунна хIалумур, дюхъ думур жуйнна заралну кIура къадаллан, гьарцаннал хIарачат буллан аьркинни хъиннура хъуннасса чIун интернетран харж къадуллан.
Ялагу, психологтурал пик­рилийн бувну, «Фейсбукрал» оьрчIаву дайсса дур СДВГ (синдром дефицита внимания и гиперактивности). Му бакъассагу, мива психологтурал тIутIимунийн бувну, «Фейсбукралгу», махъсса цайми соцсетирдалгу цаятува цивппа къарязийсса инсантурал (с низкой самооценкой учай) дакIурдиву «щаву» дангу бюхъайсса бур. Цанчирча соцсетирдаву хъунмурчIин оьрмулул ххуймур чул ккаккан бувну бикIайну тIий. Мукунна соцсетьрал диялдакъашивурттавасса цану хъанай дур миву щала тIайла бакъасса хаварду, щялмахъругу бикIан бюхъайшиву. Масалдаран, инсан захIматну къашавай ур тIий, арцу аьркинну дур тIий, кумаг бара тIутIисса ягу бутIинсса оьтту аьркинну бур тIисса баян бавурттал журалийсса. Иширайну ххалбуллан бивкIукуннив му мудан мукун къалякъай. Ялагу, соцсетирдавугу, оьрмулуву кунма, къачанну хьунабакьай цала цивппа къабувгьусса, цама кьюкьин уван, кьюнуравух уккан уван, ччи-ччимур чичин анавар буккайсса инсантал, ягу ваманалмур пикри цаламуниха къалавхьхьусса бухьурча, мунащал иян уккан хIадурсса. Бургира зу микку миннал куннал куннайнсса гьужумирттах, лагьу-лахъунттах, хаснува жула Дагъусттаннаяминнал: «АцIу, на ина усса кIану кIул бувну, му вищал архIал аьрщаращал кьалаган буваннача, на вил мархха-ххун духлаган дуваннача», — тIисса. Ялагу «къизгъинсса талатавуртту» най дикIай соцсетирдаву бусурманнал ва ххачпараснал диндалул агьулданул дянив. Шиккурив къюкI сагъ дакъасса инсаннай къия хъанай дур, ми цимурца ккаларча. Жува 21-мур ттуршукулуву ялапар хъанай буру, амма соцсетирдаву бикIу, оьрмулуву бикIу дяъвирду къабуллай, кувннащал кув къаталай оьрму бутан лахьхьин бувар инсантуран. Цалвамур пикригу бувсун, чIаравманал пикрилухгу, хIатта му цаламуния лап архсса бухьурчагу, хIурматрай вичигу дирхьуную Мукун вичIидишин къакIулну бур цаппарассаннан.
КьюлтIсса зат бакъар, хаснува дукIу Американал АНБ-лул (Агентство национальной безопасности) зузала Эдвард Сноуденнул бувсмунияр махъ, «Фейсбук» хъанай бушиву миллиардрая ливчу­сса инсантурал данныйрду дусса ляличIийсса базанугу.
Гьарцагу инсанналлив цалла-цалла жаваб духьунссар интернетрая хайр ягу зарал ххиссарив тIисса суалданунгу. Циксса инсантал бурив, микссава пикрирдугу бикIайхха.