Аьрасатнал аьрщарай Олимпий тIуркIурду

lantuh_5Утигьанну Сочилий хьунни 2014 шинал дунияллий яла агьаммур иш – ХХII кIинтнил Олимпий тIуркIурду тIитIаврил шадлугъ.
Арулла шинал хьхьичIгу аьрасатлувтуран жулва билаятрай та-бунугу кIинтнил Олимпий тIуркIурду хьунссар тIисса хиял тачIаввагу барткъалагансса кунма чIалайя бусса. Та шинал Гватемалилий Сочи 2014 шинал Олимпий тIуркIурдал Хъуншагьруну кьамул байхтугума му лахIза лап архну чIалайя бусса. Вана бартлавгунни Аьрасатнал хиял. Сочи ва Аьрасат хIакьину дунияллул телеканаллал ва СМИ-рдал «виричури». Чанна лавхъун бур Сочи. ЛипI-липI тIий бур Олимпиадалул ттугъ. Бишлай бур лама.

Зулайхат Тахакьаева
Сочилий бувсса объектру МОК-рал Президентналгу, комиссиялулгу кIинтнил Олимпий тIуркIурдал тарихраву яла ххуймину кIицI лагарчагу, ми цивппа телевизорданувух ккаккан буллай бакъая. Анжагъ интернетраву олимпий цIу Алина Кабаевал лахъантIиссар тIисса тIарду бакъасса, шадлугъ тIитIавриягу цукунчIавсса хаварду бакъая. Гьарзад кьюлтI буллай бия. Вана ахиргу дуркIунни Аьрасатнал тарихраву ца яла бюхттулмур кьини.
Эмаратсса стадион «Фишт». 40 азара тамашачи. 15 миллиард телевизорданул хьхьичIун бавтIсса агьали. Стадиондалул ялтту гьавалул шатлуй чIивисса душнил макIливух Аьрасатнавухсса аьрххи. «Князь Игорь» опералувасса Александр Бородинскийл макьан. Стадиондалий бивгьуну най бур цивун щалва Аьрасатнал билаят лавгсса ляличIисса жазира, Аьрасат аьрщарал буллугъсса билаят бушиву бусласисса лахIзарду.
Москавуллал Стретенский монастырьданул хорданул Аьрасатнал гимн щаллу дурну махъ дайдирхьунни аьдатсса командарттал парад. Му тIиртIунни Олимпий тIуркIурдал ватанну хьусса Грециянал делегациялул. Гихуннай командартту дуклай дия алфавитрай. Спортсментал цала ватандалул къюкIлива буклакисса Вирттал кунма чIалай бия. Махъва-махъ «Тату» группалул балайлувасса «Жул хъирив цучIав къалаянтIиссар» тIисса мукъурттихун дурккуна Аьрасатнал цачIун дур команда, яла хъунмур команда – 270 спортсмен.
Хъирив бувккунни Олимпиадалул гьайчали – Цуша (конкарьдай), Бюрх (лыжардай) Марххалттанил ччиту (сноубордрал лыжардай).
КIира минутIрай «Фишт» стадиондалийн лавгун бия щалва Аьрасатнал тарих: ххувшавуртту, хьхьичIуннайшивуртту, ахттаршиннарду, архитектура. Ца замана цамур заманалущал баххана хъанай бия.
Сочиллал сакиншиннарал комитетрал Президент Дмитрий Чернышенкол кIицI лавгуна Сочилийсса олимпиада хьушиву билаятрал бучIантIимунивун нуз тIитIлатIисса, Аьрасатнал цIа ва хIурмат зана бансса ишну. «Олимпиада гихуннай цимигу шинай агьалинаха къуллугъ буллантIиссар», — увкуна ванал.
«Сочи кIинтнил Олимпий тIуркIурдал тарихраву яла ххаллилмур Олимпий тахшагьруну личIантIиссар», — увкуна МОК-рал Президент, Олимпий чемпион (1976 ш. фехтование) Томас Бахлул. КIицI лавгуна цайми шагьрурдай цимигу ацIра шинай даймур Сочилий арулла шинал дянив дуршиву ва Аьрасатнаву дуллалисса олимпиадалул Олимпий тарихраву цIусса чIапIи тIиртIушиву. Барчаллагь увкуна аьрасатнал халкьуннахь хъамал ххирашиврухлу, аьчухшиврухлу.
Аьрасатнал Президент Владимир Путиннул ХХII кIинтнил Олимпий тIуркIурду тIивтIушиву баян байхту, щаллу дуруна олимпиадалул аьдатру. Цалчин ареналийн лавсуна Олимпиадалул ттугъ. Гьашину олимпиадалул ттугълин хъанахъиссар 100 шин. Ттугъ лавсун ареналийн бувккуна: Вячеслав Фетисов – кIийла олимпий чемпион; Чулпан Хаматова, Аьрасатнал лайкь хьусса артистка, Аьрасатнал ПаччахIлугърал премиялул лауреат; Лидия Скобликова, «МикIирал паччахI», «Ураллал цIупар», ряххилва Олимпий чемпионка, мяйлва дунияллул рекорд ларсъсса дунияллул спортрал легенда; Валерий Гергиев – «щаллусса оркестр цавун лавгсса музыкант», Мариинский театрданул каялувчи; Анастасия Попова – яла кIирими кIанттурдай зий бивкIсса журналист, Сириянаву щаву дирну бивкIсса; Алан Енилеев, киберспортсмен; Никита Михалков — «Оскар» премиялул лауреат, кинорежиссер; Валентина Терешкова – дунияллий цалчинсса хъамитайпа-космонавт, Совет Союзрал Виричу.
Ттугъ гьаз бувну мукьах Олимпиадалул гимн увкуна Вена шагьрулул опералул балайчи Анна Нетребкол. Гимн кьамул дурссар 1996 шинал.
КIилчинсса аьдат — 1924 шиная шихунмай буллалисса Олимпиадалул хъва. Спортсментурал цIания хъва бувуна Европанал чемпион Руслан Захаровлул (шорт-трек); судьятурал цIания — чIярусса шиннардил мутталий лыжардай бигьаврил кьиматру бишлашисса Вячеслав Ведениннул. Сочиливсса олимпиадалул шадлугърай ххи бувну бия тренерналмургу хъва. Му бувуна дунияллул чемпионка Анастасия Попковал (горнолыжный спорт).
Арена цакуну микIирал бавкьунни, миккун бувксса конькардай лечултрал (бигьултрал) лишанну, ми кIура дарунни цIурттайн.
Спорт билаятирттал дянихсса дусшиврул ламуну хъанахъишиву хIисавравун лавсун, шадлугъ хIадур дуллай бивкIминнал пик­ри бувну бия мунил театрализованныймур бутIа дяъвирдал ахир хьуннав тIисса мяъна-мурад циву дусса «Дакьаврил къукъухьхьилул къавтIаврийну» къуртал дан. Му щаллу дуруна балетрал къавтIала Диана Вишневскаял.
Ахиргу Грециянава Олимпий цIу дирунни Фишт стадиондалийн. Му ларсун бувкIунни кIийлва Олимпий чемпионка Мария Шарапова (теннис), ванища ларсунни кIийлва олимпий чемпионка Елена Исимбаевал ( шестращал тIанкIуку), ванищагу — Аьрасатнал Виричу, шамийла Олимпий чемпион Александр Карелиннул (греко-румуллал зумуну лачIунукку), ахиргу цIу — Аьрасатнал худрожественный гимнастикалул пахру ва аьнтIикIа, Олимпий чемпионка Алина Кабаевал карунниву. Ванил дуллунни ХХ-мур ттуршукулул яла хьхьичIунма хоккеист 1970-80-ку шиннардил жагьилтурал кумир хьусса Владислав Третьяклухьхьун ва дунияллул фигурное катаниелул легенда Ирина Роднинахьхьун. КIиягу шамилва Олимпий ва 10 дунияллул чемпионтал, цивппагу архIал (1972, 1976, 1980 шиннардий) хьусса цIанихсса спортсментурал. Вайннал лархъунни Сочилий Олимпий цIу.
Дунияллул личIи-личIисса кказитирттай чивчумунийн бувну, Сочилий олимпиада тIитIаврил шадлугъ хIадур дан харж бувну бур 51 млрд. къуруширттал.
Бунияла дуниял махIаттал дансса иш. Муксса харж бу­ккан бувния мукьах къахьуннав жулла «ужагърай» цалчин­сса олимпиада кьатIух чIиртту хIулухIинссану. Хьуннав му жулвамур кIичIиравусса байранну. Хьуннав, мяйжаннугу, гихуннай цимирагу шинай Аьрасатнал агьалинаха къуллугъ буллансса ишну. «Цыплят по осени считают» тIисса оьруснал учалалийн бувну, жувагу бацIанну ссут дучIаннин, къаанавар букканну аьнакIул оьрчIру ккалан.

Сочилийн бувкIун бур дунияллул 2000 журналист.
Гьарза-гьартану чивчуну бур Аьрасатнавусса олимпий шадлугърая кьатIаллил билаятирттал СМИ-рдал.
Сочилийсса Олимпий тIуркIурду хьун тIий бур яла багьлул ххирамину – харж бувну бур 51 млрд. доллардал. Так Аьрасатнаща ва Китайнащар укун хъунисса шоурду дан бюхъай­сса, цанчирча цукунчIавсса демократиялул кьамул къабантIиссар вайксса арцу харж дан. (Американал The Washington Post).
Ва кказитралгу, Канаданал The national Post ва испаннал EI Mundo кказитиртталгу хъунмур чIурчIав дурну дур «Тату» группа прешоулуву бакъа агьаммур шоулуву ккаккан къабаврий. Му гомосексуалистурал ихтиярду ссуссукьу дуллалавур, тIий.
Швециянал радиолул хъунмур къулагъас дурну дур Франциянал президент Франсуа Олланд, США-нал Президент Барак Обама, Великобританиянал премьер-министр Дэвид Кемэрон, Швециянал премьер-министр Федерик Рейнфельт шадлугърай гьуртту къашаврий.
Нью-Йоркуллал The Woll Stret Journal The New York Tims кказитрал чIурчIав дурну дур шадлугъ ххаллилсса сакиншиннарай шаврий, микку хъунмур кIану классикалул музыкалул ва къавтIавурттал бугьаврий.
Американал «The Washington Post» кказитрал электронныйсса версиялий ва кказитрал Москавливсса корреспондентътурал Кетти Лэллил ва Уил Ингландлул «Поэзия в движении» тIисса макьалалуву кIицI лавгун бур программалул гьарцагу бутIа лавайсса даражалий щаллу бувну бивкIшиву.
«Лос Анджелес таймсрал» хъунмур чIурчIав дурну дур Аьрасатнал агьлу хъинну хIалимсса, дакI хъин­сса, хъярчийсса бушиврий. «Цайми командарттугу цаласса кунна ххарину, хъатру ришлай кьамул дуллай бия. Цайми шагьрурдай укунсса дакI хъиншиву асар къашайва», — тIий чивчуну бур. Ва кказитрал пикрилийн бувну, Сочиливсса шадлугърал ккаккан дурну дур оьрус­нал культуралул ххуйшиву.
Американал Олимпий комитетрал пресс-службалул хъунмур къулагъас дурну дур спортсментурал асардах:
Эрик Фишер: «Ттун ттинин ккаркминнуву яла яргмур ва дакIний личIантIимур шоу ва хьунни».
Ленни Бернст, биатлонистка: «Сочиллал стадиондалийн буккайхтува хIайран хьуну бивкIра. Шамилчинсса олимпиадар на гьуртту хъанахъисса, амма ваксса хIайран ссалчIав къабувссара».
Германнал спортсментал соцсетирдаву чичлай бур буслай бусан къахьунсса шадлугъ хьушиву.
Мукунма так ххуйчулийсса асардая буслай бур Китайнавасса спортсменталгу.
«Аьрасатнал бур захIматсса ва авадансса тарих. Махъсса кьура шинал лажиндарай дурхIусса захIматшивурттая махъ анаварну ччаннайгу бавцIуну, укунсса даражалул мероприятияртту бюхттулну дан бюхъайсса так цIакьсса державалущар». (СВС)
«Шадлугърай Аьрасатнал цила цуппа ккаккан бунни». (Канаданал кказит The Ottava Citizen).
Телевизорданувух шадлугъ ххал даншиврул Норвегиянал агьлу къалавгун бур бигьалагай гьантрай цивппа лагайсса шагьрулул къирагърайн. Королевствалул ТВ – 2 коммерческий телестанциялул Сочилийн тIайла увккун ур 140 зузала, командалувусса спортсментураяргума чIявусса. Олимпиадалун ва каналданул ккаккан дурну дусса дур 700 ссят.
Ва каналданул журналистурал пикрилийн бувну, тамашачитал хIайран баншиврул «цуми кнопкардай кIисса бизан аьркинссарив кIулсса» цала пишалул ас Константин Эрнстлул махъ бакъа ххаллилсса байран дурну дур щалла дунияллун.
Норвегиянал Олимпий комитетрал хъунама секретарь Инге Андерсен: «ТIуркIурдал сакиншинначитураща бювхъуну бур мяйжаннугу ххаллилсса объектру шагьрулул зума-къирагърайгу, лахъну зунттавугу бан. На акьлай ура МОК-рал 126-мур сессиялий В. Путиннул увкусса «Олимпиадалул ирс хъирив нанисса никиращагу зузи бан бюхъаншиврул» тIисса мукъурттицIун.
Финнал прессалул хъунмур къулагъас цIу лахъавриву Третьяк гьуртту шаврий дуллай, «Хоккейрал Виричу» тIисса цIанилу Третьяклул хьхьичIуннайшивурттая гьарза-гьартану бувсун бур..
Сербиянал Президент Томислав Николич:
«Олимпиада тIитIаврил шадлугърайн вайксса билаятирттал бакIчитал бучIаврил бусласиссар билаятирттал дянивсса хьхьичIавасса масъаларттал дазу рирщушиврия».
Италиянал прессалул къулагъас дурну дур хъинну цIу-цIанпIир бусса шадлугъ хьушиврий.
Австриянал прессалул хъунмур чIурчIав дурну дур Олимпиадалул гимн увкусса Вена шагьрулул опералул балайчи Анна Нетребкол австриянал гражданство душиврий.
Швейцариянал SRG SSR радиокомпаниялул Сочилийн тIайла бувккун бур журналистурал ва технический зузалтрал щаллусса «аьрал» — 340 инсан, спортсментураяр кIилий чIявусса. Репортажру итадаркьуну дур немецнал, франциянал ва италиянал мазурдий.
Ва радиокомпаниялул журналистурал пикрилийн бувну, Аьра­сатнаща бювхъуну бур супердержавалул спортрал энтузиазм ккаккан дан.
«Тан» кказит тIурча политикалия якъабувцун бур. Гайннал пикрилий США-нал ва вайннал чул бувгьуминнал делегациярду къабучIаврил бунияласса савав хьуну дур — СириянацIун бавхIусса бувчIа-къабувчIавуртту, Украиннавусса тагьар, Эдвард Сноуденнущалсса иш.
«Аьрасат бюхъайва Сочилий цуппалу личIан. Амма иш цамур куццуй багьунни. Цивппалу ливчIунни ЦачIунбув Штатру ва миннал чул бувгьуми. Миннал тарсшиву ва оьхIалшиву ахирданийгу цанна заралну дацIантIиссар». Кказитрал рирщуну дур Сочилийн бувкIсса билаятирттал бакIчитурал щаллусса сияхI. ЯтIулсса ххуттай личIи дурну дур Сочилийн бувкIсса спортсментурал аьдад рекордсса хьушиву — 88 билаятраясса 2800 спортсмен, Ванкувердайнияр 6 билаят – сайки кIиттуршунничIан бивсса спортсментал, ххисса.
Литванал «Вечер» кказитрал шадлугъраясса макьала дуллуну дур «МарцIсса ххувшаву» тIисса цIанилу. Гьарза-гьартану бувсун бур цалва билаятрай ххуйну кIулсса Родниналуя ва Третьяклуя.
«Хьун къабюхъайсса иш», — увкуну бур Нидерландиянал бобслеистка Эсми Комфуйслул шадлугърайн.
Бразилиянал Reed Bandeirantes каналданул Сочилиясса репортажран дирзун дур «Хъамаританкъабюхъайсса ххуйшиврул видурцIусса хьхьу» тIисса цIа.
Япониянал циняв кказитру буслай бур байрандалул ларайсса сакиншиннарая, яргшиврия, Аьрасатнал тарихрал ва магьирлугърал ирсирал аваданшиврия.
«Олимпиадалий цалчинсса ххувшаву ларсунни Аьрасатнал ва тамашачитурал», — чичлай бур Австралиянал Herald Sun кказит, байрандалул ябатIин къашайсса сценардая, декорациялуя, костюмирттая, гьуртту хъанахъиминнал гьавасрая буслай.