Дагъусттан — Аьрасатнал бутIар

tto_16Гьар шинах кунма, гьашинугу сентябрьданул ахирданий хьунни щалагу Аьрасатнал Журналистурал съезд. Гъирарай бавтIун бия азаллийсса журналистал, гьарцагу билаятрал регионнаясса халкь. Цу­ппагума тана та хIакьину ххишала бакъа дунияллий машгьурсса Сочи шагьрулийн.

Качар ХIусайнаева
Буссия Дагъусттаннаяссагу делегация. ЦIуну ивтсса ДР-лул печатьрал ва информациялул министр Азнаур Аджиев, Дагъусттаннал Журналистурал союзрал председатель Аьли Камалов, «Дагъусттан» РГВК-лул хъунама Оьмар-ХIусман ХIажиев, ДР-лул миллатирттал политикалул министрнал хъиривчу Зикрулла Илиясов, «Дагестанская правда» кказитрал редакторнал хъиривчу Бурлият Токболатова, ва на, «Илчи» кказит­рал редактор. Жула ккуран чIюлу дан, ДР-лул Журналистурал союзрал цIания оьвкуну бия «Ватан» къавтIаврил ансамбльданул цаппарасса оьрчIайнгу. Дагъусттаннал Журналистурал союзрал хъунама ва яруссаннал кказитрал хъунама редактор Аьли Камаловлул оьвкуну бия жула съездрайн ялагу Дагъусттаннал Президент Рамазан АьбдуллатIиповлуйн. Президентгу, икьралданийн бувну, увкIуна съездрал цалчинсса, яла агьамми масъалартту ххалбигьлагьисса кьини. Махъ бакъа учин бюхъанссар, мунийну Президентнал ккаккан бунни, цуксса хъуннасса къулагъас дуссарив властьрал чулуха журналис­турал даврих. Ва ялагу, та Сочилий хьусса цинярдагу батIавурттаву, хьусса ихтилатирттаву яла хъунмур къулагъасгу журналистурал чулуха, яла дакIний личIанмур ишгу хьунни тикку Рамазан АьбдуллатIиповлул бувсса ихтилат.
Амма ихтилатрал хьхьичI жула Президентнах жу ялугьлай бивкIру цIанихсса «Жемчужина» гостиницалул хъун залданул фойераву гьарта-гьарзасса выставкагу дурну. Шикку, мудан кунна, УнцIукIуллал, Бархъаллал, Оьргърал ай-тай дуссия ккаккиялунгу, даххангу дирхьуну. КIира Жанна Кьурбановал каних щарщусса суратгу дуссия. Буссия луттирдугу, чIявуми Расул ХIамзатовлул назмурду. ЧIаравва хъунмасса экрандалий Расуллун хас дурсса кино най дуссия. Халкь лагма лаглай, ххуй дирзмур ласлай, Да­гъусттанная цIухлай бия. Гиккува, цала чIюлу яннардугу ларххун, таза буклай, къавтIаврийн хIадур хъанай «Ватан» ансамбльданул оьрчIругу, вайннал хъунама Аьли МахIаммадовгу бия. Дахьа Президент цала кумагчитуращал фойеравун уххайхту, оьрчIру байбивхьунни дачIурду ришлай. Ца тяхъану, ца ххарину, ца усттарну. ВацIана халкь лагма лавгунни, ялугьлай бавцIунни. ОьрчIру къавтIун бивзунни. КъавтIаврил ахирданий оьрчIру, кьюкьрай ца-ца гъан хьуну цала ПрезидентначIан, ссаламгу буллуну, кару дургьунни. Циняв бавтIми хIайран хьуну ливчIунни. Яла циняв залданувун бувххунни, дайдирхьунни съездрал даву.
Цалчинминнавух махъ буллунни жула Президентнахьхьун. Ганиннин пахъ багьну, бизар хавардах вичIи дишин хIадур хьуну бивкIсса халкь, чялиш бувккунни, гьарцаннал цалла техника личин дунни, зузи дунни, сурат рищулт трибуналучIанмай гъан хьунни, аппаратирттал чаннал цIупарду залдануву гьарза хьунни. Чур­ххалгу бюхттулсса, кIюла-лахъисса, исвагьину даркьусса ккасттундалувусса АьбдуллатIипов кафедралух ацIайхту, зал пахъ багьунни, хъинну хIурматрай, чIун-чIумуй хъатругу ришлай, вичIилий бур АьбдуллатIиповлул ихтилатрах. Яла хьусса личIи-личIисса журналистуращалсса жул ихтилатирттавугу циняв хIайранну бия, цIардай бия жула Президентная, укун камилсса аькьлулул заллу бакIчину увкIния мукьах, Дагъусттаннай гьарзат ххуй чулиннай даххана хъананссар тIисса умуд ххи хъанай бур тIий бия.
АьбдуллатIиповлул, чагъар- чичру дакъана, дакIнийхтуну бувсса ихтилат нагу зухь ттунма дакIний ливчIсса куццуй, ттущавагу, ттула техникалущагу хъирив лаян бювхъусса куццуй бусанна.
— Зунма ккавккунни цуксса пассионарсса буссарив дагъус­ттаннал халкь,- тIий байбивхьунни АьбдуллатIиповлул цала ихтилат. -Паракьатсса, бигьа-рахIатшиврий шанавух лавгсса кунмасса Сочи шагьругума вай оьрчIал дачIурдал дав-давлил чантI учин бувнуккар. На чIявуссалийла хьунаакьара аьрасатнал журналистуращал. Миннал дянив чIявусса бур аькьлулул камилсса, усттарсса, патриотсса инсантал. Журналистурая хъунма­сса кумагри хIукуматран. Аьрасатнал Журналистурал союзрал хъунама Всеволод Богдановлущал дусну на ухьунссара аьвзал заманная шинай. Вайва гьантрай на гьуртту хьура шиккува Сочилий ларгсса «Вся Россия 2013» форумравухгу. ЧIявусса ихтилатру, хьунабакьавуртту хьунни. Журналистурал дянив кунма, тиккугу сайки гьарцаннал зумув бур, ай, Дагъусттаннай терактру дур, пIякьучавуртту дур, коррупция дур, кIийн итадаркьусса арцу дакъа хъанай дур, электроэнергиялух – 18 млрд. арцул, газрах 20 млрд. буржлувну ливчIун бур тIисса хаварду. Дагъусттан хIакьину гьарнал зума-ккарччулу бур. Нава чун иярчагу ттухь терактирдая, паракьат бакъашиврияту, гьалакшиврияту цIухлай бур. Форумрайгу хъунисса къуллугъирттайсса, бюх­ттулсса каширдал заллусса инсантал вайва ихтилатру буллалисса чIумал, на ивзун цIухлай ура: «Гьалмахтал, нагу Москавлия Дагъусттаннайн увкIун ура. Зу сайки цинявппагу ттун ххуйну кIулсса инсантал буру. Ттул бур суал, зухьхьунгу, ттухьхьунмагу булунсса: вайксса шиннардий, Дагъусттан коррупциялул хьхьирил бюкьаннин, кIа бала халкьуннайн ликканнин жува чун бувххун бивкIссару? Щил биялалийнуя кьадарсса, бучIи бакъасса, къачагъшиврий цIа дурксса инсантал, вирттавран хIисав бувну, властьравун ххюрхху бувсса? Щин ччан бивкIунъя шанма гьантта чувчIав зий гьан къабувсса инсантал президентшиврий кандидатурартту дишин бивтсса? КIай щинчIав чIалай къабивкIссарив ттинин? Щил кумаг-кабакьаврийхчIинъя вай ишру хъанай бивкIсса? Утти жухьра ци ихтиярди щий-дунугу аьй ляхълан? Жуйра цинявннайгур ва иширал аьй. Жува цинявппагу буржлувссару, хIала бувххун, лирмур дакьин дуллан. Мукун бакъа ххуйчулийн жува ят-ятну къабуккантIиссару. Агарда жува ца билаят, ца ватандалул халкь бухьурча»…
Форумрай цалчинмур кьюкьлуву щябивкIун бия тIиртIунийн ка диллалисса регионнал хъуними, Татарсттаннал, Башкоркосттаннал хъуними. На тIурча – шамилчинмур рядрай. Ттун бувчIлай бур ттунма тачIавгу миннавух щяикIан кьисматну бакъашиву.
Ттун итадаркьуну дур, ккаккан дурну дур ххюра шин оьрмулул Дагъусттан низамрайн буцин. Амма ттун кумаг чIалай бакъар кумагран чIарав бацIан буржлувминная. Ттинин Дагъусттаннай хъанай бивкIсса ишру хIисавравун ласурча, аьлтта хъанай дур шанна щуруй диркIсса модель. Цалчинмур: сакин дан къуллугъирттал сияхI, цумур къуллугърах циксса дагьайсса дурив ккаккан. КIилчинмур: тIалав дан субсидияртту ва гайннуясса «откатырттал» сияхI. Шамилчинмур: чун гьан аьркинни цумур билаятрай хъинни игьалаган, кайп бан гьан. На Владимир Владимировичлухь учав, на вай моделлай зун икIай инсан акъара, оьрмулулгу угьарара, бакIгу магъулун щуну бур. Микку на кунасса инсан аьркин акъар. Бур цамургу жура, ца 200 миллиард арцул хIукуматрал ххазналувагу тIалав бувну, гай харж буллай, лирмур дузал дуван хIарачатрай щурун. Амма жула билаятрай миксса, мукун ишла дансса арцу дакъар. На тIимур модель тIурча дур цамур. Щурун аьркинну баххана хьусса, цIусса заманалул тIалавшинну ишла дурну. На ттухьхьунна арцу дулара тIий акъара. Росагролизинграл уставной фондран дулара 10 миллиард арцул. ЦIусса кьяйдалий, договордай, ихтиярдай зуншиврул. Росагролизинг цурдагу Аьрасатнал Президентнал указрайн бувну сакин дурсса идарар.
Дагъусттаннай чIярусса да­хханашивуртту дан багьлай бур. Амма дуллай байбивхьусса чIумал ххишала бакъа захIмат хъанай бур. Ттухь, масалдаран, дакъар ихтияр МВД-лул хъунама аххана ансса. Ялунгума, ца ттунма нажагь бакъа оьрус мазраву хьунакъабакьайсса мукъул махIаттал унна: закондалий бур чивчуну, ай, МВД- лул хъунама итлатисса чIумал «ИСПРАШИВАЕТСЯ мнение руководителя» тIисса. Муна му «испрашивается» утти ттул бакIрайн щилай бур. Ттун ххишала бакъа захIматну бур МВД-лийсса коррупциялул кюру бирибат бан. Яла коррупциялул бувгьуми идарарттугу федерал органнаву бур. Гьай-гьайкьай, МВД-лийгу, чIярусса цайми министерствардайгу бур Дагъусттаннай дакI-лякьа цIуцIисса, бусравсса инсантал зий. Масалдаран, ДР-лул цIуллу-сагъшиву дуруччаврил министр. Хъинну ххуйсса, уздансса инсанни. Аххана хьунни прокурор. Амма мунийну ци дахханашин хъанахъиссар, агарда цуппа прокуратура баххана бан къахъанахъисса чIумал.
Жува куннахлу кув жавабну щурун аьркинссару. Куннал чIарав ку бацIлай. Цамур куц бакъассар, агарда жува ца билаят бухьурча.
Дагъусттан – ляличIи ххуйсса Аьра­сатнал чIюлушиндарансса бутIар. Дагъусттаннаяр Аьрасатнавун иудаизм дуркIсса, Дагъус­ттаннайхри Аьрасатнавун христианство дуркIсса, Дагъусттаннайхри Аьрасатнавун ислам дуркIсса. Дагъусттаннайри Аьрасатнаву яла тарихрал гьану куртIмур шагьру Дарбант бусса. Дагъусттаннайхчинни культуралул, цивилизациярдал ххуллурдив бивхьусса. Дагъусттан Аьрасатнал язисса бутIар.
На чIярусса давурттив дуллай ура, Дагъусттаннал тагьар ххуй чулий даххана хьуншиврул. Амма му ххишала бакъа захIматсса масъала бур. Жу хIадур дарду ацIра приоритетсса программа. Миннуха зун най буру. Зун аьркинну бур, укунсса масъалартту бакIрайн лавсния мукьах. Акъахьурча, шава щяикIан аьркинни, дивандалийнгу агьну, тикку щарсса дакъа вихуна дяъван­сса инсан акъасса кIанай, — увкунни Президентнал.
Залданувасса Саратовраясса журналисткал буллусса Дагъус­ттаннай журналистал литIлатIаврил хIакъиравусса суалданун жавабран Р. АьбдуллатIиповлул увкуна:
– Дагъусттаннай чIявусса бур гьунар ххисса, ният марцIсса, дакI тIайласса журналистал. Амма бур цимигу шиннардий террористал тIайлашиву ккаккан бан хIарачатрай зузиссагу. Дагъусттаннан заралну зузиссагу. Амма жула билаят цар, жува ца халкьру. Оьккимунищал архIал ххуймургу хъанай бурхха жула билаятрай. Владимир Владимирович Президентну увкIсса чIумал, жула хIукуматрал ххазналуву буссия бувагу ххюва триллион арцул. Жула Президентнал шаннагу мутталул чIумал жула ххазналул луртан лархъссар ххюцIалва триллиондалийн. Пенсия ца азарда къурушъя. Утти ряхазарда къурушри. Ялагу дур цимигу азарда ххуйшивуртту жула оьрмулуву хъанахъисса. Так хъамабитан къааьркинни жува ца билаят, ца халкь бушиву. Пикри бара 200 шинни, Дагъусттан Аьра­сатнавун бувххун. Жува тIурча хIакьинугу бутIа-бачIурду буллай буру. Таниннинну? Цими шин гьан аьркинссар уттигу, жува ца халкь бушиву, жула кьисмат ца бушиву жунма бувчIиншиврул? ХIакьину Дагъусттаннай хъанахъимунил дард дакъанал ужагърайн вайва баларду бучIантIиссар. На вай затру тIисса тIийна ура тана тай 90-ку шиннардия шихунай. Чачаннал лагма му­ххал бару бан аьркинссар тIинахь на танийва ивкIра, мукун зурча чачаннал дяъви гьар жула ужагъравун буххантIиссар, къабучIиссар тIий. Жува тIурча бивкIру Дудаев хъихъи ласавай, ганал суратру лахълай, Басаевлул къучагъшиврия гъалгъа тIий. Жува ца билаятру. Жула балагу, дардгу, оь кьинигу, хажалатгу, тирхханнугу гьарнан аьмсса дикIан аьркинссар.
Журналистнал, гьай-гьайгу, буржри къуллугъчитурай аьйрду ляхълан, гай дащуй бихьлан, къатIайламунийн къатIайлар учин. Так цувагу дакIгу, каругу марцIну, тIайлану икIан аьркинни. Ттул 1994-ку шинал бувксса луттирал хьхьичIмукъуву буссар «О Всевышний, дарующий людям власть! Не забудь одарить их и совестью и разумом!» тIисса махъру. Вай цинявннан аьмсса махърур. Къуллугъирттайсса кашилул заллухъруннангу, журналистурангу, судиятурангу.
ХIакьину дунияллийн буклай бур ссаячIав нач, хIая дакъасса никирал агьлу. Ттухьва культура вила пикрилий цир увкукун, на учара, му цайра цала къадагъа дан шавур, увкуну. Культура дайдишайсса къадагъалияр. Дан къааьркинмур къадаврия. ХIакьину тIурча СМИ-рду, тIайласса тарбиялул ялув бацIан кIанай, гьарзатран ихтияр душиву ккаккан буллай, оь нахIу лачIун буллай бур. Культуралия аьвамшиврувун буцлай бур жагьилтал. На, масалдаран, сакин дан бав Дагъусттаннай Культуралул ва тарихрал общество, хьхьичIарасса «Знание» обществалул журалий­сса. Зуруй цал ца-ца райондалийн лавгун, кIий халкьуннал хьхьичI культуралиясса, тарихраясса лекцияртту буккаваншиврул, ихтилат бикIаншиврул, — увкунни Рамазан ХIажимурадовичлул.
Р. АьбдуллатIиповлул хъирив махъру буллуна цайми регионная бувкIсса ва Аьрасатнал СМИ-рдаву хъунисса къуллугъирттайсса инсантурахьхьун. Яла перерыврай залданува буклакисса чIумал, Да­гъусттаннал выставкалучIа Рамазан АьбдуллатIиповлухь миннат бувна цала махъва-махъ итабавкьусса, тикку халкьуннайх бачIин кунува Журналистурал союзрал лавсун бувкIсса, «Мой дагестанский народ» тIисса ва цаймигу цала луттирдай авторнал къулбасру дуван. Президентнал лагма буцири журналистал лавгуна. Гагу, ссавурданий щяивкIун, цала луттирай автографру дихьлай ия. Бия архния бувкIсса журналистал, цащала суратру рищун ацIу тIиссагу, цала-цала регионнал кказитирттай пахрулий рищунсса суратру дуллай. Яла Президент лавгуна цала иширттай. Журналис­турал съездрал даву тIурча дахьра дайдирхьуну дия та кьини.
Гьунттиймур кьини бикIан най бия Дагъусттаннал Журналистурал союзрал сипталийну байбивхьусса «Кавказский дом» цIанилусса «ккуркки стол». Гания бусанна хъиривмур номерданий.