Промышленность цIулаган даврия мюнпат хъунмассар

sult_16Ва макьалалуву жу буслай буру Аьрасатнал Яннащащултрал ассоциациялул президент Щамххал Илдаровлул Дагъус­ттаннай цинияргу промышленность цIулаган дан аьркиншиврул хIакъиравусса хIуччардая.

Перестройкалул чIумал бавцIуна Дагъусттаннал промышленностьрал предприятияртту. Яла цаппара шинну ларгукун, бачIвасса цехру ливчIсса къатри ва аьрщив дар­ххуна тикку ттучанну ва базарду бан дакIнийсса ишбажаранчитуран. Амма хIакьину жулва хьхьичI бавцIуну бур анаварсса мутталий Дагъусттаннал индустрия цIубуккан баврил масъала. Му масъала щаллу баврийн хъарну бур Дагъусттаннал ялун бучIанмур.
На нава вихну акъара Ух­ссавнил Ккавкказ цIубуккан баврил стратегия туристшиврул бутIа лябуккан баврийн хъарну душиврия. На ттулва пикри-зикри цимилагу бувсъссар Аьрасатнал ва дунияллул халкьуннал конференциярттай, АьФ-лул министерстварттай ва ведомстварттай, ПаччахIлугърал Думалул комитетирттай, кказитирттай. Ттул хIучча бувчIин бигьасса бур: туристшиву лядуккан дуллан къааьркинссар иширайну дяъвилул ишру хъана­хъисса региондалий. БучIир ччи­ссаксса бан ххуйва-ххуйсса, ххира бакъасса ттизаманнул курортру, амма ца ягу кIира теракт хьурча туристътурал жучIанма бучIансса гъира лещантIиссар, мукунма инвесторталгу анавар къабуккантIиссар жучIава зун.
Цуксса хIайпнугу, ххув хьунни туристшиву лядуккан дан аьркиншиврул хIакъиравумур пикри-зикри. На дакI дарцIуну ура му чIумуйсса бушиврий. Туристшиву Ккавкказнаву чара бакъа аьркиншиврий мукIру хьунни, му лядуккан даншиврул регионнайн чIярусса арцурду итадакьлантIиссар, кIанттул бюджетраватугу, федералссаннувагу. Му хIукму кьамул буллалийни паччахIлугърал къуллугъчитурал пикри бивкIссар цаппара паччахIлугърал даражалийсса масъалартту щаллу бан. Иширайну миллионну аьрасатлувтурал бигьалаган занай бур дазул кьатIув чил билаятирттайн, тикку харж дуллай бур чIярусса арцурду. Мува чIумал Ухссавнил Ккавкказнаву чIявусса давудакъулт бур, ххуйсса гьава бур. Миннал пикрилий, туристшиву лядуккан даврийну бюхъайссар туристътурал мугьали зана бан Аьрасатнал Ккавкказнавун ва щаллу бан давудакъашиврул масъала. Ялун буруган му пик­ри тIайлану чIаларчагу, микку гъалатIсса затгу бур. Ухссавнил Ккавкказнаву кьюлтI хьуминнал чялишсса террорчишиву – ми цаппарасса къачагътурал кьюкьрал дуллалисса, ягу цивппалусса террорчитурал, давудакъултрал ишру бакъар. Ми му хIакьсса граждан дяъвилул ишрур. Му дяъви цIаракIлай бур Ккав­кказуллал жяматраву. Мунийн бувну, цалчин, региондалий полица ва аьрал гьарза баврийну му масъала чулийн буккан бан къахьунссар, кIилчин, аьркин­ссар инкар хьун туристшиву лядуккан даврия, мунил ялун бучIанмур бакъатIий.
Амма Ккавкказнаву промышленность лядуккан дуван аьркинссар, му хьугу- хьунтIиссар.
ХIакьину Дагъусттаннай бакъар хъус дуккан дайсса хъунисса фабрикартту ва заводру. Республикалул экономика дотациялийн хъар дакъасса даншиврул, аьркинссар шикку промышленность цIудуккан дан. Совет заманнайгу Дагъусттаннай зий бивкIссар фабрикартту ва заводру.
На ура даву канилух дурксса экономист-ахттарчи ва ишбажаранчи. Мунияту ттуща дакI дарцIуну учин бюхълай бур, Дагъусттаннай яла ххуймур, къулаймур вариант – куклумур промышленность, хаснура яннащащай промышленность лядуккан давур, куну. Цанчирча яннащащай промышленностьраву чIявусса инсантал зун бюхълай бур. Гьай-гьай, му масъала щаллу баврил ххуллий хIасул хьун най дур цаппара захIматшивуртту: инвестициярду дучIан даву пишакартал хIадур баву, зунсса чIявусса инсантал бушаву.
Ттул пикрилий, Ухссавнил Ккавкказуллал лябуккаврил стратегия кьамул давриву гъалатI шаву дархIуну дур кIантту-кIанттурдайсса тагьарданул хIакъиравусса информация Центрдануй къабикIаврицIун ягу га информация къатIайласса бикIаврицIун . Щалла паччахI­лугърал властьрал системалул статистикалул отчетностьрал­ссаннулгу хIалану, «кIийн» тIайла дуклай дия щаллу дакъасса информация. МахIатталсса зат бакъар, тукунсса информациялул гьанулий кьамул бувсса хIукмугу гъалатIсса шаву.
Масалдаран, ласунну зун­сса инсантурал луртан душаврил масъала. Москавлив, экспертътурал кабинетирттаву, паччахIлугърал властьрал органнаву вихну бур Дагъусттаннай чIявусса давудакъулт бушиврийн. Иширайну Дагъусттаннай, хаснува МахIачкъалалив давуда­къулт мукссава чIявусса ба­къассар, амма уттигу чичлайнма бур шикку давудакъулт чIявусса бушиврия. Дагъусттаннай официалсса статистика дур хьхьарасса, заэвсса, мунища бюхълай бакъар захIматрал рынокрал ва миккусса харжирдал тагьар кIул дуван, мунин кьимат бищун – миккур дусса захIматшиву. Ми­чча наниссар инвестортурачIан къатIайласса сигналлу ва мунийну бюхъайссар хIасул хъанан къатIайласса каялувшиврийсса хIукмурду. Иширайну шагьрурдай оьрмулул даража дянивну лавсун мадара лавайну бур. Давудакъашиву, хаснура МахIачкъалалив, дакъар. Да­гъусттаннал шагьрурдай зий бур ттуршвахъул чил билаятирттал инсантал ва ацIазарахъул рес­публикалул цайми кIанттурдая бувкIсса инсантал.
ЖучIава захIматну бур аьркинсса даражалул пишакартал биялну бакъашиврул масъала.
Промышленность ччаннай дацIан даврийну цIусса зузи кIанттурду хIасул шаврияр ххишала, кумагну хьунтIиссар жяматраву социал арарду лиян даву дацIан даврин.
ХIадур дурссар ХI. Аьдиловлул