Ччаврил ва культуралул цачIун бувсса кулпат

otto_6Уттигъанну МахIачкъалалив Р. ХIамзатовлул цIанийсса Миллатир­ттал библиотекалул конференц-залдануву шадлугърайсса батIаву хьунни, цийгу ДР-лул Президент Рамазан АьбдуллатIиповлул республикалул жяматийсса оьрмулуву хьхьичIунсса гьурттушинна дуллалисса, искусст­валуву, культуралуву, медициналуву ва цаймигу арардаву дакI марцIну зий цикссагу шинну дурсса инсантуран личIи-личIисса наградартту, цIарду дуллалисса. Му батIаврий жулва лакку душ, ДР-лул Рес­публикалул Халкьуннал творчествалул Къатлул аслийсса культуралул ва фольклорданул отделданул хъунмур Мурщиева Гульнара ЩайххIасаннул душгу лайкь хьунни «ДР-лул Культуралул лайкь хьусса зузала» тIисса цIанин. Гульнарахь ва бусравсса, дакI марцIну бувсса захIматрайну хIалал дурсса цIа барча тIий, чIа тIий буру вания тихуннайгу ваниярдагу хъунисса цIарду ва наградартту ласунну зунсса чIярусса цIуллусса шинну, каши-кьудрат, оьрмулуву ххаришивуртту.

Бадрижамал Аьлиева
Гульнара бувну бур 1969 шинал Хъусращиял шяраву Мирзаев ЩейххIасаннул ва АтIил кулпат­раву. Ванил ппу хьхьичIа тIаннул усттарну зий ивкIссар, нинугу, зун­ттаву ялапар хъанахъисса чIявуми хъами кунна, зий диркIун дур колхозраву. Буттал шяраву школагу къуртал бувну, Гульнара бувххун бур Г. ХIасановлул цIанийсса МахIачкъалаллал музыкалул училищалувун, хIатта школалий дуклай буна кьатIаллил билаятирттал мазурдил факультетрайн (ингилис мазрал отделениялийн) буххан хияллай бивкIнугу. Школалий 1-мур классрава шинмайва Гульнара лагайсса бивкIун бур Хъусращиял музыкалул школалийн, гьуртту шайсса бивкIун бур школалул художествалул самодеятельностьравух. Музыкалул школалул директорну га чIумалгу бивкIун бур ПатIимат Гаргацева. Шинну ларгукун, ПатIиматлуя Гульнарал ласнал ссу хьуну бур. Мукун, ПатIиматлучIан дарсирдайн занай, му сянат ххуй дизлай, Гульнарал, цилва ччянияцIавасса хиялгу кьабивтун, цилва школалия махъсса оьрму музыкалущал бавхIуну бур. МахIачкъалаллал музыкалул училищалуву кIул хьуну бур циярва курсирдал хьхьичI дуклакисса шяравуоьрчI Мурщиев Мирзащал. Хъиривва Мирза армиялийн увцуну, му къуллугъгу бувну, зана хьуну махъ вай сайки архIал бавцIуну бур курсирдаву. Училищагу къуртал бувну, Мирза зун Гъумукун тIайла уклай, Гульнарагу, дуккавугу щаллу хьуну, мунащал лавгун бур. Гульнара зун бивкIун бур музыкалул школалий (цIанасса М. Дандамаевал цIанийсса искусствалул школа), «аккордеон» ва «фортепиано» дарсру дихьлай. Мирза зий ивкIун ур Магьирлугърал къатлуву художествалул каялувчинугу, музыкалул школалий дарсру дихьлайгу. Махъ му школалул директорнугу ивтссар Мирза. Ми шиннардий нагу дуклай бикIайссияв Гъумучиял дянивмур даражалул школалий, мукунма занай бикIайссияв музыкалулмур школалийнгу. Ттун хIакьину кунма ххуйну дакIний бур, ттухьра дарс къадиширчагу, жагьилсса преподавательтал Мирза Ярагъиевич ва Гульнара ЩейххIасановна, хаснува тачIав дуклаки оьрчIайн чIу лахъ къабувайсса, паракьатсса Мирза Ярагъиевич. Гульнарал дарсру дихьлахьисса оьрчIаву цикссагу бия итххявхсса, райондалул ва республикалул конкурсирдай хьхьичIунсса кIанттурду бугьлагьи­сса оьрчIру. Минная, цалва оьрму музыкалуцIун къабахIирчагу, був­ккунни ххаллилсса цайми пишардал заллухъру. Мирза ва Гульнара Гъумукун бувкIсса чIумал райондалул Культуралул управлениялул хъунаману ивкIун ур Аскандар ХIажиев. Мунал ва жагьилсса кулпатран (Мирзан диркIун дур 24 шин, Гульнарангу – 19 шин) ххишала дакъа хъуннасса чIаравацIаву, ка-кумаг бувну бур, ччарча иширайну, ччарча маслихIатирттайну. «Жул кулпат хъунмасса барчаллагьрай буссар Аскандар Магьдиевичлуйн, мунал бувмур оьрмулухун хъамагу къабитантIиссар жун. Оьрмулувугу, давривугу жун муная эбратран ласунсса цикссагу кIанттурду хьуссар. Оьрмулуву­сса жул хьхьичIуннайшивурттаву, лахъазаннаву Аскандар Магьдиевичлулмур бутIагу къачIивиссар», — тIий бур Гульнара. Цамур райондалия, шярава бувкIсса кулпат хьхьичIппурттуву лаякъатрай ялапар хъанай бивкIун бур. Зий шанна шин хьуну махъ вайннахь ихтияр диркIун дур Лаккуя цанма ччинийн гьансса. Жагьилсса кулпат райондалийва бацIавривугу Аскандар ХIажиевлул бувсса хIарачат хъунмасса бивкIун бур. Цивппа заллусса къатри дувансса аьрщигу дуллуну, къатта-къушлилгу лащу-щаллу хьуну, вайннал кулпат мяйрахъул шиннардий лахъи лавгун бур Гъумуква. Му чIумалнин вайннал дянив хьуну бур арс ва душ. Гульнара Гъумукун бувкIсса чIумал «Гъази-Гъумучи» фольклорданул ансамбль аргъираву диркIун дур. Цилла агьаммур даврищал, Гульнара хIала-гьурттуну бивкIссар му ансамбльданул циняр къавтIавурттавух. «Гъази-Гъумучи» ансамбльданущал цикссагу кIанттурдайн бивнугу бур, гьуртту хьуну бур райондалул, республикалул лагрулий дуллалисса чIярусса шадлугъирттавух, иширттавух.
Махъ вайннал кулпат бивзун бур МахIачкъалалив. Гульнара ЩайххIасановнагу музыкалул дарсру дихьлан бивкIун бур шагьрулул 13-мур ва 28-мур школардай. 2003 шиная шинмай ва зий бур ДР-лул Культуралул министерствалучIасса Республикалул Халкьуннал творчествалул къатлуву, цал ОТК-лул хъунмур специалистну, цIанарив — аслийсса культуралул ва фольклорданул отделданул (отдел традиционной культуры и фольклора) хъунмурну. Дагъусттаннал халкьуннал культура, фольклорданул ирс буруччавриву, махъа нанисса никирачIан биявриву Гульнарал цилла дуллалисса давурттайну хъунмасса бутIа бихьлай бур. Ванил гьурттушиннарайну республикалул шагьрурдай ва районнай дуллай бур аслийсса культуралул байранну, фестиваллу, конкурсру, щаллу хъанай дур художествалул ва творчествалул личIи-личIисса проектру. Гульнарал хьхьичIунсса гьурттушинна дурну дур тарихрал хъуни-хъунисса иширттацIун дархIуну республикалий дуллалисса шадлугъру хIадур давривух, культуралущал цалва оьрмурду цIакьну бавхIусса инсантурал творчествалул ва юбилейрал вечерду ( Дагъусттаннал халкьуннал артистка Мариян Дандамаевал, Ккурккуллал Щазал, АьФ-лул культуралул лайкь хьусса зузала Жяъпар Щахщаевлул, композитор Мазагьиб Шариповлул, АьФ-лул культуралул лайкь хьусса зузала Аьбдулхаликь Алимовлул ва чIявусса цайминнал) хIадур давриву. «Лакская свадьба», «Кубачинская свадьба» ва цаймигу видеофильмру ласаврил сакиншиннарал масъалартту щаллу бавривугу Гульнарал гьурттушинна дурну дур. ДР-лул Культуралул министерствалучIасса Республикалул Халкьуннал творчествалул Къатта зий бур республикалул 42-гу райондалущал ва 10-гу шагьрулущал. Му Къатлул ххишала бакъа хъунмасса, агьамсса кIану бугьлай бур республикалул чIяву миллатирттал культура ядавриву, хьхьичIуннай давриву. Мурщиева Гульнарал биялдаралу дур оьруснал, лакрал ва даргиял культурарду, МахIачкъала, Каспийск, Избербаш, Южно-Сухокумск, Къизлар шагьрурду. Ванил каялувшиву дуллалисса отделданул республикалул райцентрдал клубирттан буллай бур методикалийнусса ва практикалийнусса кумаг. Лакралмур культуралийрив хъиннура дакI цIуцIаву, мунийн бувну Гульнарал лакрал районналми культуралул къатран цищава шайсса кумаг буллалавугу гьарцагу хIакьсса лаккучунаву дикIан аьркинсса хасият дур. Ши­ккува кIицI лаган, Гульнара пахрулий ва ххарину бур цила буттал шяраву Хъусрахьсса Халкьуннал театрдануя — зунттал шяраваллаву нажагь бакъа хьунакъабакьайсса, Халкьуннал тIисса бусравсса цIанингу лайкь хьусса театрдануя.
Гульнарая ванил оьрмулул хъинсса дус Мирзалмур цIа хIала къадурну бусан бюхълай бакъар. «Счастлив тот, кто счастлив дома» ччянива куну бур хъунасса Л. Н. Толстойл. Циксса шинну гьарчагу, вай мукъурттил тIайлашиву хъисрагу хьхьара хьуну дакъар. ХIакьинугу инсан къуллугърал шачIанттул цуксса лавай лахъарчагу, чун иярчагу, кулпат, нахIусса, бавкьусса кулпат, хъанай бур инсаннал яла хъунмур бюхттулшивуну, яла хъунмур талихIну. ИчIува, цала тIювай ххари акъаманал дакI ссалчIав ххари даншиву къакIулли. Му чулуха Гульнара бур бахтти, талихI бусса инсан. Ванил цилва оьрму бавхIуну бур давривугу, оьрмулувугу хъачI хъачIрачIа дирхьуну ачинсса Мирзащал. Даву дурчIлачIисса, давриву кабакьу буллалисса лас-щар чIарав бунийри сивсуну хьхьичIунмай бачингу бюхъайсса. Мукунсса угу ур Мирза. Аллагьутааьланал цинна дурсса хъуннасса бахшишран ккалли уллай бур Гульнара Мирза кунасса лас цийна бакIрайн агьаву, оьрмулуву цуппа цимурцаннул щаллу бувсса, ссахчIав мюхтаж хьун къабивтсса, оьрмулувугу, давривугу мудан чIарав ацIлацIисса. Мирзал ва Гульнарал, Музыкалул училище бакъассагу, архIал къуртал бувну бур Дагъусттаннал Педагогикалул университетрал музыкалулмур факультетгу. Укун, оьрмулувугу, дуккавривугу, давривугу архIал нанисса лас ва щар бур вай. Мирзангу ванияр шиннардил хьхьичIра дуллунну дур бусравсса «ДР-лул культуралул лайкь хьусса зузала» тIисса цIа. Мукун, ца кулпатраву хъанай ур кIия культуралул лайкь хьусса зузала, кIия — хIакин. ХIакинталгу — вайннал арс Марат ва душ ПатIимат. Гульнара дакI дарцIуну бивкIун бур оьрчIалгу цалва ххуллу язи бугьантIишиврий. Мунинсса багьанттугу бивкIун бур. Вай оьрчIру садикравун занан бивкIния шинмайва хьхьичIунну гьуртту хъанай бивкIун бур художествалул самодеятельностьравух. Школалийн лагайхтурив 1-мур классрава байбивхьуну занай бивкIун бур музыкалулмур школалийн. Цивппа дуклакисса школалул художествалул самодеятельностьравух хьхьичIунну гьуртту хъанай, цимилгу шагьрулул ва республикалул даражалий лайкьну ккаккан бувну бур цалва школа. Маратрив ва чулуха лява личIийсса гьунарданул заллу ур. ЧIивинийва оьрус мазвагу вари чинну къакIулсса оьрчIал кинорах уруглай, гивусса музыкалийну бувчIайсса бивкIун бур гихунмай цукунсса ишру хъанантIиссарив. Цал чIивисса Марат Гульнарал опералийн увцуну ур, тти, бивкIун бур, чIивисса оьрчIан зат къабувчIинссар, бизар хъанай, шаппай бачу тIунссар тIий. Маратлуллив, личIлулну, гъирарай уруглай, вичIи дихьлай, ялунгума Гульнаран, «таржума бувну», бувчIин бувну бур опера. ЧIивинийва Маратлул цанна кинораву, чув-дунугу цалчин бавсса макьан анаварну кIирагу каних ус­ттарну руцайсса диркIун дур. Мукун, оьрусрай учай «абсолютный слух» куну, муна мукунсса уну Маратгу, Гульнарагу дакI дарцIуну бивкIун бур арс му ххуллийх ачинтIишиврий. Маратлуллив язи бувгьуну бур хIакин-стоматологналмур пиша. ДГМА-луву дуклакисса чIумаллив 4-мур курсирай хьуну ур АьФ-лул ПаччахIлугърал премиялул лауреат — га чIумалсса АьФ-лул президент Д. Медведевлул итабавкьусса «По поддержке талантливой молодежи» ХIукмулийн бувну дурсса конкурсрай цалчинсса кIану бувгьуну. Мукун, Президентнал грантгу дурххуну, АьФ-лул кIулшиву дулаврил министр А. Фурсенкол къулбасралусса дипломран лайкь хьуну ур Марат. Вагу ДГМА-лул тарихраву хьусса цалчинсса иш хъанай бур. Лайкьсса кьиматир­ттащал Медакадемиягу бувккуну, хъирив интернатурагу къуртал бувну, цIана Марат ур Москавлив ординатуралуву. Шиккува кIицI лаган, уттигъанну хьуссия Мирза Мурщиевлул классрал хьунабакьаву — Хъусращиял дянивмур даражалул школа къуртал бувну 30 шин шаврин хасъсса. Му хьунабакьаврил Сакиншиннарал комитетраву ия Мирзагу. Цала ххирасса буттал чIарав ацIан, цащава шайсса ка-кумаг му ишираву буван увкIунни Москавлия Маратгу. Ва иширалгу цал ххишала тасттикь буллай бур цуксса бавкьусса, нахIусса кулпат буссарив Мурщиевхъал.
Душ ПатIиматрив мудангу хияллай бивкIун бур хIакин хьунсса. ЦIанакул ванил ххуйсса кьиматирттайну бувккунни ДГМА-лул 5-мур курс. Ва бур курсрал старос­тагу. Маратлун ва ПатIиматлун дуккавриву, давриву бакъассагу, цалва нину-ппу эбратну бикIанссар ташурдавугу, цалва-цалва кулпатру бувкун вайннан цалва нитти-буттал цачIусса оьрмулува эбратран, ххуй­сса мисалданун ласунмур чIявур.
Гульнара цуппагу, кIилчинмур ларайсса кIулшиву ласлай, ДГУ-рал тарихрал факультетрай заочнайну дуклай, бивну бур 4-мур курсирайн. Миллатрал культура кIулшивруцIун, миллатрал, ватандалул тарихгу лахьхьаву хъинсса даву дур.
Гульнаран ва пенсиялийсса ванил нитти-буттан хъинну ххирар «Илчи» кказитгу. Гульнарал ца цинма чивчусса кказитрайну гьашиву къадурну, гьарца шинал 5 кказитгу чичайссар, ччарча районнайн, ччарча шагьрурдайн цайминнан гьан буван.
Гульнара цуппа бакъасса, ванил уссу-ссурвавраву, гъанссаннаву личIийсса цама цучIав акъар культуралуцIун оьрму бавхIусса. Мирзалмур агьулданийрив мукунми чIявур. Гульнарал ласнал буттал магьирну мандолина бивщуну, ласнал ниттил балай увкуну, цачIун бавтIний тяхъашивуртту дайсса диркIун дур. Ванил ласнал ссу ПатIимат Гаргацева цIанагу зий бур Хъусращиял музыкалул школалул директорну. Мирза цувагу ур цIанихсса композитор Ширвани Чаллаевлул ссурахъил оьрчI.
На Гульнаращал хьунабавкьусса июльданул 8-сса кьини дия Кулпат­рал, ччаврил ва хаин къашаврил кьини. Июльданул 24-нний тIурча 25 шин хьунтIиссар Мирзал ва Гульнарал цачIу нахIуну, бавкьуну оьрму бутлай. Гульнарал бувсса ва буллалисса захIматран паччахIлугъралгу лайкьсса кьимат бищаврия жу хъинну ххариссару. Вай цинявппагу иширттащал барча буллай, чIа тIий буру Гульнаран вания тиннайгу кулпатраву ва давриву хъуни-хъунисса ххаришивуртту, гьарцагу дуллалимуниву тIайлабацIу, оьрчIаясса ххаришиву ва пахру.