Ниттиясса кьисса

Жу, ПатIимат Фаталиевал цилва авладраясса «Буттал къа­тта» тIисса макьалагу ришлай, баян бувссия хьхьичIми номердай, гьарцагу лаккучунал цалвамур тухумрая язимур, хIакьмур, эбратранмур чивчуну «Илчилийн» гьан барча, ххуйсса лакрал миллатрал, тухумирттал энциклопедия хьунссия, куну. Вана утти жуна цинявннангу бусравсса Гъаза Гъазаевлулгу бюхханну чивчуну бур цала ниттия. Жугу гъирарай бишлай буру. Ва баян буллай буру ялун дучIантIими макьалардахгу мюхтажну ялугьлай бушиву.

Аллагьнал цIими бивхьуну, хъин хьуссар уссугу, навагу, так нину, гара цилла лархьхьу туралий, мицI къадарцIуну зий-занай дия. ТачIав ттуннарив, нагу дур­ххунна куну, дигьалаган щядиркIун ккарккун акъара нину. Цила кIия уссугу, шанма ссугу бусса кулпатраву хъунма-хъунмурну бивкIсса ттул нину, чIивину бунува захIмат ххирану хъун хьуну бия. Цанчирча, жагьилну бунува нину-ппугу ливтIуну, ятинтал хьуну, цаннинма бувцуну хъуни хъанахъисса буттарссил шанма оьрчIалссагу бан багьну бия чIивисса душнин, циламиннащал архIал. Цилламур нину сагъ чанну душаврийн бувну, къатлулссагу, хъунилссагу, ризкьилулссагу бан чIивину бунува чурххалгу бювхъу­сса, цIуллу-цIакьсса душнин – жул ниттин багьну бия. Мунищала 6-7 шинаву Кьурандалий буккингу, чак бангу лавхьхьуну бия. Ппу кьа­ссавчи уну къатта-къуш аваданну бунугу, ччатIул хъяншлул кьадру, хIурмат хъунмасса бия къатлуву, ччатIуяр ххирасса зад цичIар да­къассар тIий, жунгу лахьхьин буллан дикIайва нину. Мюрщину бунува жун ниттил кьулгьу, алхIан, наси, палакьигу лахьхьин бувна. Чак бан лахьхьин бангу ччай дия. Буттал аманатри тIий, жул дуккаврил ялувгу дарцIуну дикIайва.[pullquote]Колхозраву чIявуми хъаннил так чIучIаврил, хIухIаврил, ххулув батIаврил, ми буххаврил, нувщуйн аьрщи диян даврил, ччарду даврил давуртту дуллай, арамтуннаяр махъун къабагьну, колхозрал ятту букьаврил, кьамурду, скирдру баврил, ххалал ттукри бахIаврил давуртту дайва.[/pullquote]
Ххутивсса арулла шинал школагу къаоьккину къуртал бувну, на увхра Педучилищалувун кIия ттула дуснащал. Му бия дяъви къуртал хьусса 1945-мур шинал декабрь барз. Жу архIал дуклакисса дяъвилий ппухълу, хъуними уссурвал, ниттил ва буттал уссурвал буми ахттакьунмай лагайссияв Гьарун Саэдовлул гьайкалданучIан, жулва гъанми хьунабакьин. Та чIумал Гъумукун ва шиччачIин Ккуллал райондалийн буза, кьай-кьуй ххилаххисса тамансса американал «студебеккерду» тIисса хъуни машинартту бучIайва. Гайннуй аьралуннава нанисса жулва чиваркIгу бикIайва. Жу тикку хъатIан бизаннингу, ганияр махънингу бикIайссияв. Цаппара, цалва ппухълу, буттауссурвал, ниттиуссурвал бувкIун, ххаришиврул леххавай лагайва, ттулмигу, цаппара ттул дустуралмигу най бакъая. Яла ца кьини, мудан куна, бигьалагай кьини дан шавай лавгун унува, бутта дяъвилий ивкIусса мяу бувкIун лявкъуна. Гаксса гъирарай бутта ккаккан ччай, га хьунаакьин оьхьхьул хьхьу дукканнин ялугьлай ивкIун, вана гьархьхьуну учIанссар, гьунттий учIанссар тIисса ттул нацIусса умудгу гъюжу-гъярж бувккуна, хияллугу щялу хьуна. Ттулагу, гьарзадрава дакI дурккун, дуккаврихсса гъирагу левщуна. Яла хъунмур язугъгу так ниттий хъанай бия, цанчирча цила тачIав къакьабитайсса ххювагу чакличIагу, хьхьугу-кьинигу даиман дуллалисса дуаьртту АллагьначIан къадирссарив тIий, аьратталну духьунссия. Навагу, ххюва-ряхва гьантлий дук­рагу къаканай, дарсирайнгу къалавгун, лап заэв хьуну ияв. Амма цукун-бунугу педучилищалул ца курс къуртал бувссия.
Хъиривмур щалла шинал ттуща дуклан гьан къавхьуссар къашай хьуну, цал Гъумуксса, яла Краснодардайсса азарханардай хъин хъанай. Ца шингу лях ларгун, махъунай лавгун дуклай, 1950 шинал къуртал бав педучилище. ДакIния къадуккай мукьилчинмур курсираву дуклан айишайхту, нава лажин дурурххусса оьккисса азарданул (ганийн рожа учайва) къашай хьуну, Къалалив больницалий утту ишин увсса чIун. На больницалий усса ур тIий бавну, нину дуркIунни анавархъиндарай. Мукьва-ххюва гьантта хьуну бия ттул 40 градусрайн дирсса кIиришивугу гьаз хьуну, ссихI къадуклай, ивкIусса куна ках куну ивхьуну. Хьхьугу, кьинигу ттул гузатрай диркIун дур нинугу. Яла ттул чIарав ца сестрагу кьабивтун, нину, ва азарданунсса дарман щин кIулну бурив ххал бансса мурадрай, ахттая чул хьусса чIумал ларгун дур Хьурив. КIикку арулла-мяйра щарсса щядиркIсса ккурчIав дуркIун, увкуну бур:
— ХIурмат бусса ссурвал, на больницалия зучIан бувкIра кумаграл хъирив. Ттул арс ур, кIиришиву лагь къахъанай, ца ххуй дакъасса азарданул къиялул къуртал шавайча, зун щинчIаввагу къабавссарив укунсса азарданунсса дарув?
Та цIанакул ца дугьарасса щар­ссанил увкуна тIар:
— Ягъар, му «оьрватIи бихьу» дусса дурхха, — куну.
Яла бувсун бур му цукун бишайссаривгу. КIайннахьгу хъунмасса барчаллагь куну, нину га цIана анаварну ларгун дур больницалул лултту чулийсса щаращул хьхьичIсса чIивисса бярничIан. Гикку бярнил зуманив 2-3 оьрватIи бивкIун бур щинавун ххяххавай. Ниттил хъинну мугьаятну, гъан хьуну, хъап куну ца оьрватIи бувгьуну, гьагълицIагу марцI бувну, дуркIун палаталувун, сестрагу гьан бивтун, кIа хьури щарссанил тIийкун, лякьлул дяних оьрватIи чIиллух ххябув­ккун, дурурххуну парх диркIсса ттул лажиндараву бивхьуну бур. Цурдагу нигьа дурсун дуссияв тIар хьхьувай духтур увкIун оьрватIи лажиндарава экьикъаличин. Ялув увкусса куццуй, мукьва-ххюва гьантлий яларай къадагьлагьисса кIиришиву лагь хьуну (чIумуя чIумуйн нину температура дуцлай диркIун дур), кIюрххил баргъ щилащисса чIумал ттувату чIу бувккунни тIар: «Дадай, ва ттул лажиндаравусса ва ци затри, дукьа ва», — тIисса. КIа чIу баяврил цурда ххаришиврул лехлахи дур­ссара, Аллагьутааьланал хъунмасса цIими бивхьунни тIий, хъиннура щукру буллали дурссара тIий дикIайссия, аьпа биву. Тамансса гьантрай на цичIар къадуркушиву кIулну, ниттил цIувххунни ци дукан ччива, ттул арс, куну. Нагу учав ттунма хъинну ххирасса нисирал ххункI букавияв, куну. Хьурияту нисгу ларсун, ххункI тиккува азарханалул кухнилуву бан бюхълай бунува, нину, зунттал бюрни кунна, анаварну ларгун шардай Ххутив, мяйра километралул манзилданий дахьтта, шанна ссятравату ххункIгу бувну дуркIуна. На хъин хъанай айишаврил ниттий хъару хьун дурну дия. Яла махъ ларгун, кIа на хъин хьун савав бувсъсса хьури щарсса ляркъуну, хъунмасса барчаллагьгу куну, ссайгъатру буллуну бия.
Педучилище къуртал бувсса 1950 шинал август зуруй нагу, кIия оьрчI цаймигу, жул директор Шуаьнат МахIмудовнал бигьалагайсса Гъунивсса къатлувун тIайла бувккунав. Хъинну ххуйну бигьалавгру Ялув Гъунивсса тIабиаьтрал аваданшиву хъуннасса кIанай. Чагъардайхчин дахIаву дурну, ниттищал икьрал дарду Щиндархъату ахъулссагу ласун ттуккугу бувцуну, ряххилчинмур классраву дуклакисса уссищал на уцин бучIан. КIюрххицIунмай шаппату бувккун, Щиндархъату ахъулссагу ларсун, Гъуниннал лувсса ламучIа уссугу ттуккучIа кьаивтун, нину дуркIунни 6-7 километралул ххуллийх Дом отдыхалийн – Ялув Гъунив. Нагу, ттул дусталгу ккавккун, нину ларгунни гьунттий на учIаннин Коммуналий гьанттагу бивкIун ттух ялугьлан. Ахттая махъ Коммуналия бувккун най дарусса дуниял, Мияйннал ялун бивсса чIумал, ттуруллив дурккун, лухIи-цIан ларгуна. Буллан бивкIуна марххала. Жу тIурча буру гъинттул лаххиялуву. Варайннал дяликIулувун биявайсса кIанай ххуллул чулух дия хъунисса нухру. Жу буру дадахь марххала бацIаннин кIивун бувххун бацIанну, бигьалаганну тIий. Ниттил вев увкунни: «Зу авлия хьуну бурув, жува шивун буххарчан, шивува личIан бюхъайссару микIлавчIун, нанисса чIумал дяркъу духьурчагу, жува микI къалачIунтIиссару», — куну. Бавчуру. Щаллуну цIан хьунни. Инсантал къазаназисса ххуллу, марххалттанил кIяла лаган бувну, чIалай бакъар. Жул хьхьичI ххуллу ккаккан бувуну барчаман ттукку най бур, бурхIай мадарасса ахъулссаннул кIушивугу дусса. КIа чIумалгу ниттил жу цила аькьлулул камилшиврул тIабиаьтрал балаллуща «зунтту лачIаврища» ххассал бувссару.
Ца къатлуву жул мудангу пач бикIайссия. КIа чIумалгу шаппай бияйхту ниттил, га цIана цIу дирхьуну, къатта кIири бувну, жу ххуллийх бявкъу-гъили хьуну бунугу къашай къавхьунав. ХьхьичIвагу, тай шиннардийгу жулла шяраваллавугу кIинттул гъили бан цIу дишайсса ца пачкъатта бакъа къабикIайвахха, мугу, пачливу цIу лархъун дуссаксса гъилинма бивкIун, яла бякъайва. Мунияту уттубихьлахьиний виргъандалул ялун цамур виргъан ягу бартукь бутайссия. КIинттул чIумал такIуй дакIний бакъар жува – уссугу, ссугу, навагу, кIюрххил бизлазиний къатта бявкъуну. Нину кIюрххилла, ччяни, чак бай чIумал дирзун, чакгу бувну, пач лавхъун, къаттагу няй-няй тIий гъили бувну, ризкьилун лазуни дичин лагайва. Жун, оьрчIансса, дукрардугурив лап нахIусса, ххуй­сса дайва. ЦIанакулгу кьацIливува бур ниттил байсса нисирал экьи нанисса буркал, аьрччапрал, нисирал ва дикIул ххунчIал, дикIул, нисирал, уртту-щинал чуттурдал, кIарттуву бивщусса кьавкьсса ва хамил ччатIул ва цайми-цаймигу дукрардал тIин.
Гъазахъал арамтал хIалтIилухун нанийни кIюрххила гай тIайла буккан байссия щай ини, яла на Гъумукун кIюрххил дуклан авчукун, ниттил ттунгу бувсса щайини букан ттущал дуклакисса дусталгу бучIайссия. Дяъвилул чIумалгу, Ххутив бу­ссаксса хIаллайгу, яла 1963 шинал МахIачкъалалив бивзун мукьахгу, ниттил гьарца мудан хамис кьинилул, нюжмар хьхьуну, рухIирдан кьанкь дуккан дан тIий, буркив, кIюлаччатI бувну бачIайссия. Му кьини жучIан батIайссия уссурссу. Му аьдат ттулгу, уссилгу хъаннил дурурччуну, гьарца нюжмар хьхьурдай буркив букан бучIайссар жул гъанцири.
Буттал мяу бувкIун цими шин гьарчагу, ниттин тачIав ччай бакъая ппу бат хьушиврийн вих хьун. Жущал байсса ихтилатгу мудан га чара бакъа учIаврия, учIан аьркиншиврия бикIайва, га сагъну саламатну ушиврий дакI дарцIуну дия.
Ттунна 17 шин бартларгун, учитель хьун хъунма хIал къаливчIсса чIумал, ниттил ттул хьхьичI буттал шанна костюмгу дирхьуну (нину дикIайва гай буттукьраву кIучI дурну, янил жавгьарду кунна ядуллай, ппу увкIун ганал лаххан, шяраваллил инсантурангу кIулссия Ххутив Гъазахъал Садикьлул куннасса ххуйсса костюмру чIявуссаннал дакъашиву ва ганал кунна къищуну янна лаххайссагу шяраву чансса бушиву) увкуна: «Ттул арс, утти ппугу най акъарча, вайннува цания ца лаххи, увкIукун ганангу чан къахьунссарча», — куну. Ца чулуха ттун ччай бакъая ниттил гукун аякьалий ппу учIаннин ядуллалисса костюм лаххан, ца чулухагу, утти навагу хъуна хьуну урахха тIий, ниттил увкумур бан ччай бия, га увкIукун ганан ттущарагу ласун хьунссар тIисса пикри бия. Мукун, на личIи дурссия ттуйнна руртIуну дурсса куннасса коверкот янналул оьрусса костюм. Тай шиннардий ттул оьрмулувусса оьрчIал дакъаяхха тукунсса костюмру. Та костюмраву увкIссияв на, ттухьхьунма буллусса цалчинмур классравусса оьрчIал хьхьичIун, 1950 шинал сентябрь зуруй Ххут­рал школданийн зун. Гара костюм лархссия на гъинттул нава Гъумучиял педучилище къуртал баврин хасъсса итабакьаврил мажлисрайгу. Га костюмраяту лахъи бувну чичлачисса муниятура, цанчирча га мажлисрай жун, студентътуран, жулла нину кунма ххирасса директор Ахкуева Шу­аьнат МахIмудовнал ттухь га костюм барчагу куну, ниттихь барчаллагь уча куна, ттун гукунсса буттал костюм, дяъвилул гай захIматсса шиннардий ягу дурну, лаххангу дуллуну тIий. Костюмрал дана-гьана ниттил ганихь бувсхьунссия. Нинугу, Шуаьнат МахIмудовнагу куннан кув ххуйну кIулссия. Яла махъ ниттил ттухь бугу бувсуна га костюм буттангу яла ххирамур диркIшиву.
Шикку кIицI бан багьлай бур, мяйжаннугу, тай захIматсса дяъвилул ва танияр махъсса шиннардий шяраваллил инсантурал, цив­ппа бакI букканшиврул, ккашил къалитIун, цалла дуссар кусса янна-ка, арамтуннал лаххия, ссур кьяпри, арцул мухIулттив, ххаржантру, хъаннил хара лачакру, зяр лачакру, амбарчартту, чарсри, хъаннил арцу-мусил мухIулттив Яруссаннай шагьнал лачIах даххана дуллай бивкIшиву. Ва чIярусса лакрал хъус-хъиншиву бикъав багьлун дуллуну, ярусса заллухъру хьушиву. Амма ниттил, цуксса ххирану даххан тIий диркIнугу, гай костюмру буттукьрава дуккан къадурна. ДакIний бур ниттил ппу лахлай ивкIсса «кожанка» Яруссаннай ца ттуккух даххана дурну, га ттукку ца-кIира шинай ичIува зийгу бивкIун, ца гъинттул гъаттаращал канаки бувну шаппай буцин мудан лагайсса уссу Ширвани, «жула ттукку бурцIил бувтшиву хIухчил бувсунни» тIий, аьтIий шавай увкIсса чIун. Амма хъунма хIал къалавгун ниттил базаллува цамур ттукку машан лавсуна, гьаманки, цуппагу жун Гъунияту наниний Варайннал дяликIулийн биявайсса чIумал ххуллу ккаккан бувсса.
Ниттиясса ихтилат щаллу къахьунссар, агар нину колхозраву зузаврия къабусарча. Гьай-гьай, мяйжаннугу, дяъвилул аьратталсса шиннардийгу, танияр махъгу шяравусса зун бюхъайсса циняв хъами, гьакссагу хIарачат буну, хьхьичIунну зий бивкIссар. Так миннавугу бивкIссар хъиннува ххуйну, цайминнан эбратну зий бивкIсса. Масала, Аьвдулхаликьхъал Рукьижа, Гъазихъал Муъминат, ттулла нину Пирдавс, Шагьсалан Пахихъал, Гьажиявхъал Ххадижат, Аьвдуллахъал ТIагьират, Авкархъал ХIулаймат, Ахсархъал ХIуризат, Нурижат, Дагалахъал Ххадижат ва цаймигу. Колхозрал ризкьилун кIинттулнин ххулув хъаннил мукьав къарду дурну буххайсса бивкIссар. Мий цинцилттай буцайсса бивкIссар. Та чIумал яла кIуми къарду Авкархъал ХIулайматлул (ттуршуннияр ххисса килорду дусса), ганил хъирив ттул ниттил Пирдавслул, яла Машттухъал Аматуллагьлул ларсун бувкIун бивкIун бур. Муксса кIусса ххалал къарду къадикIайссар, миву чартту бивхьуну бикIантIиссар тIий председательналгу, цинцилттай ххулув буцлациминналгу, къарду ттирихIин бувну, гиву чартту къалявкъукун, цанна нач хьуну, ба­гъишла бара тIий бивкIун бур.
Колхозраву чIявуми хъаннил так чIучIаврил, хIухIаврил, ххулув батIаврил, ми буххаврил, нувщуйн аьрщи диян даврил, ччарду даврил давуртту дуллай, арамтуннаяр махъун къабагьну, колхозрал ятту букьаврил, кьамурду, скирдру баврил, ххалал ттукри бахIаврил давуртту дайва. ТIайлассар, ца­ппарасса цайми хъами кунма, нину, фронтовикнал щарсса дуну тIий, ва оьрчIру мюрщину буну тIий, каналлу дуклангу гьан къадурна. Амма, къабагьлай бунува, цаппара шиннардий жуяту дикI ласлай бивкIун бия. Яла, ниттин кIул хьувкун къатIайлану ласлай бивкIшиву, гай ласлай бивкIмигу дащуй бивхьуну, закон зия дуллалаврин ахир дирхьуссар.
Колхозрал давуртту дакъа­сса, шардагу чансса дакъаяхха давуртту: гъаттаран кIинттулнин лазуни хIадур даву (ниттил ус­ттарну чIиникIгу бищайссия), чатIа баву, выставкалий бишин бучIисса цавай эмаратсса бярал чIулли бай­ссия жулла ттарацI ва чIаркIнил цIияллай. Шанма-мукьва ттуккуй гьарахъа бан навагу увцуну, Гъумуксса, Вилттащиял чIаравсса гьарахъун гьайссия. Ссуттихунмай бихху байссия. Уттигу тикрал бан, хьхьурай нину жуларду, катIри щашлай дикIайва фронтрайн гьан дансса, цурдагу тIун дикIайва «вай нара дурсса жуларду, катIри жула мямман, дяъвилийсса жулва ххутири оьрчIан, лакку оьрчIан нясив дайния» тIий.
Ниттин яла ххирамур байран Зумаритаврил байран дия, ххирая ганин Интнил хьхьунил, Хъарас щаврилмигу. Ми байраннайн, ххуй-ххуйсса дукрарду дурну, оьрчIайх дачIинмур хIадур дурну, хьхьахьхьари, бувцIу ххункIру, буркив, бартри дурну, хIадур шайва. Му чIумал жуннийн бучIайва, гъанцири бакъассагу, ттул дусталгу. На Гъумук педучилищалуву ккалаккисса чIумал, базар кьинирдай ттун дуканмур ларсун нину ду­ххайва жул общежитиялувунгу, кIул шайва ттущал дуклакисса, архIал цачIу ялапар хъанахъиминнащал, мукунма ттущал архIал дуклакисса Уруватусса ХIажидавудгу, Гьидаятгу шаппай най ХхутийхчIин хьусса чIумал, жуннийн бувххун хъамалу шайва. Ттул ниттищал кIул хьусса цинявгу ттул дустурал ца зумату тIун бикIайва: «Да, Гъазай, ва вил ниттил дакIнил аьчухшиву, ххуйшиву, укунсса нину дусса ина талихIрал заллу ура», — тIий. Ттунмагу мукун­сса махъру дустурая баяву тIааьнну бикIайва.
Шяраваллил инсантал, хъуниминнал амру бувсса кунма, шагьрурдайн бизлай бавчукун, гьарца иширттаву хьхьичI диркIсса ниттингу ччан бивкIуна, цайминнаяр махъун къадагьну, шагьрулий къатри ласун. Жулва бусса ризкьи, ятту-гъаттарагу бавххуну, уссугу, нагу къалайчишиву дуллай ляркъусса арцугу хIала дирчуну, ниттин ччисса куццуй, МахIачкъалалив 1963-ку шинал цачIу уссингу, ттуннагу ласарду царай къатри. Гьаманки, гай къатраву жул, уссилгу ттулгу, кулпатру ца ссупралух канай, хIачIлай бивкIссару. Гара хIаятраву жу цIусса къатри дурну, нагу ттул кулпатгу гивун бизаннин. Мунияту жул оьрчIругу хъуни хьуна ссурахъалну бакъача, ссурвал-уссурвалну. Жулва ниттил мурадгу му бивкIшиву бувчIлай бия. Жулми оьрчIрурив ниттин дазу-зума дакъа ххирая. 1970-1980-ку шиннардий Хасавюртливсса ссилмигу, Гьанжиливсса жулвамигу бувцуну, гъинттул нину Ххутивгу лагайссия. Лаккуй колхозравугу, шардагу дур­сса чIярусса, захIматсса давуртталгу, кьюлтI увкусса дардирдалгу нину инжит хъанан дикIайва. Амма цурда къашайшиву кIул хьун къаритлан дикIайва, «ттулва оьрчIру — зугума инжитну бурухха» тIий. Лаккуй дусса чIумалла нину, бакI цIий, МахIачкъалалив хъин хьун дурцуну, азарханалий мунил бакIраву рак бушиву ккаккан бувну, духтурнан операция бан ччай бивкIссар. Му диркIссар на армиялийсса 1955 шин. Операция бан цахъис махъ дучIанна куну, нину шардай, цивппалу кьабивтсса мюрщисса уссичIангу, ссичIангу, дуркIссар. Яла тIурча, больницалия оьвтIий бунува, къаларгссар, рак бакъашивугу мяълум хьуссар, ниттин загьрумансса операциягу къабувнма ливчIссар.
МахIачкъалалив бивзун таман­сса шиннардий нину жул хъаннищал архIал базаллувун дуканмур ласун, хаснура дикI машан ласун, лагайссия. Ганин ххуйсса дикIул хIал кIулъя, циннагу аьгъумур дикI ччан дикIайва. Ца чIумал базаллуву укунсса иш хьуну бия. Ххуйсса дикI ххал дуллай нанисса нинугу, ттул уссил щар ПатIиматгу бивну бур ххуйсса, аьгъусса дикI дахлахисса адаминачIан. Касакру бувсса дикI цинцилттай дихьлай дунура, дахлахима лаккучу ушиву кIул хьуну, ниттил часса ура, ттул арс куну цIувххуну бур. Ганалгу «ЦIуссаккулату», куну жаваб дуллуну дур, ялагу ххибувну бур «вай дикI дунгъузралли» куну. Нину, къаччан бикIаврил, кIялагу ларгун, яла ганахь: «Агь, ина акъа-къатIа ивуй, лаккучугу дунгъузрал дикI дахлай икIайссарив», — куну, гай цилла кару щях дуклан диркIуна тIар, цалчин га кьини базаллува дикI къаларсун бувкIун бур. Гания махъ цурдагу цичIар ласун базаллувун ларгун дакъар.
1990 шинал нину къашай хъанан дарчукун, дадах бургангу ва хъин дангу бучIайва машгьурсса хIакинтал Щайххъал Микьдар, профессортал КьурванмахIаммад Минкаилов ва чIаххурайсса Ибрагьин Шамов, доцент Дибир Аьбдуллаевич. Вайннайн хъинну бусрав-барчаллагьрай дикIайва. Ниттих буруган гъанцири бакъасса чIаххув-чIарахми, цайми миллатиртталмигу бучIайва.
КIюрххил даврийн гьаннингу, яла увкIун махъгу хъатIан бизаннин на щалла чIун ниттичIа гьан дайссия цIухху-бусу буллай, цичIава щябивкIсса жугу вичIи дишин бувну Кьуран ягу «ГьунчIукьатIан» ккалай. «ГьунчIукьатIан» ккалан ни­ттин Лаккуйвагу лап гъира бикIайва. Ваний чивчумур Кьурандалул ялтту ларсъсса бартри, учайва, ва луттирай чивчусса куццуй гьарцагу бусурманчунан зун, занан, оьрму бутлан аьркинссар, чайва. Жугу мудан ганил тIимунищал рязий шайссияв.
Нину, аьпалухьхьун гьан ца нюжмардил хьхьичIгума, буллали­сса ихтилатраву даиман Лакку кIану, Ххутив диркIсса цилла авадансса тIюва, хъунисса эмаратсса къатри, ризкьи-кьини, хъуру дакIнин дичлайнна дикIайва, буттал цIа тIурча зуматурагу къадукьайва ва тачIав вихну къадикIайва га акъашиврийн. На мудангу, хIатта цIанакулгу, барчаллагьрай ура ттула уссийнгу, ссийнгу, ттулла щарссанийнгу, уссил щарнийнгу ниттин ца жумужул ккуккукссавагу къаччан бикIанмур къабувну, ганил ба кумур буллай бивкIун тIий. Га сагъну дунура, ганин ччай буну тIий, чакругу буллан байбивхьуну тIий. Ниттил цилагу мудан жухь учаймур бикIайва: «Я, Аллагь, ттул арсру, душру, зу ттун кунмасса зунмагу зулва оьрчIру хьуннав», — тIисса. Ганил укун учирчагу, жунмарив бувчIлай бур ниттил жуйвасса буржирдал ттуршва бутIул ца бутIавагу къалавхъшиву.
Агь, ца ххари-шад шайссиявча нава нину тяхъа-шадну, ганил симан нурданул чанна лахъан дурну ххал хьусса чIумал. Мукунсса чIунгу чIяруну дакъахьурчагу дикIайва. Мугу мюрщисса жул оьрчIал, душварал, дянив ларсун, гайннал дуллалимуния ва тIутIимуния ххари хъанахъисса чIумал. Ххаришивугу, пашманшивугу, куннийн кув къарщисса мяъналийсса асарду бунугу, архIал най дур. Мукун пашманшиврул хъирив ххаришивугу, ххаришиврул хъирив пашманшивугу най дур. Уттарашиврул щин хIарчIун тачIав жуятура личIи къахьунсса ххай бивкIсса аьзизсса нину 1992 шинал ноябрь зурул 10-нний аьпалухьхьун ларгун, жул ялун хъуннасса пашманшиву, къумашиву дируна. Жун, гьанцириннан, кIулминнан, кунна, нину тIабиаьтрангу ххирасса диркIун дия: га кьини кIюрххила дуниял дайдирхьуна, аьтIисса кунна, сив-сив тIий, цIимилул вирхху буллай. Нину ахиратравун ларгун ца шинал махъ аьпалухьхьун лавгсса Мариям Ибрагьимовая ттучIан гьан дурсса телеграммалий бия: «Дорогой Газа, тяжело терять такую маму, как Пирдавс. Пусть боль утраты притупят сознание выполненного сыновьего долга до конца. Мариям, Кисловодск», — тIий.
Ларгуна жул аьзизсса нину жучIату, мудангу цурда хIадур хъанай диркIсса гамур дунияллийн – абадлиймур къатлувун. Жугу гьарца чIумал Аллагьутааьланайн лабизлай буру, цинна цIа дирзсса Пирдавс алжаннуву нинугу, ппугу хьунабакьин нясив баннав тIий.
Гъаза Гъазаев