Эбратсса оьрму чувшивур

Хъунмур оьрму Санкт-Петербурграй хъуни-хъунисса къуллугъирттай зий-занай гьарчагу, Дагъусттаннах, ххирасса ЧIурттащиял щарнихмур мякь оьтту-ттурчIавува бивкIун тIий ухьунссар буттал шяравун, цащава хьутари, укIлай-лаглай, цIана микку къатригу дуллай айивхьусса ва шяраватусса Амаев МахIаммад Аьлибаглул арс.

Залму АьбдурахIманова
Увну ур МахIаммад 1921 шинал июнь зурул 22-нний. Ванал къуртал бувну бур Грозналлал авиациялул училище ва Ттуплисливсса артиллериялул училище.
1953 шинал МахIаммадлул къуртал бувну бур Ленинградуллал хIукуматрал университетрал юридический факультет. Мура шинал зун увххун, 1957 шинайннин МахIачкъалалив Ленинский райондалул прокурорнал кумагчину, народный следовательну ва хъирив ДАССР-данул прокуратуралул следственный отделдануву прокурорну зий ивкIун ур. Яла Ленинградрайн зана хьуну, МахIаммад Амаев 1957-1981 шиннардий зий ивкIун ур Фрунзенский райондалул прокуратуралуву следовательну. 1973 шиная 1981 шинайннин вара райондалул прокурорнал хъиривчунал къуллугърай зий ивкIун ур.
Амаев МахIаммад, Ленинградуллал ихтиярду дуруччай системалуву бивхьусса хъунмасса захIматрахлу, лайкь хьуну ур личIи-личIисса наградарттан, барчаллагьирттал чагъардан, ХIурматрал грамотардан. Ванал цIа чирчуну дур «Знаменитые люди Санкт-Петербурга» тIисса ва шагьрулул хьхьичIунсса халкьуннал цIарду чирчусса луттираву.
МахIаммад Амаев ур Хъун дяъвилул гьурттучи, дяъви байбивхьуну му къуртал хьунцIа, яла къизгъинсса талатавурттаву гьур­ттушиву дурсса аьраличу. Ва ур ЯтIул Ттугълил, Буттал КIанттул цIанийсса III даражалул ва ЯтIул ЦIукул орденнал кавалер.
МахIаммад Амаев хIакьинугу ур ялун нанисса никирахь тай яла кIирисса, нигьачIисса дяъвилул шиннардий жулва аьралуннал дурхIусса кьинирдая буслай, тай эбратран буцлай, жагьилтал тарбия бавриву къаралданий авцIусса инсан.
Гьарца наградалул цурда хIалал дурсса виричу тава-тагу лякъай­ссар тIисса махъру тасттикь буллай, 2005 шинал Ватан дуруччултрал кьини оьвкуну Прагалийн, тIайла бувккун бур Санкт-Петербурграй ялапар хъанахъисса ветерантал – Ленинградуллал прокуратуралул зузала М. Амаев ва Ленинградуллал художник Б. Николаев. Иширах бургарча – дяъвилул шиннардий Чехословакия фашистурая мурахас бавриву дурсса виричушивурттахлу лайкь хьусса наградартту дулун бучIан бувну бивкIун бур. Укун, фронтовик М. Амаевлул хъазамрайсса «ЯтIул Ттугълил», «Отечественной войны I и II cтепеней», «ЯтIул ЦIукул» ва цаймигу аьрали медаллал ялун ххи хьуну дур» «За свободу Чехословакии» тIисса наградагу. Вайннан награда дуллалисса шадлугъ хьуну дур Чехиянал Аьралуннал штабрай. Таний Аьрасатнал аьра­луннан хасъсса шадлугъру кIицI ларгун дур посольствалийгу, Аьра­сатнал Культуралул ва элмулул центрданийгу.
Аьраличу хIисаврай дяъвилул ххуллийн МахIаммад Амаев ув­ккун ур билаятран захIматсса, ца яла къизгъинсса дяъвилул дязаннийсса 1943 шинал. Дахьва авиациялул училищагу къуртал бувну, мунил хъирив артиллериялул училищалул выпускникгу хьусса ппурттуву лейтенантнал чиндалуву му тIайла увккун ур II-сса Украиннал фронтрайн. Дяъвилиясса цалла дакIнийн бичавурттаву цимилгу буслай ур МахIаммад тай дяъвилул, янсаврал кьанкь ххан­ххиравух, оьтту-ттурчIавух ларгсса гьантрая.
1943 шинал батареялул командирну МахIаммад ивкIсса личIисса истребительтурал танкардал полк бувккун бур Градижск тIисса шагьрулия арх бакъасса Днепр неххал зуманив. Немецнал аьралуннал хъунмасса захIмат бивхьуну бур Днепрданул урчIамур зуманий жулва аьралуннаща ласун къашайсса барурду буван. Неххал зуманийсса гьарцагу аьрщарал бутIа бивкIун бур гитлеровцынал бу-бакъацири ярагъ бурган бувну, янилу бувгьуну. Талатаву дайдишининна чIалай бивкIун бур нех ласун хъунмасса захIмат хьунтIишиву. Жулвами аьрал бусса неххал бутIа бивкIун бур ляличIину гьарта-гьарзасса ва уттасса. Так архний неххал дяниву бивкIун бур хъунбакъа­сса жазира. Командованиялул машвара бувну бур батареялул талатаву итталу дургьуну, цукун-ци буллан аьркинссарив буслансса рациялущалсса разведчиктал жазиралийн тIайла буккан. Задание тапшур дурну дур кIия разведчикнайн – Амаевлуйн ва Кузнецовлуйн. Ахттайнбизулуву вай кIиягу щяивкIсса лодка зумания жазиралул чулухуннай сукку хьуну дур. Жулва аьралуннал мурад бувчIусса немецнал артиллериялул ва минометирттал цIу дирхьуну дур разведчиктурацIух. Гьарзат куннивух кув хIала дур­ххун, аьрщи-щин гьалакIусу хьуну дур, лодкалийгу ккутIру хьуну, щин нан диркIун дур. Ци хьунгу хьхьичIунмай нанисса вай, ахиргу, бивну бур ккаккан бувсса кIанайн. Жазиралий бомба багьну хьусса хъунтIуллуву лабивкIун, рациялувух жулва аьралуннащал дахIаву дурну, душмантурайн артиллериялул цIу дурган дансса хIарачат бувну бур. Хьхьувай жулва пехота неххал урчIамур зуманийн лавхъун бур.
1944 шинал февраль зуруй Корсунь-Шевченколлал чулухуннай хьуну дур къизгъинсса талатавуртту. Талатавуртту хьхьугу, кьинигу най диркIун дур. Миннул ахир чIалай къадиркIун дур. Циксса цалва халкь литIлайнугу, душман махъунай къахъанай ивкIун ур.
Февральданул 17-нний Ма­хIаммадлул каялувшиннаралусса батарея Октябрь тIисса щарнил чIаравсса вацIлул къирагърай цIакь хьуну бур. КIюрххицIун ссят 10-нний «Пантера» тIисса немецнал ярагъуннил балгусса машинартту бавчуну бур. Хьуну дур лап гужсса талатаву. Ва талатавриву МахIаммадлул дакIницIун душманнал снарядрал цIалцIи щуну дур. Ванал ахир ссайн дукканссияв ца Заннан бакъа къакIулхьунссия, агарда му цIалцIи тIайланна ванал хъазамрай ларчIсса ЯтIул ЦIукул ордендалийн къарщуссания. Орден лахIу-ччахIу хьурчагу, ва бивкIулуща ххассал хьуну ур. Аммарив щаву муксса захIматсса диркIун дурхха, госпитальданий ххюва барз бан багьну бур. Полк­раву ваная каларсун, талатавриву жан харж дурссаннан ккалли увну, «Отечественной войны II степени» орденгу дуллуну, нитти-буттайнгу чагъар тIайла бувккун бур. ЦIанагу ва чагъар Санк-Петербургуллал прокуратуралул музейраву бусса бур. Та захIматсса талатавриву укунсса гъалатI итххяххаврий аьй диркIун дакъар. Амаевлул оьрму ххассал бувсса аьрали орден ттигу дусса дур ванал гайми наградарттавух.
Госпитальдания махъ ва зана хьуну ур фронтрайн.
Къизгъинсса талавурттащал ва Польшанал аьрщарайхгу лавгун ур. Бутен тIисса шагьру немецнал аьралуннаща зехлахи­сса талатавриву МахIаммадлул наводкалийсса артиллериялул душманнал танкардайх цIу дирхьуну дур.
Жулва аьралуннал гужру ялтту буклай дяъви къуртал хъанахъисса тагьар диркIун дур. 291 Гатчинский Краснознаменный командованиялул хIукмулийну, Амаев ухлахисса Кутузовлул цIанийсса ордендалул стрелковая дивизиялувусса истребительтурал противотанковый дивизиондалул батарея Бутендалия Силецкие тIисса зунттавух Чехословакиянавун тIайла бувккун бур. Германнал ва Чехословакиянал дазуй вайннал батарея засадалувун багьну бур. Ва бивкIун бур Шредер тIисса, талатавурттая ливхъун нанисса, фельдмаршалнал танкардал дивизия. Хьуну дур гужсса кутIасса талатаву. Амаевлул батареялуву­сса кIира орудие пIякь учин дурну Беловесы тIисса неххайхсса ламуй кьаритан багьну бур. Амма ччясса мутталий батареялувусса лейтенант Полянскийл взводрал ва 835 дивизиялул артиллериялул полк хIала бувххун душманнал танкру пIякь учин дурну дур.
Ва талатавриву М. Амаев «ЯтIул Ттугълил» ордендалун лайкь хьуну ур. Дяъви къуртал хьуну 40-50 шинну ларгун махъгу МахIаммад Амаев, ялув кIицI лавгсса куццуй, «Медаль за освобождение Чехословакии» тIисса наградалун лайкь хьун ур.
Дяъви къуртал хьуну 1948 шинайннин МахIаммад Аьра­ли гужирдава лавгун акъар. Демобилизациялия махъ гихунмаймур ванал оьрму юриспруденциялун хас бувну бур. ЧIярусса шиннардий цалва язи бувгьусса ххирасса пишарай зий ивкIун ур, пенсиялийн увккун махъгу 1999 шинайннин ванайн, кумаг, маслихIат аьркинну, консультант хIисаврай оьвчайсса бивкIун бур. ХIакьинусса кьинигу МахIаммад Амаев ур личIи-личIисса ккураннаву, ялун нанисса никирачIа яла язима хъамаличу, хъуначу, хIурмат лавайсса дяъвилул ветеран. Ваная чIявусса кказит-журналлай чивчуну бур, личIи-личIисса хьунабакьавур­ттаясса дискру итадаркьуну дур, чIявусса барчаллагьрал чагъардан лайкь хьуну ур.
Аьрасатнал Федерациялул Следственный комитетрал 2012 шинал «Ветераны следствия» тIисса бугьарасса луттираву бувсун бур М. Амаевлул оьрмулул ва дяъвилул ххуллия.
Санкт-Петербург шагьрулул Фрунзенскаллал райондалул прокуратуралуву зузиссаксса хIаллай МахIаммад Амаевлул каялувшиннаралу чIярусса арцущал, лулттурасращал ва цаймигу хIукуматрал даражалийсса низамлиявурттащал дархIусса уголовный делорду ххалдиргьуну дузрайн дурккун дур.
МахIаммад Амаев ца Санкт-Петербург шагьрулул прокуратуралул лайкьсса зузала акъасса ва ур Аьрасатнал прокуратуралул лайкьсса эбрат, хьхьичIунсса пишакар. М. Амаев, дяъвилул наградарттан акъагу, лайкь хьуну ур Ленинградуллал прокурорнал, РСФСР-данул Прокуратуралул ва СССР-данул Генеральный Прокурорнал чулухасса барчаллагьирттан ва бахшиширттан, хIукуматрал идарарттал зузалтрал профсоюзрал чулухасса «За доблестный труд» медальданун ва ХIурматрал грамоталун. Мукуна лайкь хьуну ур В.И. Лениннун 100 шин хъанахъисса юбилейрал хьунийнсса наградалун, «Ветеран труда», «Ветеран прокуратуры» ва Аьрасатнал Федерациялул Генеральный прокурорнал чулухасса ХIурматрал грамоталун.
ЦIана, вай гьантрай Ма­хIаммад Амаев, цала буттал шяраву къатри дуллай, Дагъус­ттаннайн увкIун ур. ЦIуллушиву дулуннав вихьхьун, МахIаммад, чув ухьурчагу, вания гихунай ххирасса Лакку улклуйн увкIун, вила буттал шяравун ивну, Лакку гьавалул нахIала буван.