Ризван Кьурбанов: «Аьрасатнал цашиврул эбрат Дагъусттанни»

otto_8Уттигъанну Аьрасатнал Федерациялул Минрегионразвитиялул министр Игорь Слюняевлул билаятрал хIукуматрал хьхьичIун ларсун дур «Укрепление единства российской нации и развитие народов России на 2014-2020 годы» Федерал целевой программалул (ФЦП) проект.
Министрнал бусаврийн бувну, хIадур дурну дусса дур миллатирттал политика цIудуккан даврил ялув зунтIисса, «формирование гражданской ответственности и патриотизма» тIисса хIуччалул гьанулийсса ФЦП. Ва бакъасса, министерствалул Аьрасатнал регионнай щурущи бан тIий бусса бур гьарцагу инсаннаща Аьрасатнал халкьуннал аьдатру ва культура ххал дан бюхъантIисса толерантностьрал центрду. Цалчинсса центрду тIитIинтIиссар 2015 шинал дайдихьулий ва миннун харж хьун тIий дусса дур 1,5 млрд арцул.
«Укунсса центрдай ххалбигьлантIиссар захIматнийн багьсса масъалартту, буслантIиссар Дагъусттаннай оьрус ягу жугьутI, Дальний Востокрай ягу Татарсттаннаву украин цукун яхъанай, зий-занай буссарив. Жунма чIявусса буслан багьлай бур диндалия, культуралия, аьдатирттая ва цIунилгу зана хьун жува дусну яхъанай бивкIсса мархрачIан. Жува ца миллатру, мудангу нахIу-хIалану, ца кулпат кунма яхъанай бивкIсса», — тIий ур И.Слюняев.
Минрегионразвитиялул дан дакIнийсса давурттая ва бакIуйн дуккан дан бюхъанавав тIисса щак-щукру къахIасул хьун аьркиншиву тасттикь буллай ва масъалалул хIакъираву «Взгляд» кказитрал суаллахьхьун жавабру дуллай ур Госдумалул Конституционный законодательствалул ва гражданский строительствалул комитетрал председательнал хъиривчу, Дагъусттаннал вице-премьерну ивкIсса Ризван Кьурбанов.

«Взгляд»: Ризван Даниялович, Минрегионразвитиялул министерствалул программалуву тIисса куццуй, бюхъанавав миннал цIанара дурсса хIасиллайн лахъан? Микку тIий бур 2018 шинайннин цивппа аьрасатлувталлу тIиминнал 64 %, миллатирттал дянивсса арарду къулай хьуну дур тIиминнал 61% ва халкьуннал дяниву цама миллатрал инсанначIан ссавур, хIурмат бикIантIиминнал 85 % бикIантIиссар тIий. Вил пикрилий, ва ФЦП-лул проектравун лавсмур иширайну дузал хьунавав?
Ризван Кьурбанов: Федерал целевая программалул агьамшиву хъуннасса дур. Жулва халкь, миллатру, субъектру цачIун бансса, базинсса чIултти ишла бан багьлай бур. Жунма бувчIин аьркинссар хIасиллу дахьра экспертътурал дурсса душиву. МукIру хьунну къабигьасса масъала жулва хьхьичI бивхьуну бушиврийн. Ца министерствалухун къабувтун, СМИ-гу, циняв халкьгу цачIун хьуну ласун бюхъансса лахъазан дур ва.
«Взгляд»: Минрегиондалул хIукуматрал ва цайми къуллугъирттайн 35% казактурал сакиншиннардил аьрал буцлантIиссар тIимур хIучча аьркинссарив жулла хIукуматрай дузрайн буккан бан?
Ризван Кьурбанов: Ттул пикрилий, нигьачIишиврия буруччаврил масъалартту бакIрайн ласун аьркинссар хасъсса пишакартурал. Иш багьсса кIанттурдай казактурал аьралуннаща бюхъанавав, щин оьлукъин къадурну, пишакарну хасъсса суаллу щаллу буван? Ци чIумалли казактурал аьрал ишла буллантIисса? Ци-бунугу ца аваза хьуни ягу МВД-лул аьрали гужру цайнува цивппа щаллу къахъанай, низам дуруччин къабюхълахъийни?
Цал ттигу тикрал буллай ура, жува циняв ца хьуну, жулва масъалартту жува щаллу къабарча ва даву щищакIуй дуван къабюхъантIишиву. Ялагу жува чул бищун аьркинссар Совет Союзраву миллатругу кIилий гьарзану, цаннащал ца хIала-гьурттуну бивкIсса чIумуйн. Багьайсса низам жущара дишин бюхъарча, казактурал аьраллу аьркинвагу къахьунтIиссар.
«Взгляд»: Хъиривмур шинал Минрегион Аьрасатнал регионнай толерантностьрал центрду тIитIин хIадур хъанай бур. Миннун харж хьунтIиссар тIар 1,5 млрд арцул. Циванни миксса арцугу харж дурну ца-кIия энтузиаст ва пенсионертал занансса центрду тIитIлан? Чил миллатирттал культура ххал хьуну къаччисса инсантал бухханавав мукунсса кIанайн?
Ризван Кьурбанов: Чил культура цирив къакIулну тIири ми сси-къащилул пурхха тIутIиссагу. ДакIнийн бутанну чан-кьансса Совет заманагу. 25 шинал хьхьичI жучIава бикIайссия оьрчIал лагерьду, стройотрядру. Аьркинну бур жува цачIун бансса чаранну лякъин. 10-15 шин хьусса оьрчIахь цакуну чил миллат­рал культуралия буслай байбиширча, гайннал бусласимур лакъаласунтIиссар. Мунияту мукунсса центрду тIитIаврия, хайр бакъа, зарал къабикIантIиссар. Мукунсса центрду тIитIин ца инсаннал бакIраву хIасул хьусса пикри-хиял бакъархха, му бур психологтурал, аьлимтурал, аналитиктурал ххалбивгьусса суал.
«Взгляд»: Жунма кIулсса куццуй, Татарсттаннал, Башкирнал, Коми республикалул школардай чара бакъа ниттил мазрал дарсру дихьлан ккаккан бувну бур. Масалдаран, Бурятнаву националистал бусса бур школардай бурят маз лахьлахьаву бакъа, хIукуматрал къуллугъчиталгу бурят маз лахьлан буржлув буллан аьркинссар тIий. Чил мазру ялув бухIлахIаву дакъарив питнардал ва бувчIу-къабувчIурдал хъунмур савав? Циванни ла­хьхьин ччинан цалва хушрай цанма ччисса маз лахьхьинсса ихтияр къадулун?
Ризван Кьурбанов: Ва суалданул хIакъираву масалдаран буцинна Дагъусттан. ХIакьинусса кьини республикалий яхъанай бур 14 конституциялул миллатирттал халкь. Миллатирттал мазурдий бу­ккайссар кказит-журналлу, школардаву ва вузирдаву буссар дарсру дихьлай, миннуй дачин дурну дуссар судопроизводство. Балики цумур-цагу миллатрал мазрай гъалгъа тIисса региондалий цамур миллатрал кулпат яхъанай бухьурча, циванни миннал оьрчIан ччай бухьурча гиккусса миллатрал маз къалахьхьин. Шикку му маз ялув бухIлан, къаччай буна, гьайгу-дайгу тIисса кIанттурду бикIан къабучIиссар. Тарихраву халкь куннащал кув миллатрал масъала цIакьлин бувгьуну, цаннащал ца дяъви-питнардай къабивкIсса Дагъусттан эбратран буцивияв на. Аьрасатнал Федерациялул миллатирттал политикагу Да­гъусттан яхъанахъисса куццух бурувгун дачин дан аьркин­ссар.
ХIадур дурссар З. АьбдурахIмановал