Ниттил маз – миллатрал ххазинар

Гьашину 9-мур майрай бувксса «Илчи» кказитрай рирщуну дур, цува лаккучура тIисса инсаннан чара бакъа дуккин аьркинсса, «Лакку мазрайн дирсса азар» тIисса макьала. Ва макьала, аьратталгу увккун, мяълумсса мисаллугу бувцуну, тIайлану чирчуну дур жулва миллатраву хъанахъисса хъинчулиннаймуниягу лап ххари шайсса, къаххуймуниягу хъинну пашман шайсса хIакьсса лаккучу – патриот Хъусрал ЧIаратусса ХIусманхъал МахIаммадлул.

ХIурмат лавайсса МахIаммад! Нагу, ттущал архIал чIя­вусса лакрал инсанталгу ина чивчумуницIун, махъ бакъа, бакьлай буру, вихьгу хъунмасса барчаллагь тIий буру жулва аьзизсса ниттил маз гьарцагу учIисса лаккучунан, лаккущарнин ххирану ва кIулну бикIан аьркиншиву ва тIайламур бусавриягу.
Утти нагу бусанна РГВК-лий майрал 14-нний ккаккан дур­сса «Аьрщи ва агьлу» Мариана МахIаммадовал передачалул, цувгу Бархъаллаясса, ттуйнма цукунсса асар биян бувссарив. Най бунува кутIану учинна – гьакссагу къа­ххуйсса. Циваннивгу ялавай чивчумунива зун бувчIинтIиссар, хIурмат бусса «Илчи» буккулт.
Цалчин, ттун хъинну ххирассар дунияллийх цIадурксса Бархъалгу, гьунар ххисса бархъаллал инсанталгу. Бархъарату ттун кIулсса тамансса бур, аьпа баннав цал, ттула хъинсса дустал МахIмудлул арсру ЯхIия, Чараклуя, кIайннал оьрчIая айивхьуну, МахIачкъалалив ялапар хъанахъисса, ххюттуршуннийн бивсса телефоннал номерду дакIних кIулсса Шамсуттин ХIасаевлуйн бияннин.
КIилчин, Бархъаратусса, тарихравун багьсса, машгьурсса Маллай, Давди, дин-исламраву хъуннасса агьамшиву дусса «Бархъаран» чивчусса Оьмар бакъассагу, цIанакулсса чIумал паччахIлугърал лавайсса къуллугъирттайгу, личIи-личIисса элмурдахагу зузисса аьлимталгу чансса бакъар.
Шамилчингу цивппа хъуннасса чIумул мутталий цамур миллатрал дянивгу бунува, гайннавух бавссуну къалавгун, жулла лакрал, цанна хасми аьдатругу дурурччуну, алвагьсса лакку мазгу ябувну, шяраву цайнува цивппа хьусса артистурал совет заманнайгу, уттигу, мудан райондалийгу, республикалийгу балайрдал, къавтIавурттал фестиваллай цалчинми кIанттурду бугьлай бивкIссар ва буссар. ХIазран бакъар жунма, аьнтIикIасса, щалла дунияллийхгу машгьур хьусса тIахIнигу дайсса, бигьалагайни ххаллилсса балайрдугу учайсса, къищуну къавтIунгу бизайсса бархъал бусрав хьусса.
Утти ихтилат банну циятура передачалуя. Муданна кунна, вагу Марианал дайдирхьунни щин, ссан хас дурссарив бусаврия. КутIану кIицI лавгунни Бархъаллал шяраваллия ва кIиккусса тIахIни дувултрая. ТIахIни-кIичIу, къавтIи ссихьри даврия, ми даврил кьяйдалуя, дурну мукьах пачурдиву ми ччуччаврия цIухху-бусу буллай, Марианал жувагу дус бунну Бархъаллал хъаннил къабигьасса пишалущал.
Яла бувккунни чатандалул янналий сурат дуву Милана МахIмудова. Байбивхьунни буслан, кIива-шанма махъ лакку мазрайгу хIала буллай, бувчIин къашайсса, я оьрус ба­къасса, я лакку бакъасса мазрай, цила кIай суратру цукун дишайссарив, цила даврий ишла байсса хасъсса махъругу (терминну) зумух ласлай. Гьай-гьай, на, МахIаммад ХIусманов куна, кIанил цими оьрус махъ увкуссарив ккалай акъассияв, цанчирча Миланал сайки щалва ихтилатва – 80-85% оьрус мукъур­ттийсса бия. Чансса хIаллай цуппагу цехрал хъунаманахь цIухху-бусу буллай, Марианал хъунмур чIун ванихьхьун дуллуну дия. БакIралгу ххуйсса кIа Милана бюхъай хъинну гьунар ххисса сурат дуву бикIан, амма кIанил ва жулва аьзизсса, алвагьсса лакку мазрай бувсса ябацIу ттуща багъишла битан бюхълай бакъар. На ура телевидениялийгу, радиолувухгу мукунсса ихтилат буллалима – му жулва ниттил маз кьякьлухун бихьлахьимари, кьюкьин буллалимари, аски-кьадар буллалимари тIий. Мукун жула ххира­сса ниттил мазрай зулму буллалими я телевидениялул, я радиолул чIарах буккан битан къабучIиссар, цуксса хъунисса къуллугъчитал бунугу.
Циванни РГВК-лийсса «Аьрщи ва агьлу» программа лакку мазрайсса программар учайсса? КIа программалуву так лакку мазрай гъалгъа тIун аьркинну буну тIийри. Му зад кIулну бикIан аьркинссар хьхьичIва-хьхьичI редакторнангу. На ура ялагу цIуххин ччай, мяйжаннугу ххуй бивзривав кIа бархъара душнингу, передачалух бурувгсса бархъаллангу кIа душнил ихтилат? Ттул мурад Бархъаллаясса кIа передача цукунсса диркIссарив кка­ккан баву бакъаяча, кIаниву ттулва ххирасса, миллатрал ххазинану хъанахъисса лакку мазрай – ниттил мазрай кьякьу бан къабучIишиву бусавуя. Нава куна ва иширая пашмансса цаймигу цикссагу бухьун­ссар тIий чичав ва макьалагу.
Макьалалул ахирданийгу, къакIулминнангу кIулну бикIуча тIий, кIицI бан ччай бур жулва ниттил маз цуксса магьирсса, пасихIсса буссарив, му яла хъунисса миллатирттал мазурдияр ссалчIав ялавайсса бакъашиву. Гьай-гьай, жулва мазравугу, цайми-цайми мазурдиву кунма, чил миллатирттал мазурдива багьсса, мигу жула хьусса, махъру чансса бакъассар. Му мазурдин хасъсса ишри.
Жулва ниттил мазрал, лакку мазрал кутак, бюхъу хъинну лавай­сса бушиву ккаккан бунни лакрал машгьурсса шаэртурал: Юсуп Ха­ппалаевлул гуржири мазраяту лакку мазрайн «ЦIиникьрал луттиравусса нарт», армани мазраяту «Сасуннал Давуд», индиянал мазраяту «Махабхарата» тIисса ва цаймигу мазурдиясса дунияллул литературалул ттиркьюкьив таржума бувну, Абачара ХIусайнаевлул Пушкиннул, Лермонтовлул, Гейнел, Фирдоусил, Рудакил, Сяъданал, ХIапизлул шеърирду таржума бувну. Аьлимчу, профессор АьлилхIажи Аьбдуллаевлул таржума бувсса Пушкиннул «Евгений Онегин» хъанай бур яргсса барашинну лакку мазрал пасихIшиврул ва ттуршамашиврул.
Мукунма жулва мазрал луртанну чансса дакъашиву, му магьирсса бушиву тасттикь буллай бусурманнал мубараксса лу «Кьуръан», Шекспирдул 154-рагу сонет, Гомердул «Илиада», Гарсия Лоркал «Оьттул хъатIи», Байроннул, Виктор Гюгол, Генрих Гейнел чивчумур таржума бувссар Сулайман Мусаевлул. ЧIявусса чил билаятирттал шаэртурал назмурду лакку мазрайн дурцуссар Нураттин Юсуповлул, МахIаммад-Загьид Аминовлул, ХIасан КIуруховлул, Руслан Башаевлул ва ХIажимурад ХIажиевлул ва цайминнал. Ххаллилсса лакку мазрал словарьду бувссар ХIажи Муркъилинскийл, Сяид Хайдакьовлул, Нурислан Жидалаевлул, Эса Аьбдуллаевлул.
Ва укунсса лакрал цIадурксса хантал – Сурхайхъул, Мюртазалибаг, МахIаммадхан, ПартIу ПатIима, аьлимтал, щайхтал Жамалуттин, Сайпуллагькьади, МахIаммад Убри, ХIажи-МусахIажи, ХIажимурад Вали-Аьвдуллагь ва чIявусса цаймигу, жулва буттал буттахъул ва ниттил буттахъул гъалгъа тIий бивкIсса алвагьсса, аьзизсса лакку мазрах – ниттил мазрах ялттутува ххан бикIан бан уруглагима, му къакIулну бунува лаккучура тIима, ттул пикрилий, лаккучунан ккалли ан къабучIир. Лакку маз лахьхьин ччиминнан кумагран аьлимтурал Халил Халиловлул «Лахьхьи вила ниттил маз – лакку маз», Сулайман Мусаевлул «Лакку дуниял» тIисса, цайнува цалва лакку маз лахьхьайсса дарсру дусса луттирду чивчуну итабавкьуну бур.
Ххирасса лак! Лахьхьияра, ишла буллалияра жулва миллатрал ххазинану хъанахъи­сса бюхттулсса лакку маз. КIулну бикIияра, маз бакъахьурча, миллатгу бакъашиву, маз миллатрал гьану хъанахъишиву.
Зува миллатрал мяйжаннугу­сса патриотътал бушиву тасттикь бан, чичара лакку мазрай итабакьайсса республикалул кказитирттаву сий ларайсса «Илчи» ва жулла районнал кказитру, «ЧIавалачин», «Зунттал хъами», «ЦIубарз» журналлу, жулва шаэртурал, чичултрал чивчусса цIуну бувксса луттирду, бургияра, вичIи дишара телевидениялий, радиолий дулайсса жулла передачар­ттах, насияра Лакрал театрданул артистурал бишайсса пьесарду, жулва балайчитурал концертру ккаккан.
Зун гьарцагу дуллалимуниву тIайлабацIу хьуннав! Амин.
Гъаза Гъазаев