Ватан дуручлай ивкIссар

fok_14Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилуву ххувшаву ларсун гьашину 68 шин хьунни. Ва ххувшаву ласун, бакIрая ка гьаз дурну, дяъвилул цIаравун ххяхлай бивкIсса вирттаврал кьюкьри шиная шинайн ххялтIа дуклай дур. ЦIуссалакрал райондалий хIакьинусса кьини увагу 7 фронтовик ливчIун ур. Миннавасса ца ур ТIюхчардал шяравасса Султаннул арс ХIасанов МахIаммадсултан.

А. Аьбдуллаева
Дяъви байбивхьусса чIумал МахIаммадсултан ивкIун ур Чарджоу тIисса Туркманнал шагьрулий. 1938 шинал буттагу ивкIуну, та шагьрулийсса артельданий муххал усттарну зий ивкIун ур. Тай шиннардий Туркманнаву чIявусса лак ялапар хъанай бивкIун бур. Дяъви байбивхьусса чIумал ми циняв аьрайн бувцуну бур. МахIаммадсултан тIурча 1933 шинал хьусса цIунцIиялул аьрайн уцин бучIи къабуллай ливчIун дур. Дяъвилийн уцияра тIий, военкоматрайн лечлачисса МахIаммадсултан, ахиргу, 1943 шинал увцуну ур. Амма ва аьрайн тIайла увккун акъарча, Москавлия арх бакъасса Калуга шагьрулийн гьан увну ур завод цIубуккан буллан. Амма талатавур­тту нанинийн къалавгун къаикIанна тIисса МахIаммадсултан миччагу ливхъун, цува аьрайн гьан бучIи къабуллалишивугу кIучI бувну, лавгун ур Ватан душманная дуруччин. ЧIявуссагу ккавккун, ивну ур Пенза шагьрулийсса дяъвилийн тIайла буклакисса пунктрайн. «Фронтрайн нанисса аьрали эшелондалия махъун агьра», — увкуну, щялмахъ бувсун бур. Ванайн вих хьуну бур. Му чIумал дяъвилул цIараву талай ивкIун ур ряха ванал ссурахъу. Махъ яла миннава шамуннал къучагъшиврий жанну дуллуссар. Шамарив зана хьуссар, ца мушакъат хьуну. Таний дяъвилийн гьансса цама адамина вайннал агьулданий къаивкIун ур.
МахIаммадсултаннул дяъвилул ххуллу байбивхьуну бур 1943 шинал, Лазовая тIисса станция тархъан баврия. Му шинал Ух­ссавнил Донецрая Запорожьелийн бияннин гьужум бувну най бивкIун бур. Дайдирхьуну дур цаннияр ца къизгъинсса талатавуртту. Лархъун дур Днепр, тархъан бувну бур Никополь. Яла ва усса полк тIайла бувккун бур Баргълагавал Украиннавун Ковел тIисса кIанттурдачIан. Шикку МахIаммадсултан бара хьуну ур, бендеровцы ххявххун шамилчинмур Украиннал фронтрал командующий ВатутиннуцIухсса бувсса куццул.
— Совет Аьралуннал оьсса душманталъя бендеровцы. Миннал оьхIалшивурттан дазу-зума къадиркIссар. Минная хIакьину Украиннал миллатрал вирттал буллай бур, — тIий сситтуй ур МахIаммадсултан.
Баргълагавал Украина тархъан бувну махъ, ванал ххуллу Польшанавун багьну бур. Люблин, Горвален, Варшава, Сандамирнал плацдарма, Лодзи, Краков шагьрурду тархъан бувну, бувххун бур немецнал аьрщарайн. Ферсенвольди, Франкфурт на Одере, Берлин шагьрурду бивтун, Германнал кьиблалул чулийсса Плауэн тIисса шагьрулувун бувхсса чIумал бавну бур Ххувшаврил хавар. Ххувшаву ларсун махъгу, Совет Союзрал виваллил аьралуннаву нацизмалул ва милитаризмалул мархри ххартI буллай, шанна шинай ялагу ливчIун ур Германнаву. 1948 шинал хIаписарнал къуллугъгу буллуну ва тIайла увккун ур дуклан лавайсса даражалул политический училищалувун. Гьан увну ур комиссиялийн. Му чIумал ашкара хьуну бур ва строевой службалун учIину акъашиву. Ва укьан увну ур личный составрал сияхIрава. МахIаммадсултаннул чансса дакъар дяъвилий талай лайкь дурсса аьрали наградартту. Миннувух дур Орден Отечественной войны 1-ой степени, медаллу «За освобождение Варшавы», «За Победу в ВОВ» ва дяъви къуртал хьуну махъ дуллусса «За трудовую доблесть» медаль.
1948 шинал Аьралуннава зана хьусса МахIаммадсултаннун лявкъуну бур цалла шяраваллил агьлу гужирай кьанив бизан бувну. Чачаннал аьрщарайн бивзун лявкъуну бур нину ва гъан-маччами. Вайннал кулпатраву 6 оьрчI бивкIун бур. Бизан баврил къиялул ливтIуну бур МахIаммадсултаннул ссу ва ссил душ. Шийх бавну бур ванан цала ссурахъилгу Варшава шагьрулучIа къучагъшиврий жан дуллушиву.
1958 шинал МахIаммадсултан ивтун ур ТIюхчардал школалул директорну. Школалий ванал дайдирхьуну дур хъуннасса военно-патриотический ва производствалул даву. Ва школалул оьрчIру бивну бур сайки циняв виричушиврул цIа ларсъсса шагьрурдайн. Ми аьрххирдансса арцугу школалул оьрчIал цалла ляркъуну дур, сими шатта (шелкопряд) бучIан буллай. Цивппа бивсса гьарица кIанттурдая школалул оьрчIал рартIун дур авадансса материал, рирщуну дур суратру. Шикку дур Польшанал аьрщарай жан дуллусса цала шяравачуная чирчусса материал, оьрчIру цивппа бивсса, цанма ккавксса концлагерьданиясса чичрурду. МахIаммадсултаннул ччя-ччяни бусай дуклаки оьрчIахь дяъвилул ххуллурдая, Люблин тIисса шагьру тархъан буллай бивкIсса куц, Мойданик тIисса концлагерьданийн бувхсса чIумал цанма ккавкмур.
Школалий дачин дурсса хъуннасса даврицIун, МахIаммадсултан чялишну гьуртту шайсса ивкIун ур райондалул иширттавух. Райондалул агьалинал цIаний бакI цIуцIаву дуллай заназисса МахIаммадсултан къуллугъчитурангу бизар шайсса ивкIун ур. Амма тIайламунил цIаний талатисса МахIаммадсултаннул чIявумур чIумал цалва тIутIимур бацIан байсса бур. ХIакьинугу ванан буруккин буллай бур щалва билаятрайх, хаснува Дагъусттаннайх ппив хьусса коррупциялул.
Мугу чIумуйсса ишри, мунияргу ххув хьунссару жува тIисса хьул кьукь­лай акъар Ма­хIам­мадсултан.